Ikoniczność w języku

seminaria magisterskie

Nie jest wymagana wiedza z zakresu językoznawstwa, ale odbycie kursu wprowadzającego do tego przedmiotu będzie ułatwieniem.

w sali

Seminarium dotyczy samej istoty języka, mianowicie kwestii, w jakim stopniu znaki językowe naśladują rzeczywistość. Studenci przekonają się, że ikoniczność w języku jest o wiele bardziej rozpowszechniona, niż się przypuszcza. Omawiane będą zagadnienia należące do lingwistyki, ale też semiotyki, retoryki, poetyki, estetyki, translatoryki, antropologii, psycholingwistyki, a nawet neurofizjologii i etologii.

Seminarium dotyczy pytania o istotę języka, mianowicie, w jakim stopniu znaki językowe mają charakter arbitralny (konwencjonalny), a w jakim są motywowane. Omawiane będą różne zjawiska podważające lub ograniczające tezę o arbitralnym charakterze znaków, m.in. symbolika dźwiękowa, ikoniczność diagramatyczna, fonestezja, ekspresywność wyrazów obcych. Dużo miejsca zajmą onomatopeje oraz zjawiska z pogranicza języka i literatury, np. utwory ideograficzne i instrumentacja dźwiękowa. Przyjrzymy się także nazwom handlowym oraz frazeologizmom motywowanym gestem, omówimy eksperymenty psychologów dotyczące symboliki dźwiękowej, porównamy spektrogramy głosów zwierząt i imitujących je wyrazów. Uczestnicy będą mieli okazję spojrzeć na język zupełnie inaczej niż zazwyczaj i zapoznać się ze zjawiskami, które w podręcznikach językoznawstwa często były spychane na margines albo wręcz eliminowane jako nienaukowe.

Tematy do omówienia:

1. Człowiek: animal symbolicum. Ikoniczność poza językiem naturalnym.

2. Symbole, ikony, indeksy: klasyfikacja znaków czy sposobów desygnacji? Starożytny spór między konwencjonalistami a naturalistami. Strukturaliści o arbitralności znaków.

3. Przykłady zjawisk ograniczających konwencjonalność znaków: dźwiękonaśladownictwo, symbolika dźwiękowa, fonestezja, ikoniczność diagramatyczna, metafora, kompozycjonalność wyrażeń in. Procesy ikonizacji i deikonizacji w języku.

4. Badania nad symboliką dźwiękową (przegląd).

5. Czy kukułka naprawdę kuka ‘kuku’? Spektrogramy głosów zwierząt i wyrazów dźwiękonaśladowczych. Biologiczne podstawy symboliki dźwiękowej.

6. Onomatopeje: definicja i zakres pojęcia. Różnojęzyczne nazwy onomatopeiczne tych samych dźwięków.

7. Struktura fonologiczna polskich onomatopei.

8. Modele słowotwórcze polskich onomatopei.

9. Funkcje składniowe, semantyczne i pragmatyczne onomatopei.

10. Onomatopeje, symbolika dźwiękowa i inne sposoby instrumentacji tekstu. Elementy dźwiękonaśladowcze i instrumentacja dźwiękowa w utworach dla dzieci.

11. Jak się przekłada onomatopeje? ‘Lokomotywa’ Tuwima w kilku językach.

12. Onomatopeje, muzyka, taniec i śpiew: zabawy z dziećmi.

13. Ikoniczność w piśmie: interpunkcja, emotikony, typografia, onomatopeje w komiksach, wyrażenia kształtonaśladowcze, wiersze ideograficzne, literatura wizualna, liberatura, word art.

14. Diagramatyczność w języku: przegląd.

15. Ikoniczność na poziomie gatunku i stylu.

16. Ikoniczność w intonacji.

17. Ikoniczność gestów w językach artykułowanych i migowych.

18. Ikoniczność a motywacja nazw własnych.

19. Symbolika dźwiękowa a nazwy handlowe.

20. Ikoniczność w procesach zmian językowych.

Na drugim roku seminarium będzie dotyczyć ikoniczności w adaptacji wyrazów zapożyczonych. Prace dyplomowe mogą dotyczyć zagadnień z pierwszego lub drugiego roku.

Poniższa lista obejmuje wybrane pozycje dla pierwszego roku.

