Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Seminarium specjalizacyjne - Konstytucyjne i prawnokarne zasady usprawiedliwiania (legalizacji) czynów zabronionych (kontratypizacja)

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2200-1SKPrK06
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Seminarium specjalizacyjne - Konstytucyjne i prawnokarne zasady usprawiedliwiania (legalizacji) czynów zabronionych (kontratypizacja)
Jednostka: Wydział Prawa i Administracji
Grupy: Seminaria specjalizacyjne dla studiów prawniczych (nowy program)
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: (brak danych)
Tryb prowadzenia:

zdalnie

Skrócony opis:

Seminarium poświęcone węzłowym problemom konstytucyjnych i prawnokarnych zasad legalizacji czynów zabronionych („kontratypizacja”). Równoległa analiza rozwiązań kodeksów karnych i dorobku nauki prawa konstytucyjnego i karnego w Polsce i (głównie) w Niemczech na podstawie literatury polsko- i głównie niemieckojęzycznej. Orzecznictwo sądowe i konstytucyjne.

Pełny opis:

1) Struktura (definicja) przestępstwa. Usytuowanie bezprawności w systematyce przestępstwa.

2) Pojęcie bezprawności w prawie karnym. Funkcje prawa karnego a pojęcie bezprawności. Koncepcja jednolitej bezprawności i koncepcje bezprawności „gałęziowych”. Bezprawność „karna”. Okoliczności wyłączające bezprawność w różnych gałęziach prawa a jednolita bezprawność. Oceny bezprawności w różnych gałęziach prawa a jednolite bezprawności. Kontratypy prawa karnego a zasada nullum crimen sine lege.

3) Ocena bezprawności w prawie karnym. Relacje między typem czynu zabronionego a okolicznościami wyłączającymi bezprawność (kontratypami). Funkcje rozróżniania sytuacji braku realizacji znamion typu czynu zabronionego, okoliczności znoszących zawinienie i kontratypów. Sytuacje legalizujące oraz sytuacje „deficytu” usprawiedliwienia (okoliczności znoszące winę – niem. „Entschuldigungsgründe”; obszar wolny od regulacji prawnej – niem. „rechtsfreier Raum”).

4) Normologiczne zagadnienia bezprawności i kontratypów. Norma sankcjonowana i norma sankcjonująca, warunki przekroczenia normy sankcjonowanej i sankcjonującej usytuowanie kontratypów w strukturze normy. Legalizacja „pierwotna” i legalizacja „wtórna”. Koncepcja „obrazu przewodniego czynu” i teoria negatywnych znamion typu czynu zabronionego. Brak realizacji znamion, okoliczności wyłączające bezprawność, okoliczności znoszące zawinienie a struktura normy.

5) Konstytucyjne podstawy kontratypizacji (legalizowania) czynów zabronionych: art. 31 ust. 3, art. 30, art. 40, art. 2 Konstytucji RP; konstytucyjne prawa i wolności i ich wzajemne relacje.

6) Pojęcie dobra prawnego i wykładnia Konstytucji RP. Subiektywno-indywidualistyczne i obiektywno-socjalne ujęcie dobra prawnego. „Zniszczenie” dobra przez jego dzierżyciela. Pierwotna i wtórna legalność w znaczeniu konstytucyjnym i prawnokarnym. Znaczenie zgody dzierżyciela dobra na jego „zniszczenie” przez inną osobę: „pierwotna” legalność zgody dysponenta dobrem czy jej „kontratypowość”.

7) Warunki obiektywnego przypisania czynu. Pojęcie dozwolonego ryzyka (granic ostrożności, staranności, ryzyko dnia codziennego) i jego usytuowanie w strukturze przestępstwa. Uzasadnienie „pierwotnej” legalności. Tak zwane zachowania społecznie adekwatne. Zmniejszenie ryzyka spowodowania skutku. Brak celu ochronnego normy. Umyślne samonarażenie się ofiary na niebezpieczeństwo. Narażenie na niebezpieczeństwo, które za zgodą ofiary świadomej ryzyka wywołane zostało przez inną osobę. „Dogmatyka wiktymologiczna”. Nastąpienie skutku na skutek zachowania alternatywnego zgodnego z prawem i regułami ostrożności.

