Zarys archeologii śródziemnomorskiej

obowiązkowe

Wykład obowiązkowy dla studentów archeologii I roku studiów licencjackich

w sali

Część "Starożytny Wschód (F. Stępniowski):

Wykład obejmuje Starożytny Bliski Wschód (tj. Anatolię, Syro-Palestynę, Mezopotamię, Iran i Wyżynę Armeńską) w okresie od schyłku IV tys. p.n.e. po podbój przez Aleksandra Wielkiego. Omówione zostaną główne zjawiska historyczno-kulturowe, najważniejsze grupy i kategorie zabytków: od przedstawieniowej sztuki monumentalnej po drobną plastykę; architektura – budowle monumentalne: sakralne, pałacowe, obronne, publiczne, grobowce; domy prywatne; topografia i główne obiekty najważniejszych stanowisk. W podstawowy – „archeologiczny” – tok wykładu wpleciony będzie zarys wiedzy o historii i kulturze duchowej: ludach, pismach i językach, religii i mitologii.

Starożytny Egipt (Mirosław Barwik):

Wykład jest wprowadzeniem nt. archeologii i historii kultury starożytnego Egiptu w ujęciu chronologicznym.

W części prowadzonej przez M.Barwika (5 wykładów): 1) Narodziny cywilizacji faraońskiego Egiptu

2) Egipt w epoce piramid

3) Klasyczny okres cywilizacji starożytnego Egiptu

4) Egipskie imperium

5) Zmierzch cywilizacji faraońskiego Egiptu

W części "Starożytny Wschód" (F. Stępniowski, 10 wykładów):

1. Geografia fizyczna, klimat, roślinność, surowce – „środowisko naturalne” starożytnych kultur.

2. „Początki cywilizacji” – powstanie złożonych, zhierarchizowanych społeczności miast-państw (okres Uruk).

3. „Wielkie kultury III tysiąclecia” – (Mezopotamia: okres wczesnodynastyczny, akadyjski, III dynastii z Ur; Anatolia, Syria i Suzjana we wczesnej epoce brązu).

4. „Czas przemian” – dynastie amoryckie w Mezopotamii i Syrii; Stare Państwo Hetytów.

5. „Świat późnej epoki brązu” – imperium hetyckie; Huryci; Syro-Palestyna; Elam; Babilonia kasycka i pierwsze imperium asyryjskie.

6. „Wielkie imperia epoki żelaza” – Asyryjczycy, Babilończycy, Medowie i Persowie.

7. „Wokół wielkich imperiów” – Syro-Palestyna, państwa nowohetyckie, Urartu.

Grecja i Rzym (T. Waliszewski)

Wykład obejmuje zarys klasycznej cywilizacji Grecji i Rzymu. Omawia najważniejsze kategorie zabytków architektury, plastyki i malarstwa z elementami historii politycznej i historii kultury Śródziemnomorza

1. Przedmiot i metoda. Pomiędzy archeologią klasyczną a śródziemnomorską.

2. U początków świata grecko-rzymskiego. Grecy, Fenicjanie, Etruskowie i tubylcy czyli o wielkiej kolonizacji.

3. Jak rządzić? Miasto, państwo, polis. Formy rządów u Greków i Rzymian. Miasta i urbanizacja. Administracja.

4. Wieś i rolnictwo w czasach grecko-rzymskich.

5. W co wierzyć? Kult, rytuał, magia. Główne sanktuaria świata greckiego i rzymskiego.

6. Kłopoty z tożsamością czyli jak udawać Greka lub Rzymianina.

7. Gospodarka i handel. Infrastruktura drogowa, transport morski i lądowy.

8. Ceramika i inne formy rzemiosła w świecie grecko-rzymskim.

9. W domu Greków, w domu Rzymian. O architekturze mieszkalnej w świecie greckim i rzymskim oraz kilku innych aspektach życia codziennego.

10. Śmierć, pochówek i upamiętnienie w świecie greckim i rzymskim.

11. By cieszyć i onieśmielać, a może nawet odwrotnie. Architektura i sztuka monumentalna.

12. Siła i honor. Grecy i Rzymianie na krańcach świata albo dlaczego Grecja i Rzym przestały zajmować nowe ziemie? Armie i granice.

13. Od miasta do cesarstwa – Oktawian August i jego następcy.

14. Imperium kontratakuje. Świat rzymski w III-VII wieku n.e. Barbarzyńcy, starzy bogowie i świat chrześcijan.

15. Kryzys, upadek, podbój? Ku nowej Europie w basenie Morza Śródziemnego. Islam.

Literatura w czesci wykladu prowadzonej przez M. Barwika: J. Baines, J. Málek, Egipt, Warszawa 1996

F. Daumas, Od Narmera do Kleopatry, Warszawa 1973

J. Lipińska, Sztuka egipska, Warszawa 1982

J. Lipińska, M. Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980 (i następne wydania)

K. Michałowski, Nie tylko piramidy. Sztuka dawnego Egiptu, Warszawa 1966 (i następne wydania)

Literatura dla części "Starożytny Wschód"Podstawowa literatura:

Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 19

Cotterell A. (red.), Cywilizacje Starożytne. Przewodnik Encyklopedyczny, Łódź 1986 (II wyd.).

