Mówiąc przenośnie - metafory w różnych typach dyskursu

seminaria licencjackie

Student czyta krytycznie teksty z zakresu językoznawstwa, rozpoznaje i uogólnia podstawowe fakty dotyczące różnych poziomów języka polskiego.

mieszany: w sali i zdalnie

Metafora, traktowana w tradycji retorycznej jako ozdobnik tekstu, naruszający reguły systemowe języka, współcześnie jest uważana za jedno z ważniejszych narzędzi poznawczych, pozwalających człowiekowi na przyswajanie nowych pojęć. Metaforę uważano za zjawisko charakterystyczne dla języka poezji, ale dziś coraz częściej dostrzega się jej istotną funkcję także w innych typach dyskursu. Celem zajęć będzie omówienie różnych nurtów badawczych skupiających się na metaforze oraz analiza metafor w różnych typach tekstów: poetyckich, użytkowych, naukowych, itp.

Temat metafory pozostaje w obszarze zainteresowań badaczy, reprezentujących różne obszary nauki, od ponad dwóch tysięcy lat, jednak nadal jest to tematyka żywa i wzbudzająca liczne kontrowersje oraz dyskusje. Nie jest łatwo odpowiedzieć na pytanie, czym jest metafora i jak język przenośny różni się od dosłownego. Wyznaczenie granic metafory jest dużym wyzwaniem, któremu, jak na razie, nikt nie sprostał.

Na zajęciach przyjrzymy się takich podstawowym teoriom metafory, jak:

1) Teoria substytucji i porównania (Arystoteles i tradycja retoryczna).

2) Teoria interakcyjna (I.A. Richards i M. Black).

3) Teoria pragmatyczna metafory (J. Searle).

4) Teoria metafory pojęciowej (G. Lakoff i M. Johnson).

5) Teoria amalgamatów (teoria interakcji pojęciowej).

Zobaczymy, czy metafora jest jedynie ozdobnikiem (jak chciała tradycja retoryczna) i czy rzeczywiście zawsze można ją przełożyć na język dosłowny.

Przyjrzymy się relacji metafory do innych zjawisk, takich jak metonimia, porównanie czy analogia.

Zbadamy, jak funkcjonuje metafora w różnych typach dyskursu - od poetyckiego, przez reklamę, do tekstów naukowych.

Zastanowimy się, jak język przenośny jest przetwarzany w naszym mózgu i czy istnieje "uniwersalna gramatyka" metafory.

Zobaczymy, w jakim stopniu metafora jest uwarunkowana kulturą i czy istnieją metafory uniwersalne.

Arutjunowa N.D., Metafora językowa (II) (Składnia i leksyka), „Teksty” 1(55), 1981, s. 138-153.

Arystoteles, Poetyka i Retoryka, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył Henryk Podbielski [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t, 6, PWN, Warszawa 2001.

Black M., 1971, Metafora, “Pamiętnik Literacki” LXII, z. 3, str. 217-234.

Bogusławski A., O metaforze, „Pamiętnik Literacki” LXII, z. 4, 1971, s. 113-126.

Dobrzyńska T., Metafora, red. M. R. Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, 1984.

Dobrzyńska T., Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, wyd. IBL, Warszawa 1994.

Draaisma, D. Machina metaphor. Historia pamięci, przeł. R. Pucek, Warszawa 2009.

Gajda S., Metafora w dyskursie naukowym, „Studia Litteraria Polono-Slavica” 8, 2008, s. 29-42.

Jäkel O., 2003, Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywistyczno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki, Kraków.

Jordanskaja L., Mielczuk I., 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Kövecses Z., 1998, Kognitywny model gniewu, [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Krzeszowski T.P., 1998, Aksjologiczne aspekty metafor [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Libura A., Amalgamaty kognitywne. Powstanie i rozwój koncepcji integracji pojęciowej [w:] Amalgamaty kognitywne w sztuce, Universitas, Kraków 2007, s. 11-66.

Lakoff G, Johnson M., 1988 (lub wydanie późniejsze), Metafory w naszym życiu, Warszawa.

Pawelec A., Metafora pojęciowa a tradycja, Universitas, Kraków 2006.

Rohrer T., Kognitywna nauka o metaforze – od filozofii do neuronauki, tłum. K. Bałłaban, O. Sokołowska [w:] Językoznawstwo kognitywne III. Kognitywizm w świetle innych teorii, pod red. O. Sokołowskiej, D. Stanulewicz, Gdańsk 2006.

Sontag S., Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, przeł. J. Anders, PIW, Warszawa 1999.

Wierzbicka A., Porównanie – gradacja – metafora, „Pamiętnik Literacki” LXII, z. 4, 1971, s. 126-147.

Winiarska J., Znak językowy jako przykład metafory ontologicznej w nauce, „Poradnik Językowy” 2005, z. 6., s. 15-23.

Zawisławska M., Źródła metafory DNA to księga życia, Por. Jęz. 4/2007, s. 103-109.

Zawisławska M., Sposoby opisu zapachu perfum (na przykładzie wybranych tekstów z blogów), [w:] Odkrywanie znaczeń w języku, red. K. Waszakowa, A. Mikołaczuk, Warszawa 2012, 215-227.

Zawisławska M., Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2011.

Po ukończeniu przedmiotu student:

– wdraża omówione na zajęciach różne metodologie analizy metafory;

- rozpoznaje metaforę w różnych typach dyskursu;

- opisuje metafory pojęciowe;

- poprawnie interpretuje proste zjawiska integracji pojęciowej;

- dyskutuje problemy z literatury przedmiotu.

Do zaliczenia przedmiotu wymagane są:

- obecność na zajęciach;

- rozwiązywanie testów na platformie COME UW;

- samodzielna lektura literatury przedmiotu;

- prezentacja tematu pracy na zajęciach.

Seminarium kończy się napisaniem pracy dyplomowej (licencjackiej).

Zajęcia zdalne są realizowane za pomocą narzędzi dostępnych na platformie Kampus.