Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Gramatyka historyczna języka polskiego

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3003-11A3GH
Kod Erasmus / ISCED: 09.303 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0232) Literatura i językoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Gramatyka historyczna języka polskiego
Jednostka: Instytut Języka Polskiego
Grupy: Harmonogram zajęć - filologia polska, st. stacjonarne, pierwszego stopnia
Harmonogram zajęć - filologia polska, st. stacjonarne, pierwszego stopnia, III rok
Polonistyczne minimum programowe
Przedmioty obowiązkowe dla III roku filologii polskiej - stacjonarne 1-go stopnia
Wszystkie przedmioty polonistyczne - oferta ILP (3001...) , IJP (3003...) i IPS (3007...)
Punkty ECTS i inne: 10.00 Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

obowiązkowe

Wymagania (lista przedmiotów):

Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego 3003-11A2JD

Założenia (opisowo):

Konieczność uczestnictwa w wykładzie w pierwszym semestrze oraz w ćwiczeniach z gramatyki historycznej w dwóch semestrach, ponieważ wiedza zdobywana na wykładzie uzupełnia uzyskaną podczas ćwiczeń (na wykładzie jest omawiana ewolucja fonetyki i fleksji polskiej, na ćwiczeniach w pierwszym semestrze – fonetyka, w drugim – fleksja).

Student:

1. Stosuje metodę filologiczną, metodę rekonstrukcji wewnętrznej i metodę historyczno-porównawczą.

2. Opisuje najważniejsze zjawiska, które zaszły w języku prasłowiańskim i rekonstruuje formy prasłowiańskie.

3. Opanowuje periodyzację dziejów języka polskiego.


Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem cech fonetycznych i fleksyjnych. Założeniem przedmiotu jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowego warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego.

Pełny opis:

DOTYCZY ZAJĘĆ W CYKLU 2022/2023:

Wykład ma za zadanie zaznajomienie studentów z ewolucją polskiej fonetyki i fleksji dzięki realizacji następujących tematów:

1. Podstawa rozwojowa systemu fonetycznego polszczyzny, główne prasłowiańskie zmiany w zakresie wokalizmu i konsonantyzmu.

2-3. Polskie zmiany w systemie wokalicznym (m.in. przegłos polski, wokalizacja i zanik jerów, rozwój samogłosek nosowych, iloczas i jego ewolucja).

4-5. Prasłowiański system konsonantyczny i jego kontynuacja w języku polskim (m.in. palatalizacja i depalatalizacji spółgłosek, powstanie na gruncie polskim nowych spółgłosek).

6. Główne tendencje rozwojowe fonetyki polskiej. Konsekwencje polskich zmian fonetycznych, ich wpływ na system fonetyczny polszczyzny.

7. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników. Udział przyrostków tematycznych i końcówek w zmianach fonetycznych.

8. Deklinacja rzeczowników męskich w polszczyźnie: uproszczenie zasobu końcówek i zmiany ich repartycji w liczbie pojedynczej i mnogiej (m.in. semantyzacja polskiej fleksji: wytworzenie kategorii męskożywotności i męskoosobowości, uzależnienie repartycji końcówek od tematu fleksyjnego).

9. Odmiana rzeczowników nijakich i żeńskich (deklinacja nijaka: przyczyny stosunkowo nieznacznych zmian językowych, deklinacja żeńska: geneza odmiany samogłoskowej i spółgłoskowej).

10. Podsumowanie ewolucji fleksji rzeczowników polskich. Główne zmiany w historii polszczyzny: zanik liczby podwójnej (relikty form dualnych), morfologizacja i demorfologizacja rodzaju, uzależnienie repartycji końcówek od tematu fleksyjnego. Główne tendencje rozwojowe fleksji rzeczowników.

11. Odmiana zaimków i przymiotników w dziejach języka polskiego (m.in. odmiana zaimków rodzajowych w historii języka polskiego. Prosta i złożona odmiana przymiotników, relikty odmiany rzeczownikowej we współczesnej polszczyźnie).