Gawlikowska K., Sztuka Mezopotamii, Warszawa 1975.

Gawlikowski M., Sztetyłło Z., Zarys Cywilizacji Świata Starożytnego, Warszawa 1986.

Kaim B., Sztuka starożytnego Iranu, Warszawa 1996

Van De Mieroop M., Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000-323, Kraków 2008.

Mierzejewski A., Sztuka Starożytnego Wschodu, Warszawa 1981 (2 tomy).

Roaf M., Mezopotamia (= Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East), Warszawa 1998.

Smogorzewska A., Stępniowski F. (red.), Archeologia starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2009

Śliwa J., Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa 1998.

Śliwa J., Państwa i ludy wschodniej części basenu Morza Śródziemnego (około 3000/2900-332 p.n.e.), (w:) J. Śliwa (red.), Wielka Historia Świata t. II: Stary i Nowy Świat. Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, Kraków 2005, 187-375.

Lektury uzupełniające:

Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981.

McCall H., Mity Mezopotamii, Warszawa 2000

Popko M., Mitologia hetyckiej Anatolii, Warszawa 1976.

Walker C.B.F., Pismo klinowe, Warszawa 1998

(F. Stępniowski):

Literatura do Grecji i Rzymu

CAMERON, A., Późne cesarstwo rzymskie, Warszawa 2005

GAWLIKOWSKI, M. &SZTETYŁŁO, Z., Zarys cywilizacji świata starożytnego, Warszawa 1986, ss. 91-323

MÜLLER-WIENER, W., Greckie budownictwo antyczne, Kraków 2004

PAPUCI-WŁADYKA, E., Sztuka Starożytnej Grecji, Warszawa – Kraków 2001

PICARD, G., Sztuka rzymska, Warszawa 1975

ZIOLKOWSKI, Z., Historia Powszechna – Starożytność, PWN Warszawa 2009

BOARDMAN J., Sztuka grecka, Toruń-Wrocław 1999

BERNHARD, M.-L., Sztuka grecka, t. 1-4, Warszawa 1989-1992

BRAVO, B. &WIPSZYCKA, E., Historia starożytnych Greków, t. I-III, Warszawa 1988-

DOBROWOLSKI, W., Sztuka Etrusków, Warszawa 1971

HEATHER, P., Upadek Cesarstwa Rzymskiego, Poznań 2006

MARKOWSKA, W., Mity Greków i Rzymian, Warszawa 2002

MCCORMICK, M., Narodziny Europy. Korzenie gospodarki europejskiej 300-900, Warszawa PWN 2009

SADURSKA, A., Archeologia starożytnego Rzymu, t. 1. Od epoki królów do końca republiki, Warszawa 1975; t. 2. Okres Cesarstwa, Warszawa 1980

ŚWIDERKÓWNA, A., Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1974

Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I-III, opr. Bravo, B., Wipszycka, E., Kolendo J., Zabłocka J., Warszawa PWN 1983-1999

Student posiada podstawową wiedzę n.t/umiejętność:

- archeologia śródziemnomorska pośród nauk humanistycznych i historycznych, jej odrębność źródłowa, przedmiotowa i metodologiczna;

- aparat pojęciowy, definicje i fachowa terminologia właściwa dziedzinie;

- periodyzacje, sekwencje kulturowo-historyczne, stylistyczne i etniczne obszaru;

- deskrypcja, analiza i interpretacja, w ramach różnych paradygmatów badawczych, źródeł z zakresu kultury materialnej oraz udostępnionych w tłumaczeniach tekstów;

- interdyscyplinarny wymiar badań terenowych i analitycznych w obszarze śródziemnomorskim;

- tradycje i nowe kierunki badawcze w archeologii obszaru;

- podstawowe elementy bioarcheologii i ekologii obszaru (zasoby i możliwości ich eksploatacji);

- artefakty jako materialne korelaty systemów i procesów społecznych oraz historycznych;

- międzynarodowy charakter dziedziny i związane z nim możliwości i potrzeby komunikacyjne;

- obszar śródziemnomorski jako "kolebka cywilizacji", zagrożenia i ochrona pomników przeszłości;

Poziom pamięciowego opanowania korpusu najważniejszych zabytków i obiektów z omawianych obszarów (rozpoznanie, datowanie, cechy stylu epoki), interpretacja; periodyzacja i chronologia starożytnych kultur obszaru (podstawy); rozeznanie w topografii historycznej - egzekwowane pisemnym testem z mapami i ilustracjami.