Nowożytność a wiek ideologii

ogólnouniwersyteckie

XX wiek zapisał się w historii jako stulecie totalitaryzmów i dwóch wojen światowych. W trakcie dwóch

semestrów zajęć będziemy zastanawiali się, czy i w jakim stopniu myślenie nowożytne odpowiada za

katastrofy XX wieku. W tym celu będziemy badali strukturę nowożytnego myślenia ideologicznego i jego

głębokie źródła. Pojęciem ideologii będziemy oznaczali taką postać myśli filozoficznej lub dyskursu

światopoglądowego, która wyznacza doczesne cele podmiotom zbiorowym oraz mobilizuje je do podjęcia

określonych działań politycznych. W pierwszym semestrze będziemy rozważali trzy zagadnienia. Pierwsze z

nich dotyczy tego, kim jest nowożytny człowiek i jak rozumie on samego siebie. Drugie jest poświęcone temu,

jak nowożytny człowiek odnajduje się w narastającym napięciu między religią a polityką. Ostatnie z pytań

dotyczy tego, jak rozwiązuje on to narastające napięcie między religią a polityką.

PRZEDMIOT REALIZOWANY WSPÓLNIE Z FUNDACJĄ ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA W RAMACH PROGRAMU EDUKACYJNEGO "POLITYKA - RELIGIA - BEZPIECZEŃSTWO. KONFLIKT I PRÓBY ROZWIĄZANIA"

Podczas zajęć będziemy wspólnie szukali odpowiedzi na poniższe pytania i będziemy nawiązywali do

fragmentów dzieł wymienionych autorów:

1) Wprowadzenie w problematykę zajęć:

a) Czy filozofia, teologia i poezja są możliwe po Auschwitz? (Adorno, Miłosz, Benedykt XVI)

2) Człowiek w centrum:

a) Skąd wzięła się nowożytna koncepcja podmiotu? (Kartezjusz, Taylor)

b) Dlaczego utraciliśmy pewność prawdy? (Kartezjusz, Mickiewicz)

3) Człowiek wobec rzeczywistości:

a) Czy krytyka poznania doprowadziła do wykorzenienia człowieka z rzeczywistości? (Kant, Ern)

b) Czy krytyka poznania wpłynęła na to, jak człowiek rozumie samego siebie? (Brzozowski, Brague)

c) Jak odzyskać miejsce utracone w rzeczywistości? (Cieszkowski, Brzozowski)

4) Religia a nowoczesność:

a) Czym był nowożytny zwrot w myśleniu o polityce? (Machiavelli, Hobbes)

b) Jaki był stosunek oświecenia do religii? (Locke, Holbach)

c) Czy żyjemy w najlepszym z możliwych światów? (Leibniz, Wolter)

d) Czy religia jest niezbędna do rozwiązania problemu zła? (Kant, Staszic)

5) Nowożytne ujęcia relacji między religią a polityką:

a) Czy nowożytne myślenie polityczne ma źródła w teologii? (Bodin, Schmitt)

b) Czym jest polityczny wymiar religii? (Rousseau, Metz)

6) Chrześcijaństwo a nowożytna polityka:

a) Jaką nowość w kwestiach politycznych wprowadził protestantyzm? (Luter, Schleiermacher)

b) Czy państwo jest bliskie, czy odległe chrześcijaninowi? (Cieszkowski, Bierdiajew, Tillich)

7) Pytanie podsumowujące:

a) Jakie są źródła nowożytnego ateizmu? (Feuerbach, Cieszkowski)

Podstawowa literatura poświęcona omawianym zagadnieniom:

1) Himmelfarb G., Drogi do nowoczesności. Brytyjskie, francuskie i amerykańskie Oświecenia, przeł. K.

Wudarska, Warszawa 2018.

2) Horkheimer M., Adorno T.W., Dialektyka Oświecenia, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2010.

3) Król M., Krótka historia myśli politycznej, Warszawa 2019.

4) Nancy J.-L., W środku świata, przeł. B. Mytych-Forajter, W. Forajter [w:] Drzewo poznania.

Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Katowice 2012.

5) Pieróg S., Modlitwa jako ideologia. Próba interpretacji Ojcze nasz Augusta Cieszkowskiego [w:]

August Cieszkowski. W setną rocznicę śmierci, red. B. Markiewcz, S. Pieróg, Warszawa 1996.

6) Schmitt C., Teologia polityczna [w:] tegoż, Teologia polityczna i inne pisma, przeł. M.A. Cichocki,

Warszawa 2012.

7) Strauss L., Thoughts on Machiavelli, Glencoe, Il. 1958.

8) Taubes J., Zachodnia eschatologia, przeł. A. Serafin, Warszawa 2016.

9) Taylor C., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, Warszawa 2012.

10) Voegelin E., Nowa nauka polityki, przeł. P. Śpiewak, Warszawa 1992.

11) Voegelin E., Od Oświecenia do rewolucji, przeł. Ł. Pawłowski, Warszawa 2011.

12) Voegelin E., Poszukiwanie ładu, przeł. M.J. Czarnecki, Warszawa 2017.

Celem kursu jest osiągnięcie następujących efektów kształcenia:

Wiedza:

1. Student posiada wiedzę na temat kluczowych problemów filozofii nowożytnej oraz ich związku z

zagadnieniami religii, polityki i bezpieczeństwa.

2. Student posiada wiedzę na temat struktury i źródeł nowożytnego myślenia ideologicznego oraz jego

stosunku do religii.

3. Student rozumie rolę religii jako jednego z najważniejszych czynników kulturotwórczych

determinujących różne tożsamości we współczesnym świecie.

Umiejętności:

1. Student potrafi analizować teksty historyczne i odczytywać je we współczesnym kontekście

kulturowym i politycznym.

2. Student potrafi prowadzić dyskusję wykorzystując wiedzę dotyczącą cech specyficznych tożsamości

europejskiej i wspólnototwórczej roli religii.

3. Student posiada umiejętność obserwacji i interpretacji zjawisk społecznych i politycznych różnej natury

i dostrzegania ich wzajemnej relacji i zależności.

4. Student potrafi funkcjonować w wielokulturowych społeczności, dzięki czemu zwiększają się jego

możliwości odnalezienia się na współczesnym rynku pracy.

Kompetencje:

1. Student dostrzega związki między tożsamością religijną i światopoglądową a działaniem politycznym

oraz porządkiem prawnym państwa.

2. Student rozumie własną tożsamość oraz historyczne, filozoficzne i religijne uwarunkowania, którym

ona podlega.

3. Student potrafi funkcjonować w pluralistycznym, wielokulturowym świecie (budować w nim relacje i

zarządzać różnorodnością).

4. Student potrafi wykorzystywać różnice kulturowe jako wartości dodane istotne w procesie budowania

nowoczesnego społeczeństwa.

Zajęcia w formie konwersatorium. Podstawą do dyskusji będzie lektura tekstów źródłowych i współczesnych

opracowań oraz wspólna ich analiza w trakcie kursu.

Kryteria zaliczenia przedmiotu:

Obecność́ na zajęciach (możliwe dwie nieobecności).

Praca zaliczeniowa – esej na temat ustalony z prowadzącym.