Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Praktyka wykładni prawa

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2200-1S212
Kod Erasmus / ISCED: 10.0 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0421) Prawo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Praktyka wykładni prawa
Jednostka: Wydział Prawa i Administracji
Grupy: Blok: Stosowanie prawa i interpretacja prawnicza
Wykłady specjalizacyjne i konwersatoria dla IV roku studiów prawniczych
Wykłady specjalizacyjne i konwersatoria dla V roku studiów prawniczych
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

fakultatywne

Założenia (opisowo):

WYMAGANIA

Konwersatorium przeznaczone jest dla studentów od II do V roku. Nie przewiduje się szczególnych wymagań formalnych, choć mile widziane są zainteresowania ogólna refleksja nad prawem, konstytucjonalizmem i prawem porównawczym itp. Przydatna może okazać się znajomość języków obcych (głównie języka angielskiego).


ZAŁOŻENIA

Zakłada się że student posiada wiedzę prawniczą odpowiednią do roku studiów, na który jest zapisany. Idealną cechą uczestnika seminarium jest gotowość studenta do wyjścia poza krąg aktów prawa stanowionego oraz odwaga w zadawaniu trudnych pytań i chęć udzielania odpowiedzi na nie.


Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Dokonywanie wykładni prawa wydaje się czymś oczywistym: prawnicy często czynią to bezwiednie, niemal bezrefleksyjnie. Zadanie przeprowadzenia poprawnej interpretacji prawa stanowi jednak poważne zadanie, to rodzaj rzemiosła wymagającego rzetelnego przygotowania. Niekiedy mówi się nawet o sztuce wykładni (ars interpretandi), która nie daje się sprowadzić do stosowania kilku prostych reguł lub technik. Proponowane konwersatorium szeroko omawia więc praktykę w dziedzinie wykładni prawa, a także przedstawia możliwe (zarówno pozytywne, jak i błędne) sposoby korzystania z typowych schematów rozumowań prawniczych.

Pełny opis:

Plan całych zajęć ułożony jest tak, aby odnieść się do problemów, na które natrafiają prawnicy, zwłaszcza sędziowie, adwokaci i radcowie prawni. Dzieje się tak, gdy prawnik otrzymuje jakiś dokument związany z procesem stosowania prawa: pozew, decyzję administracyjną lub odpis wyroku z uzasadnieniem. Aby odnieść się do takiego dokumentu, czyli np. zaskarżyć decyzję bądź wyrok, musimy najpierw zrekonstruować sposób interpretacji przepisów przyjęty przez autora dokumentu. I wtedy pojawiają się pytania: jaką wykładnię przepisów przyjął autor dokumentu? Czy to jedyna możliwa interpretacja? Czy inna może być bardziej korzystna? Nierzadko szukamy odmiennej wykładni i konkurencyjnych argumentów zdolnych podważyć stanowisko strony przeciwnej.

Ogromną większość materiałów przygotowanych na zajęcia będą stanowić wyroki sądów, zarówno sądów najwyższych, jak i sądów pierwszej instancji. Takie wyroki studenci czytają na zajęciach z poszczególnych dziedzin prawa, ale koncentrują się na konkretnym stanowisku sądu, a nie na sposobie dojścia do niego i jego uzasadnieniu. Co więcej, sądy nie wyjaśniają zwykle jak dokonały wykładni, lecz jak chcą, aby prawnicy interpretowali przepisy.

Główne zagadnienia będą omawiane w następującym porządku:

1. Dominujący model wykładni w Polsce, jego założenia i cechy. Schematyczność polskiej praktyki interpretacyjnej na tle różnorodności dostępnych metod wykładni i typów argumentacji ze względu na zróżnicowanie porządków prawnych (prawo krajowe, europejskie, międzynarodowe publiczne, różne postacie soft law itp.), a także ze względu na zróżnicowanie prawa krajowego: prawo publiczne, prywatne, konstytucyjne itd.

2. Wykładnia prawa jako usuwanie niejasności. Uzasadnienie i praktyczne konsekwencje zasady clara non sunt interpretanda (to co jasne nie podlega interpretacji). Formalizm prawników i pozytywistyczny sceptycyzm wobec reguł.

3. Wykładnia prawa jako proces formułowania normy na podstawie przepisów prawa. Interpretacja i „konstrukcja”. Stosowanie dyrektyw interpretacyjnych i reguł inferencyjnych. Zróżnicowanie recepcji normatywnych teorii wykładni prawa w praktyce sądowej.