8) Materialne uzasadnienie kontratypów. Ujęcia monistyczne (teoria rozważenia kolidujących interesów i dóbr prawnych – niem. „Güter- Interessenabwägungstheorie”). Ujęcia pluralistyczne. Filozofia utylitaryzmu (J. Bentham, J.S. Mill) i kolektywizmu jako podstawy teorii wyboru przeważającego interesu („rozliczenia” kolidujących interesów). Zasada solidarności międzyludzkiej jako podstawa usprawiedliwienia. Ocena „konsekwencyjna”. Zasada prymatu praw podmiotowych. Stanowisko deontologiczne. Godność osobowa. Filozofia prawa I. Kanta i imperatyw kategoryczny (zakaz reifikacji osoby ludzkiej) jako zakaz usprawiedliwiania. Libertarianizm ( R. Nozick). Podział okoliczności wyłączających w doktrynie prawa karnego: usprawiedliwienie jako konsekwencja zachowania się ofiary ingerencji (zasada spowodowania przez ofiarę naruszenia: obrona konieczna, defensywny stan konieczności, dozwolona samopomoc, zatrzymanie przestępcy, prawo użycie środków przymusu i broni przez funkcjonariuszy państwowych, inne uprawnienia urzędnicze) oraz usprawiedliwienie wynikające z zasady solidarności (agresywny stan konieczności, niektóre uprawnienia urzędnicze).

9) Stan wyższej konieczności. Zasada respektowania wolności i praw jednostki (zasada autonomii jednostki, zasada spowodowania przez ofiarę ingerencji), utylitaryzm i zasada solidarności jako podstawy usprawiedliwienia czynu w stanie konieczności. Rozróżnienie między defensywnym i agresywnym stanem konieczności. Granice legalizacji czynu. Stany konieczności znoszące zawinienie lub karalność czynu. Normatywna teoria winy. Zmniejszenie winy i podwójne zmniejszenie winy w stanie wyższej konieczności znoszącym winę. Defensywny stan konieczności a obrona konieczna.

10) Stan konieczności. Wykładnia par. 34 i 35 niemieckiego KK. Klauzula odpowiedniości. Paragrafy 904 i 228 niemieckiego KC jako przykłady agresywnego i defensywnego stanu konieczności. „Solidarnościowe” (socjalne) ograniczenia defensywnego stanu konieczności. Granice agresywnego stanu konieczności i karalności nieudzielenia pomocy w kontekście liberalnej doktryny prawa. Analiza znamion art. 26 polskiego KK z 1997 r. Stan konieczności wyłączający bezprawność (par. 1 art. 26) i wyłączający winę (par. 2 art. 26) według stanowiska doktryny polskiej. Legalizacja a proporcja dóbr (utylitaryzm). Legalizacja czynu na podstawie art. 26 KK w świetle granic defensywnego i agresywnego stanu konieczności. Krytyczna analiza art. 142 i 424 polskiego KC (agresywny i defensywny stan konieczności). Art. 26 KK w świetle norm konstytucyjnych (art. 31 ust. 3 i art. 30).

11) Obrona konieczna. Utylitarystyczne i indywidualistyczno-podmiotowe uzasadnienie a kwestia proporcjonalności i subsydiarności. Obrona konieczna w strukturze przestępstwa: pierwotna legalność, okoliczność wyłączająca bezprawność, okoliczność wyłączająca bezprawność karną. Konstytucyjne wolności i prawa podmiotowe a obrona konieczna (I. Kant) – „pierwotna” legalność obrony koniecznej. Braku wymogu proporcjonalności dóbr. „Solidarnościowe” (socjalne) ograniczenia obrony koniecznej. Nieświadomość odparcia zamachu (nieświadomość obiektywnych znamion kontratypu – przegląd stanowisk). Kontratypy urzędnicze uprawniające do odparcia zamachu bezprawnego (użycia środków przymusu, broni) a konstytucyjna zasada proporcjonalności. Możliwość powołania się funkcjonariuszy na obronę konieczną i stan wyższej konieczności. Różne oceny bezprawności w prawie karnym, cywilnym i dyscyplinarnym funkcjonariuszy. Porównanie granic art. 25 KK i 423 KC.

