Magia antyczna w teorii i praktyce

fakultatywne

Założenia: Konieczna znajomość języka angielskiego w stopniu umożliwiającym czytanie literatury przedmiotu.

w sali

Zajęcia skupiają się wokół fenomenu magii w świecie antycznym. Omówione zostaną jej różne rodzaje, z podziałem na opisy literackie działań magicznych oraz źródła będące skutkiem faktycznych praktyk magów. Główny nacisk zajęć będzie położony na poddanie krytyce przekonań autorów antycznych na temat magii oraz wyciągnięcia z tekstów jak rzeczywiście wyglądała ona w praktyce.

Magia jest fenomenem, które interesuje po dziś dzień, o czym świadczą wszechobecne pisma i programy o tej tematyce. Fascynowała ona również starożytnych, co widoczne jest w licznych tekstach literackich, które używały jej do wywołania wśród odbiorców poczucia strachu i tajemniczości. Nie była jednak jedynie konstruktem wykształconych autorów. Papirusy oraz, w większej ilości, zachowane źródła materialne pokazują wyraźnie, że różnie rozumiana magia była uprawiana przez społeczeństwa antyczne powszechnie, nierzadko za pomocą specjalnie wykwalifikowanego maga. Pomagał on w tworzeniu amuletów ochronnych, tabliczek z klątwami, figurek mających przyciągnąć pieniądze do sklepów, zaklęć mających zagwarantować zwycięstwo wybranego konia podczas wyścigów… Chociaż przykłady magii w codziennym życiu można by mnożyć, w literaturze antycznej jej obraz wygląda odmiennie: pełen jest przede wszystkim historii o wiedźmach i czarodziejkach, które szepczą tajemnicze zdania pod osłoną nocy. Podczas zajęć zajmiemy się próbami zrozumienia, skąd biorą się te różnice. Rozprawimy się z antycznymi toposami magii i zrekonstruujemy, na tyle, na ile pozwalają na to zachowane źródła, jak działania i rytuały magiczne wyglądały w rzeczywistości.

Zajęcia odbywać się będą w pięciu blokach tematycznych. W każdym z nich na początku przyjrzymy się literackiej odsłonie magii, zaś potem praktycznym obliczu.

I. Zajęcia organizacyjne (zajęcia 1):

Na pierwsze zajęcia poprosimy o lekturę artykułu: R. L. Fowler, Greek Magic, Greek Religion, “Illnois Classical Studies”, Vol. XX, (1995), s. 1-22. Na pierwszej lekcji zostanie przedstawiona tematyka zajęć, szczegółowe warunki zaliczenia i zapoznanie uczestników zajęć z podstawowymi pomocami.

II. Wizerunek i rola maga (zajęcia 2-3):

Źródła:

• Kirke – Homer, Odyseja, tł. J. Wittlin, Warszawa 1999;

• Medea – Apoloniusz z Rodos, Wyprawa po złote runo, tł. E. Żybert-Pruchnicka, Wrocław 2012;

• Meroe, Pantia, Pamfilia oraz postać samego autora w jego Apologii – Apulejusz, Metamorfozy albo złoty osioł, Apologia czyli w obronie własnej Księga o magii, tł. E. Jędrkiewicz, J. Sękowski, Warszawa 1999.

• H. D. Betz, The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demotic Spells, Chicago, London: The University of Chicago Press 1986

III. Magia miłosna (zajęcia 4-7):

Źródła:

• Łapanie promieni Księżyca dla pobudzenia płodności - Apoloniusz z Rodos, Wyprawa po złote runo, Wrocław 2012.

• Simajtha – Teokryt, Sielanki, tł. A. Sandauer, Warszawa 1953.

• Plutarch z Cheronei i inni autorzy o żonach zwodzących swych mężów za pomocą magicznych napojów - Plutarch, Żywot Antoniusza, [w:] Żywoty sławnych mężów, T. III, tł. M. Brożek, Warszawa 2006. Plutarch, O cnotach kobiet, tłum. J. Szymańska-Doroszewska, “Studia Antyczne i Mediewistyczne”, Vol. 40, 2007, s. 26-64. Plutarch, Zalecenia małżeńskie, [w:] Moralia, tł. Z. Abramowiczówna, Wrocław 2005.

• H. D. Betz, The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demotic Spells, Chicago, London: The University of Chicago Press 1986

IV. Czarna magia (zajęcia 8-11):

Źródła:

• Obrzęd Nekyi – Homer, Odyseja, tł. Józef Wittlin, Warszawa 1999;

• Powstanie Tyfona – Hezjod, Teogonia, tł. J. Łanowski, Warszawa 1999.

• Wiedźma z Endor - Pierwsza Księga Królewska, [w:] Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, przekład z języka hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa 2014.