4. Język prawny i język prawniczy a koncepcje wykładni prawa. Reguły językowej wykładni prawa w świetle praktyki sądów polskich. Rola słowników oraz definicji legalnych w procesie wykładni. Język jako granica dla wykładni prawa oraz wykładni (konstrukcji) jako procesu wyboru optymalnego i nieabsurdalnego znaczenia.

5. Partykularność i całościowość wykładni prawa. Język, tekst i symbole. Rola intencji prawodawcy (rationes leges) oraz kontekstu interpretatora. Koncepcja „przed-sądów” (pre-rozumienia). Krąg hermeneutyczny a metody interpretacji prawa w świetle empirycznych ustaleń nauk kognitywnych.

6. Reguły wnioskowań prawniczych, argumentacja prawnicza oraz rola uzasadnień sądowych (co można, a czego nie można znaleźć w uzasadnieniu wyroku?). Argumentacyjne teorie prawa i jego wykładni. Teorie argumentacji i ich założenia filozoficzne. Problem audytorium w procesie stosowania prawa. Koncepcje racjonalności w filozofii interpretacji prawniczej. Warunki rzetelnego dyskursu argumentacyjnego.

7. Wykładnia konstytucji oraz prokonstytucyjna wykładnia ustaw – budowanie spójności systemu prawa. Spory o kreatywny i odtwórczy charakter procesu wykładni. Czy sądy oraz Trybunał Konstytucyjny (powszechne i administracyjne) zajmują się polityką? Spór o bezpośrednie stosowanie konstytucji przez sądy i o wykładnię legalną.

8. Wykładnia prawa w międzynarodowych sądach i trybunałach. Prawa podmiotowe w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Strasburg). Podstawowe wolności w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE. Wykładnia pro-europejska. Sędziowie Polsce - „między Scyllą a Charybdą”. Zróżnicowanie instytucjonalne wykładni prawa, w tym multicentryczność systemu prawa (E. Łętowska). Od monocentryczności w pojmowaniu prawa i uniwersalności metod wykładni do pluralizmu porządków prawnych i różnorodności sposobów wykładni.

9. Wykładnia prawa a polityka i polityka prawa. Pozajęzykowe koncepcje wykładni. Wykładnia systematyczna i jej ograniczenia. Wykładnia funkcjonalna. Spór o wykładnię celowościową (intencjonalizm). Spory wokół koncepcji racjonalnego ustawodawcy a problematyka wykładni. Statyczne i dynamiczne koncepcje wykładni. Spór o aktywizm i pasywizm sędziowski. Wykładnia prawa jako źródło „imposybilizmu prawnego”.

10. Wykładnia i argumentacja. Reguły inferencyjne stosowane w rozumowaniu prawniczym. Rzetelne i nierzetelne argumenty. Jak rozpoznać argumenty poprawne i niepoprawne? Spory o skuteczność i zawodność argumentacji. Dziedzictwo erystyki i retoryki we współczesnym rozumowaniu prawniczym. Topiki prawnicze.

11. Glosa jako ocena argumentacji zawartej w uzasadnieniu orzeczenia i przedstawienie własnego stanowiska – zajęcia o charakterze instruktażowym. Rekonstrukcja argumentów przedstawionych i wprowadzonych w wybranych glosach, proces formułowania spójnego stanowiska glosatora (studenta).

12. Błędna wykładnia jako podstawa uchylenia decyzji administracyjnej i sądowej. Interpretacyjne obejście prawa (wykładnia in fraudem legis).

13. Zastosowanie reguł i zasad wykładni w orzecznictwie polskich sądów i trybunałów Analiza wybranych „trudnych przypadków”. Problem tzw. jednej poprawnej wykładni (one right answer thesis)

14. Wykładnia prawa wobec rzeczywistości społecznej i politycznej w Polsce: zmiany prawa a zmiany zasad i metod wykładni. Znajomość prawa i ignorancja. Niezawisłość sędziowska i wykładnia prawa. Oportunizm interpretatorów.

