Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze wybranych regionów (Górny Śląsk)

geografia
gospodarka przestrzenna
ochrona środowiska

fakultatywne

Fakultatywne zajęcia terenowe (w okresie pandemii - zdalne) z tego przedmiotu przeznaczone są dla studentów, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę w zakresie regionalnym. Wcześniejsze zaliczenie jakichkolwiek innych przedmiotów nie jest niezbędne.

zdalnie

Przedmiot przewiduje szczegółowe zapoznanie się z górniczym i przemysłowym dziedzictwem Górnego Śląska i Małopolski (zabytkowe kopalnie cynku, srebra, węgla i soli), w tym z obiektami z Listy Światowego Dziedzictwa JUNESCO, z przyrodą i zagospodarowaniem obszaru Wyżyny Śląskiej, a także ze współczesnym wykorzystaniem obiektów pogórniczych, poprzemysłowych i sakralnych regionu Górnego Śląska w celach turystycznych.

Problematyka zajęć (terenowych lub opracowywanych przez studentów samodzielnie) obejmuje następujące główne zagadnienia:

- specyfika regionu Górnego Śląska (historia, dzieje, granice historyczne i współczesne, źródła i charakter tożsamości kulturowej, specyfika przyrodnicza, zasoby).

- Górnośląski Okręg Przemysłowy (obszar Górnego Śląska jako obszar górnictwa - rud srebra, cynku i ołowiu, węgla - oraz hutnictwa, w przekroju historycznym, współczesne problemy górnictwa i hutnictwa oraz kierunki ich rozwiązywania);

- Górnośląski Okręg Metropolitarny (konurbacja górnośląska i tworzące ją miasta, charakterystyka kompleksowa największych miast, koncept urbanistyczny Silesia City, problemy metropolitarne);

- Patronackie osiedla robotnicze (zjawisko osiedli patronackich na Śląsku na tle Europy, najciekawsze dzielnicy śląskich miast, w tym Nikiszowiec i Giszowiec, walory i znaczenie historyczne i kulturowe osiedli);

- Poprzemysłowe dziedzictwo kulturowe Górnego Śląska (Szlak Zabytków Techniki, charakterystyka najciekawszych spośród 40 obiektów, znaczenie kulturowe i gospodarcze obiektów poprzemysłowych, rewitalizacja terenów pogórniczych, współczesne problemy ekologiczne);

- Aktualne problemy Metropolii Górnośląskiej .

1.R. Dulias, A. Hibszer: Województwo śląskie Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe. Krzeszowice: Kubajak, 2004, s. 107–108, 112–115, seria: Atlas i klucz.

2.Z. Rokita. Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku (e-book)

3. Kazimierz Popiołek, Śląskie dzieje, PWN, Warszawa-Kraków 1976, s. 483

4. Pradzieje. W: Kazimierz Popiołek: Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk', 1972, s. 16–17.

5. Rzętała M., 2000: Bilans wodny oraz dynamika zmian wybranych zanieczyszczeń zbiornika Dzierżno Duże w warunkach silnej antropopresji. Prace Naukowe UŚ w Katowicach nr 1913. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. 176 s.

6. Zygmunt Kłodnicki: Grupy etnograficzne i etnonimiczne Śląska. W: Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. Wrocław-Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2009, s. 74, 80, 82, 83. ISBN 978-83-87266-87-5.

7. Jan Stanisław Bystroń: Ugrupowanie etniczne ludu polskiego. Kraków: Orbis, 1925, s. 11, 14, seria: Krakowskie Odczyty Geograficzne; Nr 2.

8. Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego. [dostęp 2011-06-08].

9.Jan Kurek, Śląsk jako region kulturowy w etnografii, [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis No 1447, t. VII Struktura współczesnego społeczeństwa Polski w świetle badań śląskich, cz. 1, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993

10. Dygacz; Śląskie pieśni ludowe;1995

11. Wanatowicz; Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński i okręg ostrawski w okresie industrializacji;1990

12. Zygmunt Kłodnicki: Grupy etnograficzne i etnonimiczne Śląska. W: Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. Wrocław-Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2009, s. 60–66.

13. Marek Szołtysek: Ilustrowany słownik gwary śląskiej. Rybnik: Śląskie ABC, 1999, s. G. ISBN 83-909286-4-7.

14. Jolanta Tambor: O śląskich obyczajach, śląskich potrawach i niektórych śląskich słowach. [dostęp 2010-11-24].

WIEDZA

Zna i rozumie specyfikę regionalną Górnego Śląska, orientuje się w zachodzących w obrębie regionu procesach transformacyjnych dotyczących gospodarki i społeczeństwa oraz przekształcenia środowiska przyrodniczego tego obszaru.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Umie wykorzystać krytycznie literaturę naukową i inne źródła.