12) Konstytucyjna i prawna ochrona życia ludzkiego: art. 38, 30, 40 Konstytucji, granice obrony koniecznej, stany konieczności (zestrzelenie porwanego samolotu z pasażerami na pokładzie, przypadek „tykającej” bomby, stosowanie tortur przez funkcjonariuszy w celu ratowania życia, przypadek Gaefgena itd.).

13) Prawna ochrona życia: aborcja, problematyka kontratypizacji.

14) Tak zwana kolizja obowiązków.

15) Sterylizacja, transplantacja, zmiana płci. Czynności lecznicze.

Literatura:

Szczegółowa literatura niemieckojęzyczna zostanie przedstawiona zainteresowanym.

Bielski M., Koncepcja kontratypów jako okoliczności wyłączających karalność, CzPKiNP 2010/2;

Bojarski T., Z problematyki stanów konieczności w polskim prawie karnym, w: W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005;

Buchała K., Bezprawność zorientowana na zachowanie się sprawcy czy też jego następstwa, w: Księga pamiątkowa ku czci Profesora Witolda Świdy, Warszawa 1969;

Dębski R., O normie prawnokarnej we współczesnym piśmiennictwie polskim, AUL 1994; tenże, Pozaustawowe znamiona przestępstwa, Lódź 1995; tenże, Głos w sprawie teorii negatywnych znamion typu czynu zabronionego, w: Państwo prawa i prawo karne. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, t. II, Warszawa 2012; tenże, Przestępstwo i jego struktura. § 6 Typ czynu zabronionego (typizacja), w: System Prawa Karnego, t. 3, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, Warszawa 2017;

Giezek J., „Zezwolenie” na naruszenie dobra prawnego – negatywne znamię typu czy okoliczność kontratypowa, w: Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Poznań 2009;

Gruszecka D., Ochrona dobra prawnego na przedpolu jego naruszenia, Warszawa 2012;

Gubiński A., Wyłączenie bezprawności czynu. O okolicznościach uchylających społeczną szkodliwość czynu, Warszawa 1961;

Hart H. L. A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998; tenże, Eseje z filozofii prawa, Warszawa 2001;

Hirsch H. J., Nowe uregulowanie stanu wyższej konieczności w zachodnioniemieckim prawie karnym, AUMCS 1985/1986/ XXXII/XXXIII;

Jędrzejewski Z., Bezprawność jako element przestępności czynu. Studium na temat struktury przestępstwa, Warszawa 2009;

