Płeć w antropologii kulturowej

Celem przedmiotu jest przegląd wybranych problemów społecznych, które wynikają z różnego kodowania płci w różnych kulturach, z uwzględnieniem zmian w czasie, kulturach i środowiskach.

w sali

Przedmiot łączy społeczną i humanistyczną perspektywę płci kulturowej w studiach antropologiczno kulturowych. Główny nacisk kładziony jest na zróżnicowane role społeczne przede wszystkim kobiet oraz specyficzne, dedykowane im obszary i zjawiska w odmiennych kulturach - zarówno tradycyjnych, jak współczesnych. Całość analizowana jest na tle swoistego antropologiczno kulturowego naukoznawstwa, czyli w zderzeniu klasycznych badań antropologii kulturowej i perspektywy antropologii feministycznej, z naciskiem na szukanie powiązań między nimi.

Kurs ma na celu poszerzenie wiedzy dotyczącej płci w kulturach. Omawiane zagadnienia koncentrują się głównie wokół problematyki powiązanej z kobietami, ale nie tylko. Przyjmowane perspektywy to zarówno studia kobiece, jak i antropologia feministyczna. Kulturowe konstrukcje płci są analizowane z uwzględnieniem odmienności uwarunkowań zarówno historycznych, jak i geograficznych, i pochodzą zarówno z klasycznych badań antropologiczno kulturowych, jak i ze współczesnych. Dobór tematów pozwala uchwycić różnice kulturowe i zróżnicowane uwarunkowania kulturowego konstruowania ról kobiet np. w kulturach tradycyjnych i współczesnych. Służy temu porównanie pozycji i ról kobiet w zróżnicowanych społecznościach tradycyjnych w ujęciu klasycznych badań antropologicznych, ale także krytyczna rewizja niektórych koncepcji. Zajęcia zakładają zatem dialog między ujęciami klasycznymi a współczesnymi, co ułatwia krytyczną analizę obu dyskursów teoretycznych. Pomostem jest koncepcja wiedzy jako intersubiektywnej podmiotowości, którą w odniesieniu do studiów nad płcią w antropologii kulturowej można porównywać z przewrotem kopernikańskim w astronomii. Całość analizowana jest na tle swoistego antropologiczno kulturowego naukoznawstwa, czyli w zderzeniu klasycznych badań antropologii kulturowej i perspektywy antropologii feministycznej, z naciskiem na szukanie powiązań między nimi. Paralelność przemian naukowych i społecznych ujawnia głębokość uwarunkowań dotyczących kulturowych konstrukcji płci.

Przykładowe bloki tematyczne to wiedza naukowa a wiedza kobiet i o kobietach, kobiety i mężczyźni w kulturach tradycyjnych a badacze i badaczki w antropologii kulturowej, inicjacje dojrzałościowe chłopców i dziewcząt i ich uwarunkowania oraz interpretacje, teorie matriarchatu i metaformii i ich miejsce we współczesnej nauce, performatywność a dualizm płci, intersekcjonalność.

Bamberger Joan (1974), The Myth of Matriarchy: Why Men Rule in Primitive Society? [w:] Woman, culture, and society, M. Zimbalist Rosaldo, L. Lamphere (red.), Stanford University Press, ss. 263—280

Kubica Grażyna (2006), Siostry Malinowskiego czyli kobiety nowoczesne na początku XX wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie

Malinowski B. (1980), Dzieła t. 2, Życie seksualne dzikich, Warszawa: PWN

Mead Margaret (1986), Trzy studia, Warszawa: PIW

Ortner Sherry (1974), Is Female to Male as Nature is to Culture? [w:] Woman, culture, and society, Michelle Zimbalist Rosaldo, Louise Lamphere (red.), Stanford University Press, ss. 67—88

Van Gennep Arnold (2006), Obrzędy przejścia, Warszawa: PIW, Rozdz. Obrzędy inicjacji, ss. 84—126

A Journal of Menstruation and Culture, http://metaformia.org/index.php, wybrane artykuły

Grahn Judy (2005), Blood, Bread and Roses. How Menstruation Created the World, http://bailiwick.lib.uiowa.edu/wstudies/grahn/01toc.htm, fragmenty

Stone Linda (2012), Pokrewieństwo i płeć kulturowa, Kraków: WUJ, Rozdz. „Małżeństwo”, ss. 241—285

Weiner Anette (1976) Women of Value, Men of Renown. New Perspectives in Trobriand Exchange. Austin & London: University of Texas Press

Jacobs Sue-Ellen, Wesley Thomas, Sabine Lang (1997), Two-spirit people: Native American gender identity, sexuality, and spirituality, Urbana: University of Illinois Press, fragmenty

Barnard Alan (2006), Antropologia, Warszawa: PIW, r. „Feminizm w antropologii”, ss. 198—204

Stacey Judith (1988), Can there be a feminist ethnography, Women's Studies International Forum 11 (1), ss. 21–27

Code Lorraine (1991), What can she know? Feminist theory and the construction of knowledge, New York: Cornell University Press, r. 1 “Is The Sex of The Knower Epistemologically Significant?, ss. 1—26

Górnikowska-Zwolak Elżbieta (2004), Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna, Katowice: WUŚ

Levi-Strauss Claude (2013), Antropologia wobec problemów współczesnego świata, Kraków: WUJ, Rozdz. „Kres kulturowej supremacji Zachodu”, ss. 9—48

Young Robert J.C. (2012), Postkolonializm. Wprowadzenie, Kraków: WUJ, Rozdz. Feminizm postkolonialny, ss. 111—140

Nalini Visvanathan, Lynn Duggan, Nan Wiegersma and Laurie Nisonoff (red.) (2012), Kobiety, gender i globalny rozwój, Warszawa: PAH

Herman Aleksandra (2019), Kulturowa wiedza kobiet..., Warszawa: Scholar

Bettelheim Bruno, Rany symboliczne. Rytuały inicjacji i zazdrość męska

Van Waters Miriam (1913), The Adolescent Girl Among Primitives Peoples

Studentka zna i potrafi poddać analizie tradycyjne i współczesne zagadnienia związane z płcią i gender, którymi zajmuje się antropologia kulturowa.

Student wie, w jak odmienny sposób rożne kultury konstruują role płciowe i w związku z tym dostrzega róznice między płcią biologiczną a kulturową.

Studentka interpretuje i porównuje procesy i zjawiska kulturowe powiązane z płcią i gender w kontekście współczesnych przemian kulturowych.

Studentka jest wrażliwa na odmienności kulturowe w obszarze kulturowych konstrukcji płci.

Studentka rozpoznaje uwarunkowania określonych konstrukcji kulturowych ról i instytucji związanych z płcią w różnych kulturach.

Student poddaje krytyce prezentowane ujęcia teoretyczne, wskazuje mocne i słabe strony określonych koncepcji.

Student dyskutuje na forum grupy, argumentując własne tezy.

Elementy zaliczenia:

Obecność na zajęciach (maks. 2 nieobecności).

Ocena ciągła - przygotowanie do zajęć.

Aktywność i uczestniczenie w dyskusjach.

Wystąpienie/referat indywidualny lub w grupie roboczej, przygotowanie i moderacja dyskusji, krytyczna analiza na forum grupy.

Egzamin końcowy.