On the benefits of telling fairy tales, or the work of J.R.R. Tolkien from the anthropological perspective

„Władca Pierścieni” fascynuje kolejne już pokolenie czytelników, wciąż też budzi skrajne emocje wśród krytyków i badaczy literatury. Pozostaje zjawiskiem kulturalnym i kulturowym, i choćby z tego powodu warto podjąć próbę interpretacji monumentalnej powieści angielskiego uczonego w kategoriach antropologicznych, przede wszystkim antropologii słowa. Konwersatorium wypełni więc refleksja nad dziełem Tolkiena jako tekstem zrodzonym z badań filologicznych, nad słowem w roli instrumentu kreacji i organizacji świata przedstawionego, relacja między słowem literackim i słowem mitu, w końcu nad tradycjami narracyjnymi, z których czerpał autor trylogii. Ten zasadniczy nurt problemowy uzupełni próba odczytania Tolkiena przez pryzmat takich pojęć jak czas, przestrzeń, wzór kultury, a także poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną rolę twórcy i formy recepcji jego dokonań.

1. Dlaczego Tolkien: Recepcje „Władcy Pierścieni” – wstępne rozpoznanie problemów. Zachwyt i oburzenie - oceny popularności, próby klasyfikacji i pierwsze interpretacje dzieła Tolkiena – historia adaptacji (2 zajęcia).

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Lit. i jęz.”;

J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Nie zrozumiany człowiek. Tolkien i współczesny świat”;

K. Sokołowski, „Fenomen Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 17;

T.A. Olszański, „Dlaczego Tolkien?”, „Magazyn Literacki”, 1993, nr 2. (lub w wydaniu j.w. s. 45).

2. John Ronald Reuel Tolkien – biografia intelektualna. (2 zajęcia).

Lektury:

H. Carpenter, „J.R.R. Tolkien. Wizjoner i marzyciel”, Warszawa 1997, część II „1892 – 1916: Wczesne lata”

H. Carpenter, „Inklingowie”, Poznań 1999, część I;

D. Grotta, „Tolkien – twórca Śródziemia”, Warszawa 1998, str. 145 - 192.

3. Mitologiczne zakorzenienie (2 zajęcia).

Lektury:

Ł. Trzciński, "Mit bohaterski w perspektywie antropologii filozoficznej i kulturowej", Kraków 2006, część I;

wybór tekstów z mitologii skandynawskiej i germańskiej, kserokopie dostępne w teczce z materiałami (2 zajęcia).

4. „Władca Pierścieni” jako dzieło zrodzone z filologii.

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Filologiczne dociekania”;

J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdziały „Angielski i walijski”, „Tajony nałóg”;

M. Niemojewski, „Istoty żywe, posiadające logos. Nieludzcy mieszkańcy uniwersum Tolkienowskiego i ich języki” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 3.

5. Słowo narzędziem kreacji świata: czas i przestrzeń Śródziemia (2 zajęcia).

Lektury:

A. Szyjewski, „O Valinoru do Mordoru. Świat mitu a religia w dziele Tolkiena”, Kraków 2004, rozdz.: „Klucze do prawdy – czas”, s. 201-216.

J.R.R Tolkien, „Niedokończone opowieści”, tom III, AMBER, Warszawa 1995, str. 15 – 84;

K.W. Fonstad, „Atlas Śródziemia”, AMBER, Warszawa 1997;

M. Niemojewski, „Przemierzanie powieści-mapy. Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena jako konstrukcja kartograficzna” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 4.

6. Tolkien i mit: archetyp drogi, archetyp podróży.

Lektury:

M. Gumkowski, „O problematyce przestrzeni w dziele J.R.R. Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 113;

S. Caldecott, „Nad otchłanią ognia”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12;

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kartograficzna fabuła”.

7. Słowo narzędziem kreacji świata: społeczności Śródziemia.

Lektury:

D. Day, „Bestiariusz Tolkienowski”, Poznań 1996, wybrane hasła;

K. Aldrich, „Dar umierania. Poczucie czasu w Tolkienowskim Władcy Pierścieni” [w:] „Christianitas”, 2002 nr 11/12.

A. Szyjewski, "Od Valinoru do Mordoru", Kraków 2004, str. 167-200.

8. Tolkien – wiara i mit: bohaterowie i ich czyny.

Lektury:

J.R.R Tolkien, „Księga zaginionych opowieści”, tom II, Warszawa 1998, str. 7 – 94;

L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Niektórzy ludzie, miejsca i obiekty”;

J.E.A. Tyler, „Tolkien. Przewodnik encyklopedyczny”, Poznań 1992, wybrane hasła.

9. Rzeczy u Tolkiena: antropologia przedmiotów, antropologia wojny.

Lektury:

T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kiedy ojcowie nasi czcili kłody i kamienie”;

R. Caillois, „Człowiek i sacrum”, Warszawa 1995, część 8: „Wojna i sacrum”, s. 187.

10. Utopia aksjologiczna Tolkiena: myśl chrześcijańska czy wyznanie wiary w bóstwa pierwotne?

Lektury:

J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Ortodoksja w Śródziemiu. Prawda poza mitem”;

J. Pearce, „Prawdziwy mit”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12.

11. „Władca Pierścieni” – wobec tradycji literackiej: baśń, epos, mit zapisany czy powieść?