12. Wprowadzenie do fleksji werbalnej: podstawa rozwojowa koniugacji polskiej, główne kategorie fleksji werbalnej. Podział na koniugacje oraz zmiany w odmianie czasowników w czasie teraźniejszym.

13. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego złożonego.

14. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

15. Pisemny sprawdzian z wiedzy zdobytej na wykładzie.

Tematyka ćwiczeń w semestrze pierwszym

Pierwszy semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fonetyce polskiej ujmowanej diachronicznie, rozpoznawaniu procesów językowych w konkretnych wyrazach i ich rekonstrukcji.

1. System wokaliczny polszczyzny (prasłowiańska podstawa rozwojowa, główne zmiany).

2/3. Ewolucja jerów w polszczyźnie: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, rozwój jerów w pozycji napiętej, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

4/5. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

6. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

7. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (zmiany akcentu, pochodzenie samogłosek długich w języku polskim).

8. Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim.

9. Rozwój samogłosek nosowych

10. System konsonantyczny polszczyzny – jego prasłowiańska podstawa rozwojowa.

11. Palatalizacje prasłowiańskie.

12. Palatalizacje polskie - fonologizacja miękkości i nowe polskie fonemy spółgłoskowe.

13. IV palatalizacja polska.

14. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: m.in. pochodzenie spółgłoski f, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fonetycznego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Tematyka ćwiczeń w semestrze drugim

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony diachronicznej fleksji polskiej oraz analizie tekstów staropolskich pod kątem omawianych na zajęciach cech językowych.

1. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników.

2. Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i mnogiej.

3. Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego – jej zmiany na gruncie polskim.

4. Odmiana zaimków osobowych i rodzajowych.

5. Prosta i złożona odmiana przymiotników.

6/7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

8/9. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego.

10/11. Tryb rozkazujący i przypuszczający w historii polszczyzny; analiza przykładów z dawnych tekstów.

12/13. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

14/15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fleksyjnego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

DOTYCZY ZAJĘĆ W CYKLU 2023/2024:

TEMATY WYKŁADÓW:

Celem wykładów jest omówienie najważniejszych zjawisk i tendencji rozwojowych historycznej polszczyzny z perspektywy ich skutków we współczesnym języku polskim. Hasłem wywoławczym każdego z zagadnień jest cytat z "Małego Księcia" - tekstu przetłumaczonego na współczesny język polski, w którym znaleźć możemy wiele przykładów na zjawiska językowe zachodzące dawniej.

WYKŁAD 1. Lis, lisica, лисиця, лиса – jak się nazywa przyjaciel Małego Księcia? – czyli o Prasłowiańszczyźnie i jej podziałach

WYKŁAD 2. „Potrzebny mi BARANEK. Narysuj mi BARANKA” – czyli o tym, jak zanik jerów wpłynął na współczesny język polski

WYKŁAD 3. „Szukam przyjaCIÓŁ" – czyli co to znaczy oswoić (przegłos)?

WYKŁAD 4. „Mały Książę popatrzył i poczuł sympatię do latarnika tak WIERNEGO zasadom. przypomniał sobie o zachodach słońca, które sam CZASAMI wywoływał, przesuwając KRZESŁO” – czyli co jest wyjątkowego w wyjątkach od przegłosu?

WYKŁAD 5. „Ta rÓża jest bardzo trUdna” – czyli dlaczego w języku polskim mamy dwa rodzaje „u” i jaki ma to związek z zanikiem iloczasu

WYKŁAD 6. „Rytuały sĄ niezbĘdne” – czyli skąd się wzięły samogłoski nosowe i dlaczego tak dziwnie je zapisujemy?