- Allot R., Sound symbolism, w: Language in the Würm Glaciation, red. U. L. Figge. Bochum: Brockmeyer, 1995, s. 15-38. [https://www.academia.edu/5957292/SOUND_SYMBOLISM]

- Bańko M., Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku. Warszawa: PWN, 2008. [Dostępny w ibuk.pl: [http://www.ibuk.pl/fiszka/621/Wsp%F3%B3czesny+polski+onomatopeikon.html]

- Bańko M., Opozycja samogłosek przednich i tylnych a znaczenie polskich onomatopei, „LingVaria”, 2008, z. 2 (6), s. 61–77.

[http://banko.polon.uw.edu.pl/inne_publikacje.html]

- Bralczyk J., Nowe słowa. Warszawa: Hachette, 2007. [Wybrane hasła]

- Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca. Wrocław: Ossolineum, 1974, s. 213–223.

- Cieślikowski J., Najbardziej popularny wiersz Tuwima, w: J. Cieślikowski, Literatura osobna, wybór R. Waksmund. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1985, s. 122–128.

- Dionizjusz, O zestawianiu wyrazów, w: Trzy stylistyki greckie. Arystoteles, Demetriusz, Dionizjusz, przeł. i oprac. W. Matyda. Wrocław: Ossolineum, 2006, s. 206–219.

- (The) Encyclopaedia of Language and Linguistics, ed. R. E. Asher. Oxford, New York, Seoul, Tokyo: Pergamon Press, 1994, hasło „sound symbolism”. [W otwartym dostępie w BUW-ie]

- Fónagy I., Język poetycki – forma i funkcja, „Pamiętnik Literacki”, 1972, z. 2, s. 217–257.

- International Encyclopaedia of Linguistics, ed. w Bright. New York, Oxford: Oxford University Press, 1992, hasła: „sound symbolism” i "iconicity". [W otwartym dostępie w BUW-ie]

- Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka, w: R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1. Warszawa: PIW, 1989, s. 115–134.

- Jakobson R., Waugh L., Magia dźwięków mowy, w: R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1. Warszawa: PIW, 1989, s. 282–340.

- Milewski T., Językoznawstwo, 1965 lub wyd. późn. Warszawa: PWN, s. 117–119.

- Ohala J., The frequency code underlies the sound-symbolic use of voice pitch (w:) L. Hinton, J. Nichols, & J. J. Ohala (red.),  Sound Symbolism, 1994, s. 325-347

[http://linguistics.berkeley.edu/~ohala/papers/freq_code.pdf]

- Perniss P., Thompson R. L., Vigliocco G., Iconicity as a general property of language: Evidence from spoken and signed languages, "Frontiers in Psychology", nr 1 (227), 2010, s. 1-15.

- Platon, Kratylos (fragmenty).

- Pszczołowska L., Instrumentacja dźwiękowa. Wrocław: Ossolineum, 1977 (fragmenty).

- Tsur R., Onomatopoeia: cuckoo-Language and tick-tocking. The constraints of semiotic systems [https://www.tau.ac.il/~tsurxx/Cuckoo_onomatopoeia.html; wersja rozszerzona w: Tsur. R., Constraints of the semiotic system. Onomatopoeia, expressive sound patterns and poetry translation, w: Heuristiken der Literaturwissenschaft. Disziplinexterne Perspektiven auf Literatur. Paderborn: mentis, 2006, s. 245, 270]

- Tuwim J., Pegaz dęba. Czytelnik, 1950, s. 237–247, 326–327, 350–368.

Ponadto: wybrane artykuły z serii wydawniczej "Iconicity in Language in Literature" (dostępnej w e-BUW), wiersze dla dzieci, elementarz M. Falskiego, komiksy, atlasy ptaków, wybrane strony internetowe i in.

Po ukończeniu seminarium student:

– spostrzega liczne i różnorodne przykłady ikoniczności w języku,

– analizuje przekazy znakowe, zwracając uwagę na współdziałanie elementów ikonicznych i arbitralnych,

– wyjaśnia przyczyny powstawania i funkcjonowania znaków ikonicznych oraz ich zalety,

– zwraca uwagę na swoiste właściwości poszczególnych znaków, wynikające z relacji między ich formą a treścią,

– wykorzystuje znaki ikoniczne w praktyce, np. w hasłach reklamowych, w zabawach z dziećmi, w interpretacji głosowej utworów poetyckich.

Udział w zajęciach, wykonywanie zadań domowych. Zadanie zespołowe na zaliczenie roku.

Nie są wymagane praktyki zawodowe.