Poszukiwanie mądrości: archeologia i anarchia w myśli Arystotelesa i Agambena

ogólnouniwersyteckie

Greckie pojęcia archein i arche, które stanowi jedno z najważniejszych słów politycznego i metafizycznego leksykonu, działającego od zarania polityki w starożytnej Grecji aż po dzień dzisiejszy, można przetłumaczyć zarówno jako „rządzić” („zasada rządząca”), ale też jako „rozkazywać” („początek” jako „rozkaz”). W zależności od translatorskiego wyboru, myśl polityczna może się zatem skupić na relacji władzy między panem a niewolnikiem, której istotą jest rozkaz lub na relacji, w której rządzący troszczy się o rządzonego i rządzi nim w imię wspólnego dobra.

Celem zajęć jest wprowadzenie do podstawowej – ujętej historycznie – semantyki polityki poprzez odczytywanie pojęciowej konstelacji związanej z czasownikiem archein. W tej archeologii archein towarzyszyć nam będą następujące pytania: w jakim momencie i na podstawie jakiego stylu myślenia i horyzontu oczekiwania władza polityczna została uznana za władzę rozkazującą, a polityka zgodna z ludzką naturą za politykę an-archiczną?

Grecki czasownik archein stanowi jeden z podstawowych terminów zachodniej myśli politycznej. W zależności od tego, jak czasownik ten przetłumaczymy, możemy zastanawiać się nad najlepszą formą wspólnego życia politycznego albo (1) zaczynając od zagadnienia konieczności rozkazu albo (2) od zagadnienia konieczności rządzenia lub, na odwrót, (3) kwestionując wszelką formę rozkazu i rządzenia i – myśląc w ślad za Agambenem – utożsamić rządzenie i władzę rozkazywania i odnaleźć jedyną politykę na miarę człowieka w pojęciu an-archii. Słowem: na podstawie jakiego kryterium wolny może rozkazywać wolnym? Jaka ma być ludzka physis, aby zgodziła się na rozkaz lub by zrozumiała go jako coś przeciwnego samej naturze?

Ponadto, pojęcie arche – które w języku obywatelskim starożytnych Aten oznaczało poszczególny urząd czy władzę – z kolei stanowi być może najważniejsze pojęcie zachodniej metafizyki jako „początek”, „zasada rządząca”, „principium”. Jaka zatem relacja ustanawia się między metafizyką a polityką? Czy myślenie o polityce jako o rządzeniu i rozkazywaniu stanowi metafizyczny – a więc niesprawdzalny i niesprawdzający się – sposób stawiania pytań o najlepszą formę życia razem z innymi?

W kwestii archein i arche odnajdują swój historyczny początek pytania dotyczące ludzkiego sposobu bycia szczęśliwym w odniesieniu do innych i do Innego. Jeśli zdaniem Agambena to metafizyczny dyspozytyw archeo-logiczny odpowiedzialny jest za nadal odczuwalny brak wolności politycznej oraz dobrego życia, to zdaniem Arystotelesa, z którym najczęściej się konfrontuje Agamben, człowiek jest z natury skazany i powołany do rządzenia (a język rozkazu nie jest językiem politycznym).

Właśnie dzięki cierpliwiej lekturze wybranych tekstów Agambena oraz fragmentów politycznych i metafizycznych Arystotelesa będziemy się starać przemyśleć wady i zalety społeczeństwa an-archicznego oraz będziemy archeologicznie poszukiwać filozoficznego początku (arche) idei radykalnej wolności, która stała się podstawową polityczną (oraz anty-metafizyczną) zasadą świata nowoczesnego.