WYKŁAD 7. „Dobrze widzi się tylko SERCEM” – czyli o tym, gdzie się podziały sonanty

WYKŁAD 8. „NajwaŻniejSZe jest NIeWIdoCZne dla oCZu” – czyli historia palatalizacji

WYKŁAD 9. „Mały KSIĄŻĘ nie umiał sobie wytłumaczyć, czemu może służyć gdzieś tam na NIEBIE, na PLANECIE bez DOMÓW i MIESZKAŃCÓW, istnienie LATARNI i LATARNIKA” – czyli słów kilka o przynależności deklinacyjnej rzeczowników dawniej i dziś

WYKŁAD 10. „LeonOWI WerthOWI, LéonU WerthOVI czy ЛеонУ ВертУ” – czyli o zmianach deklinacyjnych i kłopotach z nimi związanych

WYKŁAD 11. „To znaczy, że mogę zapisać na karteczce liczbę swoich gwiazd. A potem zamknąć TĘ karteczkę w szufladzie na klucz” – czyli słów kilka o zaimkach dawniej i dziś

WYKŁAD 12. „Bardzo ZIMNO u pana, ŹLE tu urządzone” – czyli o tym, co nam pozostało z prostej odmiany przymiotników

WYKŁAD 13. „PROSZĘ... OSWÓJ mnie — powiedział” – czyli o przynależności koniugacyjnej czasowników i rozwoju trybu rozkazującego

WYKŁAD 14. „NARYSOWAŁEM więc kaganiec. Serce mi się ŚCISNĘŁO, kiedy mu go PODAWAŁEM” – czyli o tym, jak zmieniał się czas przeszły w polszczyźnie

WYKŁAD 15. „A ja znowu, nie ROZUMIEJĄC dlaczego, POCZUŁEM dziwny smutek” – czyli o dawnych i współczesnych imiesłowach

TEMATYKA ĆWICZEŃ W I SEMESTRZE

Pierwszy semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fonetyce polskiej ujmowanej diachronicznie, rozpoznawaniu procesów językowych w konkretnych wyrazach i ich rekonstrukcji.

ZAJĘCIA 1. System wokaliczny polszczyzny (prasłowiańska podstawa rozwojowa, główne zmiany).

ZAJĘCIA 2/3. Ewolucja jerów w polszczyźnie: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, rozwój jerów w pozycji napiętej, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

ZAJĘCIA 4/5. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

ZAJĘCIA 6. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

ZAJĘCIA 7. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (zmiany akcentu, pochodzenie samogłosek długich w języku polskim).

ZAJĘCIA 8. Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim.

ZAJĘCIA 9. Rozwój samogłosek nosowych

ZAJĘCIA 10. System konsonantyczny polszczyzny – jego prasłowiańska podstawa rozwojowa.

ZAJĘCIA 11. Palatalizacje prasłowiańskie.

ZAJĘCIA 12. Palatalizacje polskie - fonologizacja miękkości i nowe polskie fonemy spółgłoskowe.

ZAJĘCIA 13. IV palatalizacja polska.

ZAJĘCIA 14. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: m.in. pochodzenie spółgłoski f, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

ZAJĘCIA 15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fonetycznego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

TEMATYKA ĆWICZEŃ W II SEMESTRZE

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony diachronicznej fleksji polskiej oraz analizie tekstów staropolskich pod kątem omawianych na zajęciach cech językowych.

ZAJĘCIA 1. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników.

ZAJĘCIA 2. Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i mnogiej.

ZAJĘCIA 3. Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego – jej zmiany na gruncie polskim.

ZAJĘCIA 4. Odmiana zaimków osobowych i rodzajowych.

ZAJĘCIA 5. Prosta i złożona odmiana przymiotników.

ZAJĘCIA 6/7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

ZAJĘCIA 8/9. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego.

ZAJĘCIA 10/11. Tryb rozkazujący i przypuszczający w historii polszczyzny; analiza przykładów z dawnych tekstów.

ZAJĘCIA 12/13. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

ZAJĘCIA 14/15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fleksyjnego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Literatura:

Literatura obowiązkowa:

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 lub wyd. nast.

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999.

Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1991.

Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja, nowe propozycje badawcze, pod red. Pawła Stępnia; współpraca Halina Tchórzewska-Kabata, Izabela Winiarska-Górska, Warszawa 2009.

Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955.

Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.

Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543 roku, Wrocław 1984 lub wyd. nast.

Wybór tekstów z dziejów języka polskiego. [T. 1] Do połowy XIX w., pod red. nauk. Marka Cybulskiego, Łódź 2015.

Literatura uzupełniająca:

Stanisław Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego, [w:] Studia z historii języka polskiego, red. W. Kupiszewski, Warszawa 1994, s. 9-19.

Język polski. Kompendium, pod red. M. Derwojedowej, H. Karaś, D. Kopcińskiej, Warszawa 2005, rozdz. X. Historia języka polskiego, s. 651-812.

Halina Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle języków słowiańskich, Warszawa 1965.

Zdzisława Krążyńska, Tomasz Mika, Agnieszka Słoboda, Składnia średniowiecznej polszczyzny, cz. 1. Konteksty - metody - tendencje, Poznań 2015.

Władysława Książek-Bryłowa, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992.

Tomasz Mika, Agnieszka Słoboda, Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wybrane problemy badawcze, Poznań 2015.

Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.

Ewa Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.

Krystyna Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.

Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992.

Mirosława Siuciak, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Katowice 2008.

Izabela Stąpor, Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa 2008.

Wiesław Tomasz Sefańczyk, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

Zdzisław Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.

Stanisław Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa 1968.

Stanisław Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.

Efekty uczenia się:

Student:

WIEDZA

1. Definiuje najważniejsze zjawiska dotyczące zmian w polskim systemie językowym.

2. Nazywa zmiany fonetyczne i fleksyjne, które zaszły w języku polskim.

3. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.

4. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń.

5. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań literaturoznawczych i językoznawczych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.

2. Wiąże fakty językowe.

3. Podaje względną i bezwzględną chronologię poznanych faktów językowych.

4. Wyjaśnia przyczyny zjawisk z zakresu fonetyki i fleksji historycznej.

5. Łączy historyczne zjawiska fonetyczne ze współczesną polską ortografią.

6. Wskazuje wszystkie procesy fonetyczne, które zaszły w analizowanych przez niego formach.

7. Wskazuje przyczyny alternacji samogłoskowych i spółgłoskowych we współczesnej polszczyźnie i pokazuje ich związki z poznanymi procesami fonetycznymi.

8. Wskazuje przyczyny osobliwości fleksyjnych we współczesnej polszczyźnie w oparciu o poznane procesy fleksyjne.

9. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie zjawisk historycznojęzykowych.

10. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla gramatyki historycznej języka polskiego.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Docenia piękno języka polskiego.

2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

5. Ma świadomość potrzeby kształcenia historycznojęzykowego i wartości refleksji historycznojęzykowej dla wiedzy o języku w ogóle.

6. Akceptuje potrzebę wprowadzania treści historycznojęzykowych na wszystkich poziomach kształcenia polonistycznego.

7. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

8. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

Metody i kryteria oceniania:

Warunki zaliczenia przedmiotu:

Zaliczenie na ocenę z wykładu i ćwiczeń. Ocena końcowa - z egzaminu pisemnego lub ustnego.

Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie z wykładu i ocenę co najmniej 4.5 z ćwiczeń.

Zaliczenie z wykładu student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności na wykładzie (dopuszczalne 2 nieobecności nieusprawiedliwione, większa liczba wymaga usprawiedliwienia).

2. Sprawdzianu pisemnego na koniec semestru.

UWAGA: Od roku akademickiego 2023/2024 zaliczenie z wykładu nie jest warunkiem przystąpienia do egzaminu, jednak egzamin końcowy obejmuje również materiał wykładowy.

Zaliczenie z ćwiczeń student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności i aktywności na ćwiczeniach.

2. Sprawdzianów cząstkowych i umiejętności zdobytych podczas ćwiczeń.

Dopuszczalne są 2 nieusprawiedliwione nieobecności, większa liczba nieobecności wymaga usprawiedliwienia.

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych;

4. egzamin ustny.