Literatura:

(konkretne materiały, które będą omawiane na zajęciach zostaną przedstawione na początku roku akademickiego)

1. Jerzy Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988;

2. Maciej Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2012;

3. Lech Morawski: Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002;

4. Krzysztof Płeszka, Tomasz Gizbert-Studnicki: Dwa ujęcia wykładni. Próba konfrontacji, ZNUJ 1984/20;

5. Chaim Perelman: Logika prawnicza. Nowa retoryka, Warszawa 1984;

6. Ronald Dworkin: Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998;

7. Jerzy Stelmach: Kodeks argumentacyjny dla prawników; Kraków 2003;

8. Krzysztof Płeszka, Uzasadnianie decyzji interpretacyjnych przez ich konsekwencje, Kraków 1996;

9. Ewa Łętowska, Kilka uwag o praktyce wykładni, „Kwartalnik Prawa Prywatnego”, Rok XI: 2002, z. 1;

10. Tomasz Stawecki: Złota reguła wykładni, w: W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, pod red. A. Choduń i S. Czepity, Szczecin 2010, s. 113-128;

11. Tomasz Stawecki: Prawo w książkach i prawo na dyskach – konsekwencje dla praktyki wykładni prawa, w: Prawo, język, logika. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Malinowskiego, red. S. Lewandowski, H. Machińska, J. Petzel, Warszawa 2013;

12. Tomasz Stawecki: Wykładnia prawa jako alternatywa dla formuły Radbrucha, w: Wielowymiarowość prawa, redakcja naukowa J. Czapska, M. Dudek, M. Stępień, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2014, strony 169-199;

13. Marcin Romanowicz: Utrwalona linia orzecznicza jako argument z (własnego) autorytetu sądowego, (w:) Rola orzecznictwa w systemie prawnym, Warszawa 2015;

14. Marek Smolak: Wykładnia prawa a zmiana społeczno-polityczna, w: Studia z filozofii prawa, pod red. Jerzego Stelmacha, Kraków 2001.

Efekty uczenia się:

Prowadzący zakłada, że po rocznej, a najlepiej dwuletniej pracy w ramach seminarium, student powinien:

a) posiadać zdecydowanie szerszą wiedzę o procesie stosowania prawa, w szczególności stosowania prawa przez sądy, zarówno o zakładanych wzorcach praktyki stosowania prawa, jak i o rzeczywistym przebiegu procesów decyzyjnych, z ich efektami i wadami dysfunkcjami, w tym o rozumowaniach prawniczych wykorzystywanych przez sędziów; o praktyce uzasadniania wyroków itp.;

b) posiadać zdecydowanie większe umiejętności praktyczne, w zakresie analizy przepisów oraz faktycznych zasad przesądzających o kształcie aktów stosowania prawa, a także umiejętności analizy treści decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych oraz ich uzasadnień, umiejętności pisania glos do wyroków sądowych; prowadzenia argumentacji przed sądami (państwowymi i niepaństwowymi) itp.;

c) móc rozwinąć kompetencje społeczne, w szczególności świadomość jaką rolę we współczesnych społeczeństwach pełnią organy władzy publicznej, w tym sądy, na czym polega proces stosowania prawa, jakie wymagania są stawiane przed tymi, którzy pełnią role prawnicze (np. sędziami, adwokatami), założenia filozoficzne i etyczne przyjmują prawnicy wykonujący te zawody prawnicze, jakich wartości bronią i za co są odpowiedzialni.

Metody i kryteria oceniania:

Zajęcia będą prowadzone w formie konwersatorium. Będę polegać na wspólnej analizie materiałów przedstawionych przez prowadzącego i dyskusji nad argumentami prezentowanymi w konkretnych sporach. Podstawowymi źródłami będą uzasadnienia orzeczeń sądowych, a także wypowiedzi doktryny prawniczej wyjaśniającej lub komentującej określone rodzaje praktycznego rozumowania. Wykorzystywane będą również pisma procesowe (oczywiście zanonimizowane). Niewykluczone są też glosy krytyczne do wyroków i komentarze, a także opinie prawne pisane przez prawników (opinie eksperckie) i stanowiska doktryny prawniczej.

Zajęcia będą prowadzone przez nauczyciela akademickiego i zarazem sędziego (wcześniej przez ponad 25 lat prawnika w wymagających kancelariach prawniczych). Celem zajęć nie jest nauczanie studentów, na czym polega ars interpretandi, lecz uczenie się studentów, jak skutecznie odgrywać jedną z kluczowych zawodowych ról prawniczych. To może być dobry wstęp do aplikacji.

Podstawą zaliczenia będzie obecność na zajęciach i udział w kolejnych pracach. Niewykluczone jest także przygotowanie nieobowiązkowych prac pisemnych (analiz, glos do orzeczeń sądowych itp.)

Praktyki zawodowe:

Nie dotyczy bezpośrednio.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)