Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Heterologie

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3001-C053TL1
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0232) Literatura i językoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Heterologie
Jednostka: Instytut Literatury Polskiej
Grupy:
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

seminaria licencjackie

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Jeden z twórców nowoczesnej teorii literatury, Wiktor Szkłowski, twierdził, że każdy badacz literatury powinien umieć napisać powieść, choćby kiepską. Tym samym poruszał problem relacji nauki o literaturze do samej literatury, obstając przy stanowisku, że oba te dyskursy są względem siebie komplementarne. Nie wszyscy się z tym jednak zgadzają. Można uznawać, że jedno jest od drugiego całkowicie niezależne albo, wręcz przeciwnie, że utrzymywanie takich podziałów jest sztuczne. Teza Szkłowskiego, która mogłaby stanowić motto tego seminarium, pozwala również zadać pytania z poziomu meta: o samą ideę studiów polonistycznych (literaturoznawczo-językoznawczych). Bo do kogo właściwie są one skierowane? Do przyszłych pisarek i pisarzy, badaczek i badaczy, a może nauczycielek i nauczycieli? Czy na polonistyce można się nauczyć pisać? A może jest wręcz przeciwnie i Czesław Miłosz (podobnie jak wielu innych) słusznie postąpił, zawczasu stąd uciekając?

Pełny opis:

"Heterologie" to termin wypracowany przez francuskich filozofów, którzy chcieli jakoś opisać sytuację, w której niemożliwe jest utrzymanie rygorystycznych podziałów w naukach humanistycznych na naukę i literaturę, filozofię i literaturę etc. Właśnie w tym kręgu problemowym będziemy się poruszać, starając się nie utonąć w morzu teorii. Dlatego będziemy cały czas blisko samych tekstów (literaturoznawczych i literackich), a także ich autorów, którzy zawsze piszą w jakimś miejscu i czasie, w jakimś celu i - w jakiś sposób. W trakcie naszych zajęć będziemy dyskutować nad takimi zagadnieniami, jak: społeczne role i typy uczonych, konstruowanie "faktów" naukowych, kulturowy i literacki wymiar tekstu akademickiego/naukowego, pisarki i pisarze w roli badaczek i badaczy literatury, tekst literaturoznawczy jako utwór literacki.

Na początku lat 90. Kazimierz Bartoszyński rozróżniał dwa obszary odmienne „co do substancji, funkcji i praw rozwoju” – tekstów literackich i refleksji literaturoznawczej. Od razu jednak zaznaczał, że celowość i przydatność ich rozgraniczenia budzi jego „różnorodne wątpliwości” i dlatego chętniej wyobrażałby sobie „świat literackości” jako terytorium synkretyczne, na którym „wymienne są role twórców i badaczy, wymienialny status podmiotowości i przedmiotowości, relatywna hierarchia semantyczna tekstu”.

We współczesnej praktyce literaturoznawczej przywołany przez Bartoszyńskiego postulat rozdzielenia pisarstwa naukowego i nienaukowego pozostaje nieodłącznym warunkiem brzegowym (nawet jeśli negatywnym) ich wzajemnego odniesienia. Wielu polskich literaturoznawców nadal akcentuje role, w które wchodzi, pisząc dany tekst (naukowca, eseisty, literata, publicysty, intymisty), i podkreśla, że prowadzi jednocześnie, naprzemiennie odmienne typy działalności. W rezultacie ich twórczość uznawana za literacką powstaje niejako obok tej uznawanej za teoretyczną; najpierw bywa zatrudnieniem dodatkowym, z czasem może się stać działalnością równorzędną czy nawet zasadniczą.

Niemniej wielu jest także teoretyków, którzy, jak krytycznie podsumowywał Edward Balcerzan, świadomie przyczyniają się do przeobrażania krajobrazu kultury współczesnej w teren „grzęzawisk, pogorzelisk, ruin, łachmanów i dzikich wysepek”. Teoretycy ci deklarują, że pisząc, nie są w stanie wchodzić w wyodrębnione role, i że nie potrafią abstrahować od własnych uwarunkowań historyczno-kulturowych i geopolitycznych oraz od myślenia w kategoriach biografii. Toteż w akademickim pisaniu celowo akcentują własną pozycję, a tym samym przyczyniają się do rozmywania granic międzydyskursywnych.

Przekonanie o niemożności utrzymania utrzymania rygorystycznego podziału fakultetów w naukach humanistycznych, prowadzące do porzucenia binarnej optyki (albo literatura, albo nauka; albo literatura, albo filozofia) i pogodzenia się z wizją pisania jako kontaminacji różnych dyskursów, bywa - nie bez inspiracji pismami G. Bataille'a, J. Derridy i R. Barthes'a - opisywane z odwołaniem do pojęcia heterologii. Tytuł niniejszego seminarium stanowi nawiązanie do tej tradycji myślowej, choć źródła heterologicznej kontaminacji dyskursów dostrzegam znacznie wcześniej niż w ostatnich dekadach XX wieku, mianowicie w samych początkach nowoczesnego literaturoznawstwa.

Seminarium zaplanowane na dwa semestry akademickie będzie się dzielić na dwie połowy. W pierwszej części, na początku, omawiane będą teksty teoretyczne (filozoficzne, antropologiczne), które w różny sposób rozmontowują tradycyjne (i sztuczne) podziały na naukę i literaturę, sztukę i naukę, badaczy i pisarzy etc. Przyjrzymy się takim zagadnieniom, jak społeczne role i typy uczonych (F. Znaniecki), sposób konstruowania "faktu" naukowego (L. Fleck), kulturowy i literacki wymiar tekstu akademickiego/naukowego (M. Foucault, H. White, C. Geertz). W dalszej części zajmiemy się twórczością pisarek i pisarzy wchodzących w role badaczy literatury (V. Nabokov, M. Białoszewski, O. Tokarczuk), a także autobiograficznym podłożem koncepcji naukowych - teorii, problemów i tematów badawczych (M. Głowiński, M. Janion). Następnie prześledzimy tradycję analizowania tekstów naukowych od strony formalnej (na przykładzie recepcji pisarstwa J. Sławińskiego) oraz przyjrzymy się współczesnym przykładom pisarstwa literaturoznawczego (R. Koziołek, A. Lipszyc). Osobne zajęcia poświęcone będą wizycie w Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, służącej zapoznaniu się z pracą archiwalną, zwykle towarzyszącą badaniu autobiograficznego wymiaru pisarstwa naukowego.

Druga połowa zajęć będzie poświęcona dyskusji nad nadesłanymi partiami prac licencjackich uczestników seminarium.

Literatura:

Szczegółowa bibliografia zostanie podana na pierwszych zajęciach. Spośród tekstów teoretycznych omawiane będą m.in. (niektóre we fragmentach): "Społeczne role uczonych" F. Znanieckiego, "Powstanie i rozwój faktu naukowego" L. Flecka, "Słowa i rzeczy" a. "Historia szaleństwa" M. Foucault, "Metahistory" H. White'a, "Dzieło i życie" C. Geertza, "Wykłady o literaturze" V. Nabokova, mowa noblowska O. Tokarczuk, "Labirynt jako przestrzeń obcości" M. Głowińskiego, "Tajny dziennik" M. Białoszewskiego, "Teksty Drugie" 1994, nr 4 (eseje o J. Sławińskim), "Ciała Sienkiewicza" R. Koziołka, "Czerwone listy" A. Lipszyca.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)