2. Posiada umiejętność przygotowania pisemnych prac na podstawie literatury.

3. Posługuje się szczegółową i właściwą terminologią geograficzną.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1) Rozumie potrzebę poszerzania kompetencji zawodowych i aktualizacji wiedzy geograficznej, wzbogaconej o wymiar interdyscyplinarny.

2) Potrafi współdziałać i pracować w grupie.

3) Rozumie szczególną społeczną rolę nauki i potrzebę upowszechniania dokonań naukowych.

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest udział w 5-dniowym wyjeździe terenowym w region Górnego Śląska oraz dokonanie w trakcie wyjazdu krótkiego (około 10 minut) wystąpienia na określony temat (wybrany z listy poniżej). Pod uwagę brana również ogólna aktywność studenta, między innymi udział w dyskusjach.

W okresie pandemii studenci wybierają z zaproponowanej listy konkretny temat w celu przygotowania eseju oraz prezentacji. Następnie temat jest prezentowany w formie zdalnego wystąpienia podczas spotkania w którym uczestniczą wszyscy studenci. Studenci są zachęcani przez prowadzących do zadawania pytań oraz przedyskutowania prezentowanego tematu. Czas przewidywany na prezentację to 20 minut, na dyskusję - 10 minut. Prezentacje odbywają się w wyznaczonych dniach i są zgrupowane w tematyczne bloki. Napisanie eseju (wg podanych wytycznych) na wybrany z listy temat oraz dokonanie prezentacji, a także obecność na zajęciach, stanowią warunek zaliczenia przedmiotu. Ocena ogólna stanowi średnią arytmetyczną z oceny prezentacji oraz oceny eseju.

Lista tematów:

I. Górny Śląsk – historia i teraźniejszość

1. Górny Śląsk – położenie, współczesne granice, charakterystyka fizycznogeograficzna

2. Dzieje Górnego Śląska – historyczny kalejdoskop

3. Katowice stolicą Górnego Śląska

4. Górnośląski Związek Metropolitarny – charakterystyka ogólna

5. Górnośląski Okręg Przemysłowy – industrialne serce Polski

6. Czeski Górny Śląsk – historia i teraźniejszość

7. Ruch Autonomii Śląska: istota i kontrowersje

II. Zabytki i dziedzictwo poprzemysłowe

8. Szlak Zabytków Techniki: historia, obiekty, rozwój

9. Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach jako obiekt na liście UNESCO

10. Kopalnia soli Wieliczka jako obiekt na liście UNESCO

11. Dziedzictwo poprzemysłowe Górnego Śląska – zabytkowe kopalnie węgla

12. Patronackie osiedla robotnicze na Górnym Śląsku

13. Wybrane muzea Górnego Śląska

III. Aspekty społeczne i kulturowe

14. Górny Śląsk jako tygiel kulturowy, kwestie demograficzne oraz migracje (stan i tendencje)

15. Ślązacy – kim są?

16. Tradycje i obyczaje Ślązaków

17. Gwara śląska – pochodzenie i specyfika

18. Sztuka Górnego Śląska – od sztuki wysokiej po śląskie murale

19. Kuchnia Górnego Śląska mieszanką smaków

IV. Rewitalizacja i ochrona przyrody

20. Rekultywacja i rewitalizacja terenów poprzemysłowych i zdegradowanych – przykłady

21. Formy ochrony przyrody na Górnym Śląsku - przegląd

22. Projekty czynnej ochrony przyrody na Górnym Śląsku – przykłady

23. „Pustynia” Błędowska fenomen przyrodniczo-gospodarczy Górnego Śląska

24. Turystyka przyrodnicza na Górnym Śląsku

25. Zabytki nieprzemysłowe Górnego Śląska – aspekt turystyczny

V. Ochrona środowiska i zmiany klimatu

26. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby na Górnym Śląsku

27. Górnictwo węgla na Górnym Śląsku: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

28. Stan powietrza w konurbacji górnośląskiej, wyzwania i perspektywy

29. Zanieczyszczenie wód i gleb oraz problem odpadów na Górnym Śląsku – przeszłość i teraźniejszość

30. Eksploatacja węgla kamiennego, a zmiany klimatu – istota problemu

31. Wyzwania dla Górnego Śląska związane z adaptacją do zmian klimatu