Archiwistyka. Paleografia łacińska z elementami edytorstwa (średniowiecze - XX wiek)
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 2900-MK2-PALEO/L |
Kod Erasmus / ISCED: |
08.3
|
Nazwa przedmiotu: | Archiwistyka. Paleografia łacińska z elementami edytorstwa (średniowiecze - XX wiek) |
Jednostka: | Wydział Historii |
Grupy: |
Przedmioty Historii I stopnia, fakultatywne Przedmioty Historii II st., Zródłoznawstwo i specjalistyczne narzędzia warsztatu badawczego histor. Przedmioty Historii II stopnia |
Punkty ECTS i inne: |
(brak)
|
Język prowadzenia: | polski |
Rodzaj przedmiotu: | fakultatywne |
Założenia (opisowo): | Szczególnie w przypadku kursu przewidzianego na semestr 1 pożądana jest znajomość łaciny na poziomie przynajmniej elementarnym. |
Pełny opis: |
Zajęcia trwające 2 semestry poświęcone są omówieniu form, uzusu i głównych tendencji rozwojowych pisma łacińskiego w polskim obszarze kulturowym od XII do XX w., a przede wszystkim ćwiczeniu umiejętności samodzielnego odczytywania zapisów łacińsko- i polskojęzycznych wykonanych w ww. okresie najczęściej używanymi rodzajami i stylami pisma (od minuskuły romańskiej po pismo angielskie XIX w.), a także właściwego zapisywania (edytowania) odczytanych treści. Innymi słowy kurs polegający przede wszystkim na odczytywaniu i omawianiu podobizn rękopisów zawierać będzie elementy edytorstwa źródeł. Semestr 1 poświęcony zostanie pismu od XII do poł. XV w. Semestr 2 natomiast - pismu od późnośredniowiecznej i tzw. postgotyckiej kursywy po pismo użytkowe XIX-XX w. Naturalnie w tym przedziale znaczną część omawianego i odczytywanego materiału źródłowego stanowić będą teksty polskojęzyczne. |
Literatura: |
Paleografia Rozwiązanie problemów, które nastręcza pismo średniowieczne i wczesnonowożytne ułatwiają podręczniki i opracowania: - M. Binaś-Szkopek, M. Delimata, Ł. Skrzypczak, Podstawy paleografii łacińskiej. Skrypt dla studentów archiwistyki, Poznań 2007 - P. Cherubini, A. Pratesi, Paleografia Latina. L’avventura grafica del mondo occidentale, Citta’ del Vaticano 2010 - A. Petrucci, Breve storia della scrittura latina. Nuova edizione riveduta e aggiornata, Roma 2006 - A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973 - W. Semkowicz, Paleografia łacińska, wyd. II, poprawione, Kraków 2002 - B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelaalters, wyd. II popr. (Erich Schmidt Verlag) 1986, wersja angielska: Latin Paleography. Antiquity and the Middle Ages, translated by D.Ó. Cróinín, (Cambridge University Press) 1990 i nn. - J. Stiennon, Paléographie du Moyen Age, Paris 1973 - J. Słowiński, Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI-XVIII wieku. Studium paleograficzne, Lublin 1992 - J. Słowiński, „Probationes pennae” jako źródło w badaniach paleograficznych, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997, s. 539-551 - K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1992 - K. Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX w., wyd. III, Warszawa 1978 Podstawowym słownikiem skrótów pisma łacińskiego jest: - A. Capelli, Dizionario di abbreviature latine ed italiane, wyd. VI, Milano 1929 (i następne przedruki anastatyczne), edizione ampliata e rinnovata da Mario Geymont e Fabio Troncarelli, Milano 2011 -- A. Pelzer, Supplément au Dizionario di abbreviature latine ed italiane de Adriano Capelli, wyd. III, Beauvechain 1995 Rodzajem słownika ważniejszych pojęć paleograficznych i kodykologicznych obejmującego terminologię polską jest: Vocabularium parvum scripturae latinae, ediderunt J. Šedivý, H. Pátková, Bratislava – Praha 2008 Podstawy metodyki paleografii związane z umiejętnością poprawnego odczytania i edytorskiej interpretacji zapisu źródłowego w postaci transkrypcji; Metodyka