Lektury:

E. A. Havelock, "Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu", Warszawa 2006, rozdział "Czy tekst może mówić?";

L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Tolkienowska teoria baśni” i „Fantastyka w klasycznej epice”;

A. Sapkowski, "Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy", Warszawa 2001, rozdział I i II;

J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdział „O tłumaczeniu Beowulfa”.

Literatura

(z pominięciem tekstów przywołanych w programie zajęć)

Teksty Tolkiena:

- „Władca Pierścieni”, tom I – III, tłum. Maria Skibniewska, wyd. II, Czytelnik, Warszawa 1981

- „Silmarillion”, tłum. Maria Skibniewska, wyd. I, Czytelnik, Warszawa 1985

- „Hobbit”, tłum. Maria Skibniewska, wyd. IV, Iskry, Warszawa 1991

- „Drzewo i liść oraz Mythopeia”, tłum. J. Kokot, J. Z. Lichański, K. Sokołowski, Zysk i S-ka, Poznań 1998

Wybrana literatura uzupełniająca:

- M. Cowley, "O sytuacji w literaturze", Warszawa 1969

- M. Eliade, "Sacrum, mit, historia", Warszawa 1974

- "Fantastyka XIX i XX wieku. Granice i pogranicza", red. J. Szcześniak, Lublin 2007

- E. Mieletinski, "Poetyka mitu", Warszawa 1981

-

Student po ukończeniu zajęć:

[Wiedza:]

1) zna i rozumie w pogłębionym stopniu kontekst europejski i globalny procesów kulturowych – potrafi zastosować tę wiedzę w odniesieniu do kultury, sztuki, literatury, zjawisk lingwistycznych, a także politycznych, społecznych i gospodarczych krajów regionu (K2_W05; Odniesienie do P7S_WG Zakres i głębia, P7S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki);

2) zna i rozumie w pogłębionym stopniu szeroko rozumiany kontekst interkulturowy; ma pogłębioną wiedzę o człowieku jako podmiocie konstruującym struktury społeczne i wytwory kulturowe, ma świadomość zasad ich funkcjonowania i wynikających stąd różnic w postrzeganiu życia społecznego przez przedstawicieli różnych narodowości, grup ideologicznych i wyznaniowych oraz różnie rozumianych mniejszości (K2_W07; Odniesienie do P7S_WG Zakres i głębia, P7S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki);

3) zna i rozumie w pogłębionym stopniu kompleksową naturę języka, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu kulturowego krajów i regionów Europy (K2_W09; Odniesienie do P7S_WG Zakres i głębia, P7S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki).

[Umiejętności:]

1) potrafi wyszukać, selekcjonować, analizować i wykorzystywać potrzebne mu informacje z różnych źródeł (K2_U01; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania);

2) potrafi rozwijać swoje umiejętności badawcze, samodzielnie i korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego zdobywać wiedzę, umiejętnie formułować myśli, prezentować wyniki badań w postaci wypowiedzi ustnej lub pisemnej (różnego typu) w nieprzewidywalnych warunkach (K2_U03; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania);

3) potrafi odwołując się do zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej wykorzystać ją w typowych wypowiedziach profesjonalnych dotyczących filozoficznej refleksji na temat przemian zachodzących w kulturze, a także jej specyfiki, logicznie je konstruować, odwołując się do stanowisk innych uczestników tych sytuacji komunikacyjnych (K2_U06; Odniesienie do P7S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania).

[Kompetencje społeczne:]

1) jest gotów do krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i uzupełniania zdobytej wiedzy (K2_K01; Odniesienie do P7S_UO Organizacja pracy /planowanie i praca zespołowa P7S_UU Uczenie się / planowanie własnego rozwoju i rozwoju innych osób; P7S_KK);

2) jest gotów do uczestniczenia w życiu kulturalnym i korzystania z jego różnorodnych form (K2_K05; Odniesienie do P7S_K0).

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia przedmiotu jest obowiązkowa obecność na zajęciach zgodnie z Regulaminem studiów na WLS.

Zajęcia prowadzone będą w formie wykładu oraz pogadanki heurystycznej.

Aktywny udział w dyskusji oznacza merytoryczne uczestnictwo w dyskusji podczas co najmniej 50% zajęć.

Przewidziana jest także praca pisemna (3-6 s.) na temat zadany przez prowadzącego. Ostateczny termin składania pracy pisemnej stanowi data wyznaczona przez prowadzącego na pierwszych lub drugich zajęciach. Osoby nieobecna na tych zajęciach zobowiązane są do zasięgnięcia informacji u prowadzącego.

Na końcową ocenę składają się:

Praca pisemna na temat wyznaczony przez prowadzącego zajęcia (50%).

Egzamin ustny (25%).

Aktywny i merytoryczny udział w zajęciach (25%).

Skala ocen:

0%–49% — 2

50%–60% — 3

61%–70% — 3+

71%–80% — 4

81%–90% — 4+

91%–100% — 5

Dodatkowa wiedza — 5+