Bagna Bałtów i osobliwości Północy

ogólnouniwersyteckie

Głównym założeniem zajęć jest próba rekonstrukcji oryginalnej formy dawnych kultów i oceny stopnia ich podobieństwa na różnych obszarach i w różnym czasie, na podstawie (głównie) danych archeologicznych. Realizacja tych założeń wymaga skompletowania, weryfikacji i konfrontacji zróżnicowanych danych z kilku obszarów badawczych.

w sali

Bagna pozostają ostatnią, po obszarach wysokogórskich i morskich głębinach, przestrzenią niedostępną do regularnych badań archeologicznych, skrywającą jednocześnie relikty różnych form ludzkiej aktywności. Celem zajęć jest prezentacja szeregu fascynujących zjawisk, których wspólnym mianownikiem jest wykorzystanie trzęsawisk w starożytnych i wczesnośredniowiecznych praktykach kultowych. Ich głównym elementem było zatapianie w bagiennej toni darów wotywnych, co jest rekonstruowane na podstawie znalezisk archeologicznych. Pozwalają one podjąć w rozważaniach wątki związane nie tylko z trofeami wojennych i sakralizacją broni, ale także strukturą i organizacją dawnych społeczności, zamieszkujących ziemie w basenie Morza Bałtyckiego.

Tematyka zajęć obejmuje szeroki wachlarz problemów związanych z archeologiczną eksploracją bagien i interpretacją uzyskanych wyników. Mieszczą się w nim zarówno dane archiwalne, odnoszące się przypadkowych znalezisk z często odległej przeszłości, jak i efekty różnorodnych prac podejmowanych współcześnie w ramach szeroko rozumianej tzw. „Wetland Archaeology”. Takie ujęcie pozwoli ukazać nie tylko efekty przypadkowych zdarzeń, ale przede wszystkim ślady intencjonalnie podejmowanych działań związanych z bagnami - bardzo szczególną formą środowiskową, powszechnie postrzeganą jako miejsce graniczne (w dosłownym i symbolicznym znaczeniu) i podlegające szczególnym prawom. Wśród tych aktywności istotną rolę pełniły działania o charakterze rytualnym, podczas których zatapiano cenne dobra, czasami zaskakująco liczne i o znacznej wartości.

Obszarem szczególnego zainteresowania będą ziemie bałtyjskie w ich historycznych granicach (Prusy, Jaćwież, obszar letto-litewski), dla których tłem porównawczym będą głównie sąsiednie ziemie fińskie, Skandynawia i Pomorze. Szeroki zakres chronologiczny zajęć obejmować będzie okres od późnej starożytności do średniowiecza, co pozwoli zaprezentować nie tylko szereg przykładów, ale i zmienną dynamikę zjawiska w różnych miejscach i odmiennych realiach. W efekcie, ukazana zostanie specyfika bliskiego, ale intrygującego i dość tajemniczego świata, przez pryzmat oryginalnych i atrakcyjnych poznawczo kultów akwatycznych, towarzyszącej im infrastruktury (tzn. miejsc kultowych) i składanych tam ofiar topionych w bagnach z wyraźną intencją odesłania ich w zaświaty. Czynniki te pozwolą lepiej zdefiniować kulturę dawnych Bałtów i ich słowiańskich, fińskich i germańskich sąsiadów, ukazując zarówno ich interregionalne cechy wspólne, jak i przykłady egzotycznej odmienności.

Spis literatury zostanie podany na zajęciach.

Podstawowym efektem zajęć będzie uzyskanie wiedzy na temat różnych form kultów wodnych praktykowanych w basenie Morza Bałtyckiego (ze szczególnym uwzględnienie ziem bałtyjskich). Pozostaje ona w związku z podstawowymi elementami warsztatowymi archeologii, takimi jak kwerenda źródłowa, weryfikacja źródeł, umiejętność ich pozyskiwania, interpretacja i naukowe opracowanie.

Podstawowym kryterium oceny będzie umiejętność identyfikacji najważniejszych elementów kultury materialnej. Podstawą oceny będzie wynik pisemnego testu.