Dialektologia

obowiązkowe

w sali

Zapoznanie studentów z terytorialnym zróżnicowaniem polszczyzny na tle innych odmian języka, cechami poszczególnych dialektów

polskich (także poza granicami kraju).

1. Przedmiot, zadania, metody i podstawowe terminy dialektologii. Język ogólny a gwary ludowe. Polszczyzna regionalna a gwary ludowe.

Dialektyzmy i regionalizmy. Język wsi dziś.

2. Historia i dorobek polskiej dialektologii. Stan, sytuacja i perspektywy gwar ludowych. Podstawowe metody badań. Ugrupowanie

dialektów polskich oraz podstawowe kryteria tego podziału — mazurzenie oraz tzw. fonetyka międzywyrazowa.

3. Mazowsze — cechy dialektalne i podziały językowe dzielnicy. Analiza wybranego tekstu mazowieckiego.

4. Dialekt małopolski — zasięg i podstawowe cechy. Problem językowej i etnicznej odrębności Podhala. Analiza wybranego tekstu

małopolskiego.

5. Dialekt wielkopolski — zasięg i podstawowe cechy. Analiza wybranego tekstu wielkopolskiego.

6. Dialekt śląski — zasięg i podstawowe cechy. Sytuacja mowy śląskiej dziś. Analiza wybranego tekstu śląskiego.

7. Gwary polskie poza granicami Rzeczypospolitej (na Wschodzie – Litwa, Łotwa, Białoruś, Ukraina; na pograniczu polsko-czeskim i

polsko-słowackim).

Literatura obowiązkowa:

1. Halina Karaś (red.), Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, [w:] http://www.dialektologia.uw.edu.pl

2. Halina Karaś (red.), Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, [w:] http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl

3. Karol Dejna , Dialekty polskie, wyd. II przejrz. i popr., Wrocław 1992.

4. Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis, Dialekty i gwary polskie. Leksykon, Warszawa 1995.

5. Encyklopedia języka polskiego, pod red. Stanisława Urbańczyka, wyd. 2, Wrocław 1991.

6. Kazimierz Nitsch, Wybór polskich tekstów gwarowych, wyd. 2 zmienione, Warszawa 1960.

7. Zenon Sobierajski (red.), Teksty gwarowe i folklor z różnych stron Polski, Poznań 1991.

8. Stanisław Urbańczyk , Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1984 i n.

Literatura uzupełniająca:

1. Bibliografia dialektologii polskiej (do roku 1975 włącznie), red. Janusz Strutyński, Kraków 1981.

2. Bibliografia dialektologii polskiej (od roku 1976 do roku 1980 włącznie wraz z uzupełnieniami za lata poprzednie), red. Janusz Strutyński, Kraków 1986.

3. Bibliografia dialektologii polskiej (od roku 1981 do roku 1985 włącznie wraz z uzupełnieniami za lata poprzednie), red. Janusz Strutyński, Kraków 1990.

4. Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, pod red. Zenona Sobierajskiego i Józefa Burszty, t. 1-7, Wrocław 1979-1992.

5. Karol Dejna, Atlas gwar polskich, t. 1. Małopolska, Warszawa 1998.

6. Karol Dejna, Sławomir Gala, Alojzy Zdaniukiewicz, Feliks Czyżewski, Atlas gwar polskich, t. 2. Mazowsze, Warszawa 2000.

7. Karol Dejna, Sławomir Gala, Atlas gwar polskich, t. 3. Śląsk, Warszawa 2001.

8. Stanisław Dubisz (red.), Język polski poza granicami kraju, Opole 1997 (wybrane artykuły m.in. H. Karaś, Z. Sawaniewskiej-Mochowej i J. Mędelskiej, Z. Gałeckiego).

9. Monika Gruchmanowa, Gwary wielkopolskie, [w:] Kultura ludowa Wielkopolski, t. III, Poznań 1967, s. 351-391.

10. Kwiryna Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław 1993, s. 191-211.

11. Halina Horodyska-Gadkowska, Alina Strzyżewska-Zaremba, Atlas gwar mazowieckich, t. 1, Wrocław 1971, potem: Anna Kowalska, Alina Strzyżewska-Zaremba, t. 2-10, Wrocław 1973-1991.

12. Józef Kąś, Halina Kurek, Język wsi, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red Stanisław Gajda, Opole 2001, s. 440-456.

13. Stanisław Urbańczyk, Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1968 (lub inne wyd.).

14. Mały atlas gwar polskich, red. Kazimierz Nitsch (t. I-II), Mieczysław Karaś (t. III-XIII), Wrocław 1957-1970.

15. Słownik gwar polskich, oprac. pod kierunkiem Mieczysława Karasia (t. Źródła" i t.1), potem: Jerzego Reichana (t. II— V), Kraków 1977-1998.

16. Alfred Zaręba, Atlas językowy Śląska, t.1-7, Kraków 1969-89.

17. Witold Doroszewski, Mowa mieszkańców wsi Staroźreby, „Prace Filologiczne”, t.16:1934, s.250-278.

18. Barbara Falińska, O języku inteligencji mazowieckiej pochodzenia chłopskiego, [w:] Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień.