W wypadkach uzasadnionych - po konsultacji z kierownikiem jednostki dydaktycznej - zajęcia mogą być przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy uniwersyteckiej Kampus oraz narzędzi Google lub aplikacji Zoom.

Narzędzia te będą wykorzystywane także, gdy nauka odbywać się będzie zdalnie.

Praktyki zawodowe:

Nie.

Zajęcia w cyklu "Rok akademicki 2023/24" (w trakcie)

Okres: 2023-10-01 - 2024-06-16
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Ćwiczenia, 60 godzin, 140 miejsc więcej informacji
Wykład, 30 godzin, 140 miejsc więcej informacji
Koordynatorzy: Iwona Burkacka, Justyna Garczyńska, Monika Kresa, Aleksandra Żurek-Huszcz
Prowadzący grup: Justyna Garczyńska, Alina Kępińska, Monika Kresa, Ewelina Kwapień, Agnieszka Piotrowska, Izabela Stąpor
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Egzamin
Rodzaj przedmiotu:

obowiązkowe

Wymagania (lista przedmiotów):

Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego 3003-11A2JD

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem cech fonetycznych i fleksyjnych. Założeniem przedmiotu jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowego warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego.

Pełny opis:

TEMATY WYKŁADÓW

Celem wykładów jest omówienie najważniejszych zjawisk i tendencji rozwojowych historycznej polszczyzny z perspektywy ich skutków we współczesnym języku polskim. Hasłem wywoławczym każdego z zagadnień jest cytat z "Małego Księcia" - tekstu przetłumaczonego na współczesny język polski, w którym znaleźć możemy wiele przykładów na zjawiska językowe zachodzące dawniej.

WYKŁAD 1. Lis, lisica, лисиця, лиса – jak się nazywa przyjaciel Małego Księcia? – czyli o Prasłowiańszczyźnie i jej podziałach

WYKŁAD 2. „Potrzebny mi BARANEK. Narysuj mi BARANKA” – czyli o tym, jak zanik jerów wpłynął na współczesny język polski

WYKŁAD 3. „Szukam przyjaCIÓŁ" – czyli co to znaczy oswoić (przegłos)?

WYKŁAD 4. „Mały Książę popatrzył i poczuł sympatię do latarnika tak WIERNEGO zasadom. przypomniał sobie o zachodach słońca, które sam CZASAMI wywoływał, przesuwając KRZESŁO” – czyli co jest wyjątkowego w wyjątkach od przegłosu?

WYKŁAD 5. „Ta rÓża jest bardzo trUdna” – czyli dlaczego w języku polskim mamy dwa rodzaje „u” i jaki ma to związek z zanikiem iloczasu

WYKŁAD 6. „Rytuały sĄ niezbĘdne” – czyli skąd się wzięły samogłoski nosowe i dlaczego tak dziwnie je zapisujemy?

WYKŁAD 7. „Dobrze widzi się tylko SERCEM” – czyli o tym, gdzie się podziały sonanty

WYKŁAD 8. „NajwaŻniejSZe jest NIeWIdoCZne dla oCZu” – czyli historia palatalizacji

WYKŁAD 9. „Mały KSIĄŻĘ nie umiał sobie wytłumaczyć, czemu może służyć gdzieś tam na NIEBIE, na PLANECIE bez DOMÓW i MIESZKAŃCÓW, istnienie LATARNI i LATARNIKA” – czyli słów kilka o przynależności deklinacyjnej rzeczowników dawniej i dziś

WYKŁAD 10. „LeonOWI WerthOWI, LéonU WerthOVI czy ЛеонУ ВертУ” – czyli o zmianach deklinacyjnych i kłopotach z nimi związanych

WYKŁAD 11. „To znaczy, że mogę zapisać na karteczce liczbę swoich gwiazd. A potem zamknąć TĘ karteczkę w szufladzie na klucz” – czyli słów kilka o zaimkach dawniej i dziś

WYKŁAD 12. „Bardzo ZIMNO u pana, ŹLE tu urządzone” – czyli o tym, co nam pozostało z prostej odmiany przymiotników