odczytywania rękopisu - Górski, Neografia gotycka (op. cit.), s. 56-58 (Uwagi metodyczne o odczytywaniu trudnych tekstów) - Bobowski, Ewolucja pisma (op. cit.), s. 61-62 (Technika odczytywania i opis pisma neogotyckiego. Techniczne uwarunkowania czytelności tego pisma) Pismo średniowieczne (wg podręcznika A. Gieysztora (op. cit.), odpowiednie partie warto konfrontować z ujęciem W. Semkowicza (op. cit.) - Terminologia paleograficzna (Gieysztor, s. 56-60) - Materiały i narzędzia pisarskie (ibidem, s. 101-106) - Formy rękopisu, budowa kodeksu (ibidem, s. 107-112) - Brachygrafia (ibidem, s. 140-150) - Cyfry (ibidem, s. 155-158) - Minuskuła karolińska i romańska IX-XII w. (ibidem, s. 112-121) - Pismo gotyckie (ibidem, s. 121-139) - Początki pisma humanistycznego (ibidem, s. 170-178) - Pismo 2 poł. XVI-XVIII w. (ibidem, s. 178-193) - Orientację w problematyce rodzajów pism stosowanych w średniowieczu w Środkowej Europie ułatwia zaopatrzony w tablice do ćwiczeń podręcznik: - H. Pátková, Česká středovĕká Paleographie, České Budĕjovice 2008 Pismo postgotyckie i rodzaje pisma nowożytnego w Polsce (wg monografii J. Słowińskiego) - Terminologia paleograficzna w ujęciu J. Słowińskiego (Słowiński, s. 12-18) - Technika i fizjologia pisania w średniowieczu i jej przemiany w okresie nowożytnym (ibidem, s. 43-50) - Brachygrafia i cyfry (ibidem, s. 140-156) - Pismo postgotyckie (ibidem, s. 51-69) - Gotycko humanistyczne pismo mieszane (ibidem, s. 70-91) - Italika, kancelareska i bastarda humanistyczna (ibidem, s. 92-116) - Pismo francuskie w Polsce XVII-XVIII (ibidem, s. 117-139) - Por. ibidem należące do omówień poszczególnych rodzajów pisma tablice na ss. 54-55, 65, 94-95, 108-109, 128-129, s. 140-156 i po s. 175 oraz (instruktywne nie tylko w przypadku tekstów niemieckojęzycznych) przykłady i zestawienia w: - K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego (op. cit.) - K. Górski, Neografia gotycka (op. cit.) Przykład analizy paleograficznej: - J. Mańkowski, Rękopis BOZ 206 - autograf Jana Kochanowskiego, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, XXXVII-XXXVIII, s. 33-44 (tekst dostępny w formie pdf na stronie internetowej BN) Słowniki językowe i opracowania historyczno-językowe - Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (dostępny również online w niekompletnej jeszcze postaci http://scriptores.pl/elexicon/ ; tu także linki do innych słowników łacińskich online) - S.B. Linde, Słownik języka polskiego - Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki - Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski - Słownik staropolski - Słownik polszczyzny XVI wieku - Słownik języka polskiego XVII i 1 poł. XVIII wieku (Niektóre z ww. słowników dostępne są online m.in. poprzez wyszukiwarkę: http://poliqarp.wbl.klf.uw.edu.pl/) - Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, Kraków 2003 - Słownik staropolskich nazw osobowych a ponadto takie opracowania i wydawnictwa, jak: - Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, wyd. II (i nast.), Warszawa 1974 (wyd. IX, Warszawa 2009) - M. Karpluk, Mowa naszych przodków (podstawowe wiadomości z historii języka polskiego do końca XVIII w.), Kraków 1993 - S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, [najlepiej] wyd. IV zmienione, Warszawa 2007 (Klasyczna praca omawiająca główne zagadnienia dziejów polszczyzny, w tym związane z historią pisma). - K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III poszerzone i zmienione, Warszawa 2006, s. 66-69 (Grafia tekstów staropolskich) - Mirosława Mycawka, Język polski XIV wieku. Wybrane zagadnienia, Kraków 2012 - B. Kaczmarczyk, Język polski w kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XVI wieku, Wrocław 2003 (Praca zawiera omówienie