Praca zbiorowa pod red. Haliny Kurkowskiej, Warszawa 1981, s. 275-294.

19. Jadwiga Kowalik, Regionalizmy leksykalne w mowie mieszkańców Krakowa, [w:] Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa, cz. 2, Kraków 1984

20. Anna Kowalska, Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych, Warszawa 1991.

21. Marian Kucała, O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, BPTJ XIX, 1960.

22. Marian Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.

23. Jan Miodek, Śląska ojczyzna polszczyzna, Katowice 1991.

24. Kazimierz Nitsch, Dialekty języka polskiego, Wrocław 1957 (najbardziej dostępne wyd.).

25. Jerzy Reichan, Gwary polskie w końcu XX wieku, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, pod red. W.

Pisarka, Kraków 1999, s. 262-278.

26. Janusz Rieger, Język polski na Wschodzie, [w:] Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa 2001.

27. Alina Skudrzykowa, Jolanta Tambor, Krystyna Urban, Olga Wolińska, Gwara śląska — świadectwo kultury, narzędzie komunikacji.

Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Katowice 2001, zwłaszcza rozdz. VI, s. 155-210.

28. Zdzisław Stieber, Problem językowej i etnicznej odrębności Podhala, [w:] Świat językowy Słowian, Warszawa 1978, s. 393-406.

Student

WIEDZA

1. Zna i rozumie na poziomie podstawowym rolę refleksji językoznawczej w kształtowaniu kultury.

2. Ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu filologii polskiej w relacji do innych nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filologii polskiej, w szczególności metod badawczych dialektologii.

3. Zna podstawową terminologię językoznawczą w języku polskim, w szczególności tę dotyczącą dialektologii.

4. Ma podstawową wiedzę o powiązaniach filologii polskiej z innymi dziedzinami nauki i dyscyplinami naukowymi, w szczególności wiedzę dotyczącą interdyscyplinarności dialektologii.

5. Zna zależności między głównymi subdyscyplinami filologii polskiej.

6. Ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową obejmującą terminologię, teorie i metodologie z zakresu dialektologii;

7. Zna i rozumie główne kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii językoznawczych, w szczególności dialektologicznych.

8. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań dialektologicznych.

9. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń, w szczególności definiuje i wylicza najważniejsze polskie cechy dialektalne.

10. Zna podstawowe metody badawcze właściwe dla językoznawstwa, zwłaszcza dla dialektologii.

11. Wykorzystuje narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej.

12. Opisuje zróżnicowanie dialektalne Polski.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych, w szczególności sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami gwarowymi oraz tekstami gwarowymi.

2. Pisząc pracę zaliczeniową, samodzielnie zdobywa wiedzę i rozwija umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego.

3. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla dialektologii.

4. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie gwary.

5. Ma umiejętność właściwego doboru argumentów, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz umiejętność poprawnego formułowania wniosków, które wykorzystuje przy pisaniu pracy zaliczeniowej.

6. Przytacza główne tezy badaczy językoznawstwa, stosownie do ich istotności.

7. Formułuje w mowie i na piśmie problemy badawcze właściwe dla filologii polskiej, stawia tezy oraz artykułuje własne poglądy w sprawach językoznawczych, zwłaszcza dialektologicznych.

8. Dobiera strategie argumentacyjne, na poziomie elementarnym konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę.

9. Prowadzi na poziomie podstawowym pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego, w szczególności prowadzi i nagrywa wywiady z osobami posługującymi się gwarą oaz opisuje wykonane przez siebie nagrania.

10. Rozróżnia teksty gwarowe z różnych regionów Polski.

11. Wskazuje cechy dialektalne różnicujące polskie dialekty.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

2. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

3. Pisząc pracę, samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze, takie jak nagrania oraz ich opis.

4. Pisząc pracę zaliczeniową, efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania.

5. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

6. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

7. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych, w szczególności docenia znaczenie terytorialnych odmian języka narodowego.

8. Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej dla kształtowania się więzi społecznych, w szczególności szanuje mieszkańców wsi, ich mowę i kulturę ludową.

9. Szanuje mieszkańców wsi, ich mowę i kulturę ludową.

10. Akceptuje potrzebę dbałości o zachowanie i zarejestrowanie zróżnicowania dialektalnego Polski.

Zaliczenie końcowe, które student uzyskuje na podstawie:

obecności (dopuszczalna 1 nieobecność) i aktywności na zajęciach, pisemnego sprawdzianu zaliczającego przedmiot lub samodzielnych nagrań gwary albo kultury ludowej wybranej wsi i ich opisu (do wyboru przez prowadzącego zajęcia).

W wypadkach uzasadnionych - po konsultacji z kierownikiem jednostki dydaktycznej - zajęcia mogą być przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platform uniwersyteckich.