• Wiedźma Erichto – Lukan, Wojna domowa, tł. M. Brożek, Kraków 1994.

• H. D. Betz, The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demotic Spells, Chicago, London: The University of Chicago Press 1986

• Źródła materialne: zachowane tabliczki ołowiane z klątwami z Aten.

V. Magia ochronna (zajęcia 12-13):

Źródła:

• H. D. Betz, The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demotic Spells, Chicago, London: The University of Chicago Press 1986

• Źródła materialne: zachowane amulety i figurki z katalogu Beazley’a: https://www.beazley.ox.ac.uk/XDB/ASP/browse.asp?PageSearch=true

VI. Mag, bóstwo, wyrocznia (zajęcia 14-15):

Źródła:

• The Chaldean Oracles: Text, Translation, and Commentary, ed. and tr. R. Majercik, Leiden 1989.

• H. D. Betz, The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demotic Spells, Chicago, London: The University of Chicago Press 1986

Na każdym spotkaniu będziemy informować o koniecznej lekturze na następne zajęcia poszczególnych opracowań i konkretnych tekstów źródłowych.

Literatura:

Podstawowe pomoce do tekstów:

• A Commentary on Homer's Odyssey, Vol. I-III, A. Heubeck, A, Hoekstra, Oxford (wiele wydań).

• P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, tł. J. Łanowski, Wrocław 1990.

• Literatura Grecji Starożytnej, Vol. I-II, red. H. Podbielski, Lublin 2005.

• A. Świderkówna, Hellenika: wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1995.

• Słownik kultury antycznej: Grecja, Rzym, red. L. Winniczuk, Warszawa 1989.

• Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982.

• The Iliad: A Commentary, Vol. I-VI, G. S. Kirk, Cambridge (wiele wydań).

Opracowania i monografie o magii:

• M. Brashear, The Greek Magical Papyri: an Introduction and Survey; Annotated Bibliography (1928-1994), [w:] Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, ed. Wolfgang Haase, vol. II 18,5, Berlin, New York 1995, p. 3380-3684.

• Ch. A. Faraone, Ancient Greek love magic, London 2001.

• Robert L. Fowler, Greek Magic, Greek Religion, “Illnois Classical Studies”, Vol. XX, (1995), s. 1-22.

• Daughters of Hecate: women and magic in the ancient world, ed. K. B. Stratton, D. S. Kalleres, Oxford 2014.

• F. Graf, Magic in the Ancient World, Cambridge, MA, London: Harvard University Press 1997.

• J. Frazer, Złota gałąź, tł. H. Krzeczkowski, T. I-II, Warszawa 1971.

• N. Janowitz, Magic in the Roman world : pagans, Jews and Christians, London 2001.

• Magika hiera: ancient Greek magic and religion, ed. Ch. A. Faraone, D. Obbink, Oxford 1997.

• A. Wypustek, Magia antyczna, Wrocław 2001.

• Thesaurus cultus et rituum antiquorum (ThesCRA). 3, Divination, prayer, veneration, hikesia, asylia, oath, malediction, profanation, magic rituals and addendum to vol. 2 Consecration , ed. Jean Ch. Balty, Los Angeles: J. Paul Getty Museum 2005.

Efekty uczenia się:

Student zna:

• passusy literackie opowiadające o magii w świecie antycznym

• złożone uwarunkowania tworzenia się praktyk magicznych

• specyfikę przedmiotową i metodologiczną historii magii oraz związany z nią dorobek historiografii i stan badań

• metody samodzielnego poszerzania wiedzy

Student potrafi:

• przeprowadzić krytykę źródeł

• w sposób krytyczny i naukowy prowadzić analizę porównawczą źródeł

• definiować problemy badawcze związane z naukami o magii, religii i wierzeniach

• przeprowadzić wnioskowanie historyczne do zagadnień związanych z antyczną magią

• posługiwać się literaturą przedmiotu

• posługiwać się różnymi rodzajami źródeł historycznych: literaturą, papirusami, zabytkami materialnymi

• opracowywać wnioski na podstawie własnej analizy źródeł oraz posługiwania się literaturą przedmiotu

• prowadzić dyskusję naukową

Student rozumie:

• trudności związane z badaniem magii i religii

• istotę problemów związanych z ustnym przekazywaniem wiedzy

• pochodzenie różnic w tekstach teoretycznych oraz praktycznych

Metody i kryteria oceniania:

Warunkiem zaliczenia jest pozytywna ocena ciągłej aktywności studenta oraz egzamin ustny odbywający się na koniec semestru. Dopuszczalne są 3 nieobecności, z czego druga i trzecia muszą zostać nadrobione indywidualnie.