szeregu problemów językowych, a w Aneksie edycje tekstów wraz z podobiznami rękopisów, które mogą służyć do samodzielnego ćwiczenia umiejętności paleograficznych i edytorskich na początkowym etapie ich zdobywania). - Materiały do studiowania historii języka polskiego, wyboru dokonał G. Majkowski, Piotrków Trybunalski 2000 (Wybór tekstów różnych autorów dotyczących dziejów języka i pisma) - Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, praca zbiorowa, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002 (Zawarte w pracy omówienia szeregu zagadnień historii języka, w tym kwestii związanych z zapisem i regułami pisowni (grafią i ortografią), mogą okazać niezwykle pomocne przy rozwiązywaniu trudności przy dokonywaniu transliteracji i transkrypcji rękopisów). Edytorstwo Znakomitym w prowadzeniem w zagadnienia edytorstwa są: - K. Górski, Sztuka edytorska. Zarys teorii, Warszawa 1965 Podstawowe zagadnienia omawia: - R. Loth, Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytorstwa naukowego, Warszawa 2006 (jakkolwiek podręcznik ten dotyczy głównie problemów związanych z edytorstwem tekstów XIX w., to obejmuje szereg zagadnień wspólnych dla wszystkich epok literackich) - A. Stussi, Wprowadzenie do edytorstwa i tekstologii, przeł. M. i P. Salwa, Gdańsk 2011 - J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydania: Warszawa 2002 i następne (rozdział: Edytorstwo historyczne) Orientację w literaturze dotyczącej wszelkich zagadnień edytorstwa historycznego ułatwia ogromnie: - P. Dymmel, Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce. Historia - krytyka tekstu – metodyka i technika wydawnicza, Lublin 2001 Instrukcje wydawnicze - Instrukcja wydawnicza dla średniowiecznych źródeł historycznych, opr. Komisja Historyczna PAU przy współudziale Towarzystw Naukowych we Lwowie, Poznaniu, Warszawie i Wilnie, Kraków 1925, zwłaszcza s. 4-14 (Odtworzenie tekstu źródłowego w druku) - J. Glinka, Instrukcja wydawnicza dla nowożytnych źródeł dziejowych. Projekt przyjęty przez Komisję Historyczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz przez warszawskie grono członków Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, Warszawa 1949 - A. Wolff, Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, I, 1957, s. 155-181 + Dodatek (s. 182-184): Z. Budkowa, M. Friedbergowa, B. Kürbisówna, Instrukcja dla wydawania roczników polskich, zwłaszcza s. 168-175 - M. Friedberg, Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych. Metoda i technika pracy edytorskiej, Warszawa 1963, s. 78-93 (Przygotowanie tekstu do druku. Redakcja publikacji (omówienie instrukcji wydawniczych)) - Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., red. K. Lepszy, Wrocław 1953, s. 1-14, s. 30-33 (Załącznik A) -- Rec. L. Żytkowicz, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 16, 1954, s. 389-395 - Zasady wydawania tekstów staropolskich – projekt, przykłady opr. J. Woronczak, Wrocław 1955, zob. s. 21, s. 88, s. 101 (trzy rodzaje wydawnictw (edycji): A, B, C), ibidem, pojęcia i zasady transliteracji i transkrypcji, s. 27, 36, 52-53, 63, por. uwagi R. Lotha w jego: Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii…(op. cit.), s. 92-117. |
Efekty uczenia się: |
Umiejętność samodzielnego, poprawnego odczytania i edytowania rękopiśmiennego tekstu źródłowego. |
Metody i kryteria oceniania: |
Na końcową ocenę zasadniczy wpływ ma wykazywanie się przez uczestnika twórczą aktywnością podczas zajęć; przyswojeniem i przemyśleniem istotnych treści literatury przedmiotu a zarazem umiejętnością zastosowania jej warstwy teoretycznej (pojęciowej) i metodologicznej w samodzielnej analizie zagadnień paleograficznych i edytorskich. |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.