The 19th Century Literary Texts (after 1864) – a Contextual Analysis

Zajęcia będą poświęcone związkom literatury i filozofii na przełomie XIX i XX wieku, szczególnie polskiej recepcji trzech fundatorów antypozytywistycznego przełomu: Nietzschego, Marksa i Freuda. Omawiać będziemy świadectwa lektury, utwory literackie oraz polskie teksty krytyczne i filozoficzne dialogujące z koncepcjami „hermeneutów podejrzeń”.

Nietzschego, Marksa i Freuda uznaje się za fundatorów przełomu antypozytywistycznego, nowoczesnej filozofii podmiotu oraz tzw. "hermeneutyki podejrzeń". Kontekst ich dzieł jest niezbędny dla pełnego zrozumienia przemian w literaturze końca XIX wieku. Na zajęciach spróbujemy przeczytać teksty (literackie, krytyczne, filozoficzne) z okresu pozytywizmu i Młodej Polski, zwracając uwagę na recepcję myśli wskazanych filozofów. Program ćwiczeń zaplanowany jest tak, by każdorazowo zderzać ze sobą jednego z tych myślicieli z którymś z polskich pisarzy, stąd tytuły kolejnych spotkań: "Marks Prusa", "Freud Przybyszewskiego", "Nietzsche Berenta"... Wśród lektur znalazły się fragmenty tekstów źródłowych ("Rękopisy filozoficzno-ekonomiczne" i "Manifest komunistyczny" Marksa, "Tako rzecze Zaratustra" i "Z genealogii moralności" Nietzschego, "O psychoanalizie", "Trzy rozprawy z teorii seksualnej" i "Objaśnianie marzeń sennych" Freuda) oraz utwory polskich twórców, ukazujące pozytywistów i młodopolan jako nie tylko uważnych czytelników wymienionych filozofów, ale ich intelektualnych partnerów w najważniejszych dyskusjach epoki.

Kolejne tematy zajęć wraz z lekturami:

1. Zajęcia wstępne: Przełom antypozytywistyczny i hermeneutyki podejrzeń

literatura uzupełniająca:

Paul Ricœur, Konflikt hermeneutyk: epistemologia interpretacji [w tegoż:] Egzystencja i hermeneutyka, Warszawa 1975, s. 71-94;

Michel Foucault, Nietzsche, Freud, Marks, tłum. K. Matuszewski, „Literatura na Świecie” 1988, nr 6, s. 252-262;

2. Marks Prusa

literatura obowiązkowa:

Bolesław Prus, Lalka, dowolne wydanie;

Karol Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne [w tegoż:] Dzieła zebrane, t. 1, Warszawa 1968, s. 546-560 oraz 574-590;

Karol Marks, Fetyszyzm towarowy i jego tajemnica [w tegoż:] Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, t. 1, Warszawa 1951, s. 76–89;

literatura uzupełniająca:

Marshall Berman, Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu: Marks, modernizm i modernizacja [w tegoż:] „Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu”. Rzecz o doświadczeniu nowoczesności, przeł. M. Szuster, Kraków 2006, s. 113-171;

Frederic Jameson, Zakochany biznesmen, przeł. R. Koziołek, „Teksty Drugie” 2010, nr ½, s. 267-277;

3. Freud Prusa

literatura obowiązkowa:

Bolesław Prus, Lalka, dowolne wydanie;

Julian Ochorowicz, Nowy dział zjawisk [w tegoż:] Pierwsze zasady psychologii i inne prace, Warszawa 1996, s. 185-283;

literatura uzupełniająca:

Bartłomiej Dobroczyński, Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem, Kraków 2005 (rozdział o Ochorowiczu) lub Lena Magnone, Narodziny psychoanalizy – Julian Ochorowicz i Zygmunt Freud, „Kronos” 2010 nr 3, s. 231-253;

Seweryn Kuśmierczyk, Opis początków psychoanalizy w powieści Prusa? (Przyczynek do wiedzy o powstawaniu „Lalki”), „Przegląd Humanistyczny” 1983 nr 9/10, s. 241-247;

4. Freud Zapolskiej

literatura obowiązkowa:

Zygmund Freud, O psychoanalizie, tłum. L. Jekels, Lwów 1910;

Gabriela Zapolska, Bal wariatek w Salpêtrière oraz Wykład Charcota [w tejże:] Publicystyka, oprac. J. Czachowska, E. Korzeniewska, Wrocław 1958-1962, t. 2;

literatura uzupełniająca:

Lena Magnone, Polskie przestrzenie psychoanalizy – Zapolska w Bystrej, „Przegląd Humanistyczny” 2011 nr 2, s. 49-63 albo Dorota Sajewska, Chore sztuki, Kraków 2005 (rozdział „Casus Zapolskiej”, s. 497-519);

5. Freud Przybyszewskiego

literatura obowiązkowa:

Stanisław Przybyszewski, Requiem aeternam [w tegoż:] Wybór pism, oprac. R. Taborski, Wrocław 1966, s. 37-85 oraz Moi współcześni, Warszawa 1959, s. 68-233;

Zygmunt Freud, Trzy rozprawy z teorii seksualnej, przeł. L. Jekels i M. Albiński, Lipsk-Wiedeń-Zurych 1924 (lub wydanie współczesne, w innym przekładzie: Z. Freud, Trzy rozprawy z teorii seksualnej [w tegoż:] Życie seksualne, przeł. R. Reszke, Warszawa 1999, s. 27-131);

literatura uzupełniająca:

Gabriela Matuszek, Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny, Kraków 2008;

6. Nietzsche Świętochowskiego

literatura obowiązkowa:

Aleksander Świętochowski, Przedmowa oraz Źródła moralności. Zarys teoryi [w tegoż:] Źródła moralności, Warszawa 1912, s. 7-10 oraz 265-295;

Fryderyk Nietzsche, Z genealogii moralności, przeł. L. Staff, Kraków 2003;

literatura uzupełniająca:

Joanna Jasińska, Niuanse horyzontu etycznego w „Źródłach moralności” Aleksandra Świętochowskiego [w:] Etyka i literatura. Pisarze polscy lat 1863-1918 w poszukiwaniu wzorców życia i sztuki, red. E. Ihnatowicz, E. Paczoska, Warszawa 2006, s 64-69 albo Dawid M. Osiński, Świętochowski etykizujący. W poszukiwaniu formuły obecności, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2009, nr 2, s. 83-114;

7. Nietzsche Przybyszewskiego

literatura obowiązkowa:

Stanisław Przybyszewski, Z psychologii jednostki twórczej. Chopin i Nietzsche [w tegoż] Wybór pism, oprac. R. Taborski, Wrocław 1966, s. 3-37;

Stanisław Przybyszewski, Homo Sapiens, Lwów-Warszawa 1923;

literatura uzupełniająca:

Barbara Spannhake, „Nietzsche był jak rumak najszlachetniejszej rasy, ale źle ujeżdżony”. Przybyszewskiego (naturalistyczna) interpretacja Nietzschego [w:] Friedrich Nietzsche i pisarze polscy, red. Wojciech Kunicki, Poznań 2002;

8. Nietzsche Berenta

literatura obowiązkowa:

Wacław Berent, Pisma rozproszone. Listy, oprac. R. Nycz, Kraków 1992 (artykuły: Źródła i ujścia nietzscheanizmu, Fryderyk Nietzsche „Z psychologii sztuki”. Tłumaczenie i dopiski Wacława Berenta, Fatum puścizny Fryderyka Nietzschego);

Fryderyk Nietzsche, Tako rzecze Zaratustra, przeł. Wacław Berent, dowolne wydanie;

literatura uzupełniająca:

Ryszard Nycz, Nietzscheanizm w twórczości Berenta, „Pamiętnik Literacki” 1976, z. 2 s. 45-82 (albo w tegoż: Język modernizmu, Wrocław 2002);

9. Nietzsche Prusa

literatura obowiązkowa:

Bolesław Prus, Najogólniejsze ideały życiowe, Warszawa 1905;

literatura uzupełniająca:

Maciej Gloger, Książka dla wszystkich i dla nikogo. Najogólniejsze ideały życiowe Bolesława Prusa wobec „filozofii życia” [w:] Bolesław Prus. Pisarz, publicysta, myśliciel, red. M. Woźniakiewicz-Dziadosz, S. Fita, Lublin 2003, s. 381–395 albo Maciej Gloger, „Godny podziwu myśliciel i genialny wariat”. Bolesława Prusa poznawanie Nietzschego [w:] Etyka i literatura. Pisarze polscy lat 1863-1918 w poszukiwaniu wzorców życia i sztuki, red. E. Ihnatowicz, E. Paczoska, Warszawa 2006;

10. Nietzsche Brzozowskiego

literatura obowiązkowa:

Stanisław Brzozowski, Fryderyk Nietzsche [w tegoż:] Kultura i życie, Warszawa 1973, s. 605-644;

literatura uzupełniająca:

Kazimierz Wyka, Stanisława Brzozowskiego dyskusja o Fryderyku Nietzschem [w tegoż:]Młoda Polska, t. 1. Modernizm polski, Kraków 1987 albo Andrzej Zawadzki, Nowoczesna eseistyka filozoficzna w piśmiennictwie polskim pierwszej połowy XX wieku, Kraków 2001 (rozdział o dialogu Brzozowskiego);

11. Marks Brzozowskiego

literatura obowiązkowa:

Stanisław Brzozowski, Płomienie: z papierów po Michale Kaniowskim, Warszawa 1983;

