W poszukiwaniu nowych tożsamości. Twórczość pisarek przełomu XIX i XX wieku

obowiązkowe

w sali

Podczas konwersatorium zajmiemy się zagadnieniem kreowania nowych kobiecych tożsamości i podmiotowości przez pisarki XIX i XX wieku. Prześledzimy proces samookreślania się i ustanawiania tożsamości płciowych, seksualnych, narodowych etc. w twórczości między innymi Narcyzy Żmichowskiej, Elizy Orzeszkowej, Zofii Nałkowskiej, Marii Komornickiej/Piotra Odmieńca Własta, Eleonory Kalkowskiej czy Anieli Gruszeckiej. Spróbujemy odpowiedzieć na pytania, w jaki sposób tożsamości te były wpisywane w tekst, a następnie ukrywane bądź demonstrowane. Jednocześnie będziemy mieli okazję poddać krytycznej refleksji samą kategorię tożsamości.

Podczas konwersatorium zajmiemy się zagadnieniem kreowania nowych kobiecych tożsamości i podmiotowości przez pisarki XIX i XX wieku. W trakcie lektury wybranych utworów pisarek niekanonicznych (takich jak między innymi Eleonora Kalkowska, Aniela Gruszecka, Anna Kowalska) oraz niekanonicznych utworów pisarek znanych (jak Narcyza Żmichowska, Eliza Orzeszkowa czy Zofia Nałkowska) prześledzimy proces samookreślania się autorek, kreowania podmiotowości i tożsamości, a także odkrywania siebie jako artystki, feministki, czy kobiety nieheteronormatywne.

Przyjrzymy się również podejmowanym przez pisarki strategiom poszukiwania swojego miejsca w patriarchalnym dyskursie, a także próbom negocjowania własnej przynależności, identyfikacji i tożsamości w dynamicznie przeobrażającej się rzeczywistości. Spróbujemy odpowiedzieć na pytania, w jaki sposób tożsamości te były wpisywane w tekst, a następnie ukrywane bądź demonstrowane. Zastanowimy się nad relacją pomiędzy wyborami tożsamościowymi (płciowymi, seksualnymi, kulturowymi, narodowymi etc.), a wyborami twórczymi (językowymi, gatunkowymi, etc.). Jednocześnie podczas konwersatorium będziemy mieli okazję poddać krytycznej refleksji samą kategorię tożsamości – wytwarzanej, zarządzanej i (de)stabilizowanej na styku zjawisk zarówno artystycznych, jak i społecznych oraz narodowych.

Ważnym kontekstem metodologicznym naszych dyskusji będą klasyczne prace z zakresu historycznoliterackiej krytyki feministycznej. Kontekst ten będzie wzbogacony również o teksty wprowadzające w obszar zagadnień literaturoznawczych gender i queer studies.

Zakres tematyczny poszczególnych zajęć:

1. Zajęcia wprowadzające

2. Próby i klęski. Kobieta-autorka w twórczości Narcyzy Żmichowskiej

3. Strategia mimikry. Wczesna twórczość Elizy Orzeszkowej

4. Maskarada i tożsamość w ruchu. Adam M-ski/Zofia Trzeszczkowska

5. Trans/lokacje. Maria Komornicka/Piotr Odmieniec Włast

6. Całego życia. Nowa kobiecość w modernistycznej twórczości Zofii Nałkowskiej

7. Tożsamość (nie)narodowa. Twórczość Eleonory Kalkowskiej w perspektywie transnarodowej

8. Język, głos, tożsamość. Nowe podmiotowości w twórczości poetek jidysz

9. Odkrywanie siebie. „Przygoda w nieznanym kraju” Anieli Gruszeckiej

10. Szyfry, deszyfracje, genealogie. „Safona” Anny Kowalskiej i „Lesbos” Renaty Lis

Wybrane lektury (kompletna lista zostanie podana na pierwszych zajęciach, lista może zostać zmodyfikowana):

– Aniela Gruszecka, „Przygoda w nieznanym kraju” (dowolne wydanie);

– Eleonora Kalkowska, „Głód życia”, Gdańsk 2016;

– Anna Kowalska, „Safona”, Warszawa 1959;

– Renata Lis, „Lesbos”, Warszawa 2017;

– Zofia Nałkowska, „Dzienniki, 1899-1905”, oprac. H. Kirchner, Warszawa 1975;

– Zofia Nałkowska, „Kobiety” (dowolne wydanie);

– Eliza Orzeszkowa, „Ostatnia miłość”, (dowolne wydanie);

– Narcyza Żmichowska, „Wybór powieści”, oprac. M. Olszaniecka, Warszawa 1953;

Wybrane opracowania:

– Grażyna Borkowska, „Cudzoziemki. Szkice o polskiej prozie kobiecej”, Warszawa 1995;

