Rośliny i ludzie – zarys historii wzajemnych relacji

ogólnouniwersyteckie

w sali

Rośliny w dawnych kulturach rolniczych. Koewolucja chwastów i roślin uprawnych. Miejsce roślin w rozwoju duchowej i materialnej kultury człowieka.

Niezwykłe początki zwykłego chleba – powstanie rolnictwa zbożowego:

- Żyzny Półksiężyc jako kolebka kultury rolniczej (dlaczego akurat tam?),

- przebieg rewolucji neolitycznej (szlaki rozprzestrzeniania się umiejętności, zwierząt pociągowych i narzędzi niezbędnych do orki; przedstawienia prac rolniczych w sztuce starożytnego Egiptu),

- dzieje wybranych zbóż (mutacje i krzyżowanie się niespokrewnionych gatunków, zboża powstałe z chwastów, powrót orkiszu do współczesnej diety).

Dynamika w czasie i przestrzeni – zmiany w diecie roślinnej i w strukturze upraw roślin jadalnych:

- historia rolnictwa na ziemiach polskich - od neolitu do średniowiecza,

- wielkie odkrycia geograficzne z perspektywy botanika,

- porównanie dziejów rolnictwa na terenie Starego i Nowego Świata,

- falsyfikaty i surogaty wśród surowców pochodzenia roślinnego,

- centra pochodzenia roślin uprawnych,

- ubożenie diety roślinnej w czasach współczesnych.

„Wyścig zbrojeń” pomiędzy człowiekiem a chwastami upraw i patogenami roślin użytkowych:

- koewolucja chwastów i roślin uprawnych,

- przypadki zbiorowej histerii, ognie św. Antoniego i taniec św. Wita jako skutki spożycia produktów zbożowych skażonych sporyszem buławinki czerwonej.

„Nie samym chlebem człowiek żyje” – rośliny a duchowe, estetyczne i intelektualne potrzeby człowieka:

- symboliczny wymiar dawnych założeń ogrodowych (symbolika ogrodów starożytnych cywilizacji, ogród jako islamski raj, znaczenie czasu i przemijania w tradycyjnych ogrodach japońskich, hortus conclusus średniowiecznej Europy)

- siedem najważniejszych roślin biblijnych (związek symboliki z wymaganiami uprawowymi),

- rośliny związane z kultem zmarłych (przykłady roślin wykorzystywanych w dawnych obrzędach pogrzebowych, motywy roślinne w sztuce sepulkralnej),

- motywy roślinne w architekturze (znaczenie symboliczne roślin w różnych epokach, stylizacja jako czynnik utrudniający identyfikację gatunków),

- początki botaniki jako nauki.

1. Zohary D., Hopf M., Weiss E. 2013. Domestication of plats in the Old World. Oxford Univ. Press, New York.

2. Lityńska-Zając M., Wasylikowa K.2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych. Sorus, Poznań.

3. Wasilewski M. 2005. Udomowienie roślin w Nowym Świecie. Wiad. Bot. 49, 1-2: 19-37.

4. Badura M. 2011. Rośliny użytkowe w dawnym Gdańsku. Studium archeobotaniczne. Wydaw. Uniw. Gdańskiego, Gdańsk.

5. Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B. 2003. Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa.

6. Lityńska-Zając M. 2005. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków.

7. Sudnik-Wójcikowska B. 2011. Rośliny synantropijne. Multico, Warszawa.

8. Włodarczyk Z. [2008]. Siedem upraw biblijnych i ich symbolika. Salwator, Kraków

9. Hobhouse P. 2005. Historia ogrodów. Arkady, Warszawa.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Student posługuje się naukowym nazewnictwem botanicznym, ze szczególnym uwzględnieniem nomenklatury roślin uprawnych

2. Analizuje przyczyny, przebieg i skutki powstania rolnictwa zbożowego

3. Porównuje przebieg wczesnych etapów rozwoju rolnictwa na terenie Starego i Nowego Świata

4. Przedstawia hipotezy dotyczące pochodzenia niektórych roślin uprawnych i wyróżnia prawidłowości w przebiegu procesów ich udomowienia

5. Analizuje współczesną dietę Polaków pod względem różnorodności i pochodzenia roślin jadalnych

6. Wykazuje związek pomiędzy biologią i ekologią oraz wymaganiami uprawowymi a symbolicznym znaczeniem wybranych roślin użytkowych

7. Identyfikuje rośliny sadzone w dawnych ogrodach i opisuje ich symbolikę

8. Potrafi rozpoznać rośliny występujące w motywach dekoracyjnych typowych dla architektury klasycystycznej

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Student odczuwa potrzebę ogólnego rozwoju intelektualnego

2. Poszerza zainteresowania z pogranicza nauk przyrodniczych i humanistycznych

Ocena na podstawie egzaminu pisemnego