Karl Marks i Friedrich Engels, Manifest komunistyczny, dowolne wydanie (np. w Modernizm: spotkania. Antologia, red. E. Paczoska, L. Magnone, Warszawa 2008);

literatura uzupełniająca:

Andrzej Walicki, Zarys myśli rosyjskiej, Kraków 2005 (rozdz. „Ideologie narodnickie”, s. 351-399 oraz „Anarchizm. Michał Bakunin”, s. 399-415);

12. Nietzsche Nałkowskiej

literatura obowiązkowa:

Zofia Nałkowska, Narcyza, Warszawa 1967 i/lub Zofia Nałkowska, Książę, Warszawa 1976;

literatura uzupełniająca:

Magdalena Rembowska-Płuciennik, „Nadkobieta”. Problematyka etyczna we wczesnomodernistycznej twórczości Zofii Nałkowskiej [w:] Etyka i literatura. Pisarze polscy lat 1863-1918 w poszukiwaniu wzorców życia i sztuki, red. E. Ihnatowicz, E. Paczoska, Warszawa 2006;

13. Marks Żeromskiego

literatura obowiązkowa:

Stefan Żeromski, Dzieje grzechu, dowolne wydanie;

Edward Abramowski, Rzeczpospolita przyjaciół. Wybór pism społecznych i politycznych, Warszawa 1986 (tu: Zmowa powszechna przeciw rządowi, Zagadnienia etyczne i polityka rewolucji, Rzeczpospolita przyjaciół);

literatura uzupełniająca:

Andrzej Walicki, Stanisław Brzozowski i Edward Abramowski, „Studia Filozoficzne” 1975 nr 5, s. 21-57 albo Anna Zdanowicz, Metafizyka i życie społeczne. Stefan Żeromski wobec problemów współczesności, Warszawa 2005, s. 137-177;

14. Freud Abramowskiego

literatura obowiązkowa:

Edward Abramowski, Źródła podświadomości i jej przejawy [w tegoż:] Metafizyka doświadczalna i inne pisma, oprac. St. Borzym, Warszawa 1980, s. 413-465;

literatura uzupełniająca:

Anna Dziedzic, Edwarda Abramowskiego koncepcja podświadomości, „Kronos” 2007 nr 3, s. 196-208.

15. Freud Irzykowskiego

literatura obowiązkowa:

Karol Irzykowski, Freudyzm i freudyści [w tegoż:] Pisma rozproszone 1897-1922, Kraków 1998, t. 1, s. 171-198;

Zygmunt Freud, Praca marzenia sennego oraz O psychologii procesów sennych [w tegoż:] Objaśnianie marzeń sennych, przeł. R. Reszke, Warszawa 1996, s. 243-429, 429-521;

literatura uzupełniająca:

Lena Magnone, Karola Irzykowskiego lacanowska lektura Freuda, „Kronos” 2010 nr 1;

Podczas zajęć student ugruntowuje umiejętność refleksji historycznej nad tekstami literackimi oraz nabywa kompetencję związaną z analizowaniem literatury polskiej w kontekście szerszym niż narodowy i literacki. Systematycznie doskonali zdolność posługiwania się analizą kontekstową jako metodą badań porównawczych. Zapoznaje się z ważnymi tekstami (zaczerpniętymi z literatury polskiej i z literatur innych kręgów językowych). Uczy się odróżniać metody i problemy właściwe historii literatury XX i XXI wieku od metod i problemów charakterystycznych dla komparatystyki. Zaznajamia się z wybranymi, wartościowymi merytorycznie pracami z tej dziedziny. Utrwala sobie terminologię ugruntowaną w badaniach komparatystycznych oraz terminologię stosowaną w badaniach historycznoliterackich, pogłębia kompetencję posługiwania się tymi pojęciami ze zrozumieniem. Zyskuje umiejętność napisania pracy zaliczeniowej, której celem jest przebadanie metodą analizy kontekstowej wybranego tekstu literackiego napisanego w jednej z epok (od średniowiecza po czasy najnowsze). Uczy się odróżniania kontekstów od intertekstów, dostrzegania i wskazywania problemów wspólnych dla tekstów przynależnych do różnych literatur narodowych omawianego okresu, potrafi także wskazać istotne różnice pomiędzy nimi oraz opisać ich specyfikę, a także zidentyfikować teksty otwierające się na dialog z innymi dyskursami (w szczególności zaś z dyskursem filozoficznym) i sztukami. Student nabywa umiejętność formułowania dostrzeżonych problemów w postaci tematu badawczego. Rozumie potrzebę rozwijania badań prowadzonych metodą analizy kontekstowej dla rozumienia literatury i kultury polskiej oraz docenia znaczenie rezultatów poznawczych wynikających z dążenia do integracji wiedzy.

Ocena ciągła (obecność na zajęciach, przygotowanie do ćwiczeń, aktywność); ocena końcowa: napisanie pracy lub zaliczenie ustne.