tenże, Przestępstwo i jego struktura. §5 Bezprawność w: System Prawa Karnego, t. 3, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności Warszawa 2017; tenże, Okoliczności wyłączające bezprawność. §1 Zagadnienia ogólne, w: System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, Warszawa 2016; tenże, Teoria negatywnych znamion czynu zabronionego, w: Refleksje o prawe, państwie i społeczeństwie, Warszawa 2005; tenże, Urojenie znamienia kontratypu a problem struktury przestępstwa, w: Gaudium in litteris est. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman, Warszawa 2005; tenże, Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność, WPP 2006/4; tenże, Art. 2 ust.2 lit. a Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności a obrona konieczna (art. 25 k.k.), w: Europeizacja prawa polskiego – wybrane aspekty, Warszawa 2007; tenże, Funkcje rozróżnienia między bezprawnością (okolicznościami wyłączającymi bezprawność) a winą (okolicznościami wyłączającymi winę),w: Problemy prawa i procesu karnego. Księga pamiątkowa poświęcona pamięci Profesora Alfreda Kaftala, Warszawa 2008; tenże, E. Beling i powstanie nauki o istocie czynu zabronionego (Tatbestand),w: Problemy prawa polskiego i obcego w ujęciu historycznym, praktycznym i teoretycznym, Warszawa 2008; tenże, Ustawowa istota czynu i bezprawność w finalistycznej strukturze przestępstwa H. Welzla, w: Problemy prawa polskiego i obcego w ujęciu historycznym, praktycznym i teoretycznym, Warszawa 2008; tenże, Istota czynu i bezprawność w dawnej nauce prawa karnego, w: Problemy prawa polskiego i obcego w ujęciu historycznym, praktycznym i teoretycznym, część III, Warszawa 2011; tenże, Odpowiedzialność za czyn („Tatverantwortung”) w strukturze przestępstwa R. Mauracha, w: Problemy prawa polskiego i obcego w ujęciu historycznym, praktycznym i teoretycznym, część III, Warszawa 2011; tenże, Kilka uwag na temat relacji między prawem karnym i prawem cywilnym na płaszczyźnie bezprawności”, w: Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, Warszawa 2015; tenże, Czy zakaz tortur ma charakter absolutny? w: Problemy współczesnego prawa karnego i polityki kryminalnej. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Sienkiewicz, Wrocław 2015: tenże, Typ czynu zabronionego a struktura normy, w: Problemy współczesnego prawa karnego. Część I, Warszawa 2016; tenże, Kontratyp a struktura normy, w: Problemy współczesnego prawa karnego. Część I, Warszawa 2016; tenże, Obrona konieczna, agresywny i defensywny stan wyższej konieczności w prawie cywilnym i karnym – usprawiedliwienie (legalizacja) czynu zabronionego między wolnością a utylitaryzmem (proporcjonalnością, solidarnością), w: Państwo. Konstytucja. Prawo. Księga pamiątkowa poświęcona Sędziemu Trybunału Konstytucyjnego Profesorowi Henrykowi Ciochowi, Warszawa 2018; tenże, Powstanie i rozwój trójelementowej definicji przestępstwa”, Ius Novum 2007/4; tenże, Bezprawność w prawie cywilnym i karnym a zasada jedności porządku prawnego (jednolitego ujęcia bezprawności)”, Ius Novum 2008/1; tenże, Zgoda dysponenta dobrem a struktura przestępstwa”, Prok. i Pr. 2008/5; tenże, Kolizja obowiązków a struktura przestępstwa, Ius Novum 2009/1; tenże, Nullum crimen sine lege i kontratypy a zasada jedności porządku prawnego (jednolitej bezprawności), Ius Novum 2011/1; tenże, Funkcje i materialne podstawy rozróżnienia między kontratypami a okolicznościami znoszącymi zawinienie”, Prawo w działaniu 2019/39;

Kardas P., O relacjach między strukturą przestępstwa a dekodowanymi z przepisów prawa karnego strukturami normatywnymi, CzPKiNP 2012/4;

Kulesza J., Okoliczności wyłączające bezprawność. §2 Obrona konieczna, w: System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, Warszawa 2016; tenże, Zestrzelenie samolotu typu renegade a poszanowanie podstawowych praw człowieka, SP 2008/3; tenże, Czy państwo może mordować własnych obywateli? Zestrzelenie samolotu typu renegade w świetle prawa karnego – zarys problemu, CzPKiNP 2009/3; tenże, Glosa do wyr. TK z 30.9.2008 r., K 44/07, PiP 2009/9; tenże, Zestrzelenie samolotu typu renegade a zasady proporcjonalności – konstytucyjna i stanu wyższej konieczności, w: Zasada proporcjonalności w prawie karnym, Warszawa 2010;

Lachowski J. Stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa 2005; tenże, Okoliczności wyłączające bezprawność. §3 Stan wyższej konieczności, w: System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, Warszawa 2016;

Liszewska, Odpowiedzialność karna za błąd w sztuce lekarskiej, Zakamycze 1998;

Łabuda G., O kształcie norm charakteryzujących bezprawność i karalność przestępstw narażenia na niebezpieczeństwo, w: Nowa kodyfikacja prawa karnego, Wrocław 2004, t. XV, AUW No 2622;

Majewski J., Tak zwana kolizja obowiązków w prawie karnym, Warszawa 2002; tenże, Okoliczności wyłączające bezprawność. §4 Kolizja obowiązków, w: System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, Warszawa 2016; tenże, Okoliczności wyłączające bezprawność czynu a znamiona subiektywne, Warszawa 2013; tenże, (red.), Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Materiały IV Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego, Toruń 2008.

Marek A. , Obrona konieczna w prawie karnym. Teoria i orzecznictwo, Warszawa 2008.