– „Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie – antologia szkiców”, Warszawa 2009;

– Anna Dżabagina, „Wokół polskiej recepcji Eleonory Kalkowskiej (w stronę perspektywy transnarodowej), [w:] „Modele aktywności politycznej Polek od XIX do XX wieku, pod red. A. Siwiec, J. Szyszko-Trojanowskiej, A. Zawiszewskiej, Szczecin 2018;

– Aneta Górnicka-Boratyńska, „Stańmy się sobą: cztery projekty emancypacji, 1863-1939” (dowolne wydanie);

– Maria Janion, „Gdzie jest Lemańska?! Maria Komornicka in memoriam”, [w:] tejże, „Kobiety i duch inności”, Warszawa 1996;

– Tomasz Kaliściak, Agnieszka Nęcka, „Lesbijka w »Safonie« czy Safona w lesbijce? O jednej powieści Anny Kowalskiej”, [w:] „Pisarstwo kobiet pomiędzy dwoma dwudziestoleciami”, pod red. I. Iwasiów, A. Galant, Kraków 2011;

– Hanna Kirchner, „Modernistyczna młodość Zofii Nałkowskiej”, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 1;

– Krystyna Kłosińska, „Kobieta autorka”, „Teksty Drugie” 1995, nr 3/4, s. 87-112;

– Ewa Kraskowska, „Sens »Przygody w nieznanym kraju« Anieli Gruszeckiej”, „Teksty Drugie” 1995, nr 3/4, s. 45-67;

– Karolina Krasuska, „W Grabowie podczas wojny. Księga poezji idyllicznej Piotra Odmieńca Własta”, [w:] tejże, „Płeć i naród. Trans/lokacje”, Warszawa 2012;

– Joanna Lisek, „Kol isze. Głos kobiet w poezji jidysz (od XVI do 1939 r.)”, Sejny 2018;

– „Nowa Kobieta – figury i figuracje”, pod red. I. Iwasiów, A. Krukowskiej, A. Zawiszewskiej, Szczecin 2018;

– Barbara Olech, „Zmistyfikowana tożsamość Adama M-skiego (Zofii Trzeszczkowskiej)”, [w:] „Tożsamość i rozdwojenie. Rekonesans”, pod red. L. Wiśniewskiej, Bydgoszcz 2002;

– Ewa Paczoska, „Gdzie jest Komornicka?”, [w:] „Przerabianie XIX wieku”, pod red. E. Paczoskiej, B. Szleszyńskiego, Warszawa 2011;

– Mateusz Skucha, „Męski artefakt i tajemniczy poeta. Wokół teorii queer”, „Teksty Drugie” 2008, nr 5, s. 16-31.

WIEDZA

Student zna i rozumie:

– podstawowe narzędzia, terminy i zagadnienia z zakresu historycznoliterackiej krytyki feministycznej, a także literaturoznawczych gender i queer studies

– relacje między literaturą kobiecą XIX i XX wieku a rozwijającymi się równolegle teoriami literatury, filozofią, socjologią, psychologią, psychoanalizą etc.

– projekty tożsamościowe kreowane, szyfrowane, rewidowane i demaskowane w twórczości pisarek XIX i XX wieku

UMIEJĘTNOŚCI

Student potrafi:

– rozpoznawać tekstowe konstrukcje tożsamości i podmiotowości

– poddać krytycznej refleksji kategorie przynależności i tożsamości (płciowej, seksualnej, kulturowej, narodowej etc.)

– w dyskusji dotyczącej dzieła literackiego dobierać argumentację uwzględniającą sytuację społeczno-polityczną, środowiskową i kulturową, w której to dzieło powstało

– zastosować poznane narzędzia i koncepcje z zakresu krytyki feministycznej, a także literaturoznawczych gender i queer studies do samodzielnej analizy dzieła literackiego

– prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie, popierać je rozbudowaną argumentacją w kontekście wybranych perspektyw teoretycznych i przyjętej metodologii

– integrować wiedzę z różnych dyscyplin humanistycznych oraz efektywnie ją wykorzystywać w analizie historycznych i kulturowych uwarunkowań literatury przełomu XIX i XX wieku

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Student jest gotowy do:

— wyrażania zrozumienia dla skomplikowanych relacji literatura — polityka, literatura — tożsamość zapisanych w tekstach literatury przełomu XIX i XX wieku

– utożsamiania się z wartościami, celami i zadaniami realizowanymi w naukach humanistycznych

– ciągłego dokształcania się i rozwoju

Na ocenę końcową wpływ będą miały obecność i aktywność studentki/studenta. Warunkiem zaliczenia przedmiotu będzie przygotowanie krótkiej prezentacji na podstawie wybranej lektury uzupełniającej, którą studentka lub student przedstawi na odpowiednich zajęciach.