WYKŁAD 13. „PROSZĘ... OSWÓJ mnie — powiedział” – czyli o przynależności koniugacyjnej czasowników i rozwoju trybu rozkazującego

WYKŁAD14. „NARYSOWAŁEM więc kaganiec. Serce mi się ŚCISNĘŁO, kiedy mu go PODAWAŁEM” – czyli o tym, jak zmieniał się czas przeszły w polszczyźnie

WYKŁAD15. „A ja znowu, nie ROZUMIEJĄC dlaczego, POCZUŁEM dziwny smutek” – czyli o dawnych i współczesnych imiesłowach

Tematyka ćwiczeń w semestrze pierwszym

Pierwszy semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fonetyce polskiej ujmowanej diachronicznie, rozpoznawaniu procesów językowych w konkretnych wyrazach i ich rekonstrukcji.

ZAJĘCIA 1. System wokaliczny polszczyzny (prasłowiańska podstawa rozwojowa, główne zmiany).

ZAJĘCIA 2/3. Ewolucja jerów w polszczyźnie: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, rozwój jerów w pozycji napiętej, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

ZAJĘCIA 4/5. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

ZAJĘCIA 6. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

ZAJĘCIA 7. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (zmiany akcentu, pochodzenie samogłosek długich w języku polskim).

ZAJĘCIA 8. Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim.

ZAJĘCIA 9. Rozwój samogłosek nosowych

ZAJĘCIA 10. System konsonantyczny polszczyzny – jego prasłowiańska podstawa rozwojowa.

ZAJĘCIA 11. Palatalizacje prasłowiańskie.

ZAJĘCIA 12. Palatalizacje polskie - fonologizacja miękkości i nowe polskie fonemy spółgłoskowe.

ZAJĘCIA 13. IV palatalizacja polska.

ZAJĘCIA 14. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: m.in. pochodzenie spółgłoski f, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

ZAJĘCIA 15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fonetycznego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Tematyka ćwiczeń w semestrze drugim

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony diachronicznej fleksji polskiej oraz analizie tekstów staropolskich pod kątem omawianych na zajęciach cech językowych.

ZAJĘCIA 1. Wprowadzenie do polskiej fleksji historycznej. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników.

ZAJĘCIA 2. Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej i mnogiej.

ZAJĘCIA 3. Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego – jej zmiany na gruncie polskim.

ZAJĘCIA 4. Odmiana zaimków osobowych i rodzajowych.

ZAJĘCIA 5. Prosta i złożona odmiana przymiotników.

ZAJĘCIA 6/7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

ZAJĘCIA 8/9. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego.

ZAJĘCIA 10/11. Tryb rozkazujący i przypuszczający w historii polszczyzny; analiza przykładów z dawnych tekstów.

ZAJĘCIA 12/13. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

ZAJĘCIA 14/15. Główne tendencje rozwojowe polskiego systemu fleksyjnego. Analiza fragmentów tekstów staropolskich.

Uwagi:

Warunki zaliczenia przedmiotu:

Zaliczenie na ocenę ćwiczeń.

Obecność na wykładzie nie jest obowiązkowa, wykład nie kończy się zaliczeniem.

Ocena końcowa z przedmiotu - z egzaminu w sesji letniej obejmuje wiedzę z ĆWICZEŃ i WYKŁADU.

Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie co najmniej 4,5 z ćwiczeń.

Zaliczenie z ćwiczeń (po każdym semestrze), student otrzymuje na podstawie:

1. Obecności i aktywności na ćwiczeniach.

2. Sprawdzianów cząstkowych (śródsemestralnych).

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych;

4. egzamin ustny.

W wypadkach uzasadnionych - po konsultacji z kierownikiem jednostki dydaktycznej - zajęcia mogą być przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy uniwersyteckiej Kampus oraz narzędzi Google lub aplikacji Zoom.

Narzędzia te będą wykorzystywane także, gdy nauka odbywać się będzie zdalnie.

Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)