Mącior W., Błąd jako nieświadomość lub urojenie czy jako nieświadomość lub niewiedza, w: Zagadnienia prawa karnego i teorii prawa. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Woltera, Warszawa 1959; tenże, Negatywne znamiona istoty czynu, PiP 1964/5–6;

Mill J. S., Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 2006;

Neumann U., Naczelne zasady stanu wyższej konieczności jako okoliczności wyłączającej bezprawność czynu i okoliczności wyłączającej winę, AUMCS 2002, Nr 49;

Nozick R., Anarchia, państwo, utopia, Warszawa 2010;

Opałek K., Woleński J., O tzw. słabych i mocnych dozwoleniach, SF 1974/8;

Patryas W., Interpretacja karnistyczna. Studium metodologiczne, Poznań 1988; tenże, Jeszcze w sprawie normy sankcjonowanej w prawie karnym, RPEiS 2006/4; tenże,, Na polemikę dra Łukasza Pohla – odpowiedź, RPEiS 2006/4; tenże, „Norma sankcjonowana w prawie karnym...” – kilka uwag do artykułu Łukasza Pohla, RPEiS 2006/1;

Pietrzykowski K., Bezprawność jako przesłanka odpowiedzialności deliktowej a zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje, w: Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, Kraków 2004;

Pohl Ł., Norma sankcjonowana w prawie karnym jako przykład normy prawnej nie będącej normą postępowania, RPEiS 2006/1; tenże, W odpowiedzi na uwagi prof. Wojciecha Patryasa o artykule Łukasza Pohla „Norma sankcjonowana w prawie karnym jako przykład normy prawnej nie będącej normą postępowania”, RPEiS 2006/4; tenże, Struktura normy sankcjonowanej w prawie karnym, Poznań 2007;

Rudolphi H.-J., Okoliczności usprawiedliwiające w prawie karnym, w: Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym. Materiały polsko-niemieckiego sympozjum prawa karnego, Karpacz, maj 1990, Wrocław 1990;

Spotowski A., Zezwolenie uprawnionego i zgoda pokrzywdzonego a odpowiedzialność karna, PiP 1972/3; tenże, Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Warszawa 1990;

Świrydowicz K., Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., O nieporozumieniach dotyczących tzw. „norm zezwalających”, PiP 1975/7;

Szczucki K., Wykładnia prokonstytucyjna prawa karnego, Warszawa 2015;

Tarapata Sz., Dobro prawne w strukturze przestępstwa, Warszawa 2016;

Wąsek A., Problematyka kontratypów przy przestępstwach nieumyślnych, Pal. 1988/10; tenże, Czy dobrowolna sterylizacja jest przestępstwem?, PiP/8; tenże, Sporne kwestie stanu wyższej konieczności w prawie karnym, PPK 1992/7; tenże, Stany konieczności w części ogólnej projektu kodeksu karnego z 1991 roku, w: Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci Profesora Mariana Cieślaka, Kraków 1993; tenże, Stan wyższej konieczności w procesie karnym, w: Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Stanisława Waltosia, Warszawa 2000;

Weigend E., O okolicznościach wyłączających odpowiedzialność karną w prawie RFN, PiP 1990/10;

Wolter W., O kontratypach i braku społecznej szkodliwości czynu, PiP 1963/10; tenże, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973;

Wróbel W., Konstrukcja kontratypu jako sposób uadekwatnienia treści normy sankcjonowanej i sankcjonującej w procesie wykładni prawa karnego, w: W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, Szczecin 2010; tenże, Pojęcie „dobra prawnego” w wykładni przepisów prawa karnego, w: Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, Poznań 2009; tenże, Relacyjne i wartościujące ujęcie bezprawności w prawie karnym, PPK 1993/8; tenże, Struktura normatywna przepisu prawa karnego, RPEiS 1993/3;

Wróbel W., Zoll A. , Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2010;

Zoll A., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, Warszawa 1982; tenże, Czy jest uzasadnione wyróżnianie pierwotnej i wtórnej legalności?, w: W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, Szczecin 2010; tenże, Karalność i karygodność czynu jako odrębne elementy struktury przestępstwa, w: Teoretyczne problemy odpowiedzialności karnej w polskim oraz niemieckim prawie karnym. Materiały polsko-niemieckiego sympozjum prawa karnego, Karpacz, maj 1990, Wrocław 1990; tenże, O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego, KSP 1990/XXIII;

m słuchaczom na każdych zajęciach

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)