Wielkie rozczarowanie. Geneza Rewolucji Solidarności.

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Rewolucja Solidarności wybuchła jako rezultat niezwykłego spiętrzenia szeregu czynników, z osobna całkiem zwykłych i normalnych. Niektóre obrosły już gigantyczną literaturą, licznymi teoriami, przetestowanymi na wielu rewolucjach, z francuską na czele. Ten analityczno-teoretyczny dorobek zostanie wykorzystany do odpowiedzi na kluczowe pytanie: dlaczego Polacy zbuntowali się w 1980 roku. Opowieść na ten temat, zakres tematyczny kolejnych wykładów, będzie miał charakter częściowo problemowy, częściowo chronologiczny. Na rewolucję oraz jej przyczyny trzeba patrzeć jak na proces, który ma swojej przełomowe momenty, okresy przyspieszenia, narastania rewolucyjnej aury. W poszukiwaniu genezy zagłębię się w lata 70. XX wieku, choć kilka razy sonda sięgnie niższych warstw historycznych. Przede wszystkim jednak będzie to opowieść o Polsce Edwarda Gierka.

Cykl otworzą rozważania o naturze i rozumieniu pojęcia rewolucji. Czy można mówić, że wydarzenia lat 1980-1981 były Polską rewolucją? Drugi z wykładów poświęcony będzie znaczeniu pamięci, nawykom rewolucyjnym dla genezy rewolucji. Będzie to opowieść o pamięci wcześniejszych buntów i insurekcji a także reprodukcji tej pamięci w dekadzie Gierka. Łatwiej bowiem buntować się, jeśli już wcześniej się to robiło, stąd wyjątkowe znaczenie Grudnia ’70. Dwa kolejne wykłady zostały zatytułowane „Epoka edwardiańska. Rządzący i rządzeni”, będą opowieścią o władzy, fabrykowaniu i utracie charyzmy przed Edwarda Gierka, błędach jego ekipy, korupcji elit. Tematem będą jednak nie tylko rządzący, ale także rządzeni, ich relacje z władzą, konformizm.

Najbardziej wpływowa teoria głosi, że do rewolucji dochodzi w sytuacji kryzysu po okresie długotrwałej poprawy warunków życia. Z wręcz modelowym odwzorowaniem takiej sytuacji mieliśmy do czynienia właśnie w dekadzie Gierka, o czym opowiem w dwóch kolejnych rozdziałach. To opowieść o skoku do „królestwa dobrobytu”, okresie, który nazywam bigosowym socjalizmem, kiedy „Polska rosła w siłę a ludzie żyli dostatniej”. Wielkie Rozczarowanie przyszło, gdy okazało się, że bigos się skończył, kolejki pod sklepami wydłużyły się jak nigdy dotąd a w ciągle głowach pokutowało, że może być lepiej.

Jedna z ciekawszych koncepcji wyjaśniających genezę różnych rewolucji wskazuje na kontekst międzynarodowy, dyfuzję kulturową, przede wszystkim na promieniowanie krajów bardziej gospodarczo i strukturalnie rozwiniętych na te pozostające w tyle peletonu. Kolejny wykład będzie więc próbą odpowiedzi na pytanie o konsekwencje gierkowskiego otwarcia na świat. Następny zacznie się od Karola Marksa, który dał początek koncepcji mówiącej, że rewolucje zaczynają się od napięć strukturalnych, narastających dysproporcji i nierówności.

Nowa historia kulturowa też ma wiele do powiedzenia na temat przyczyn rewolucji. Stereotyp dekady głosi, że w sferze kultury była ona plastikowa i płytka, czego symbolem były ówczesne festiwale piosenki i panie z piórami. Pokażę, że ówczesna twórczość literacka, filmowa czy kabaretowa zawierała liczne pierwiastki kontestacji. Lata 70. kojarzone są także z przypominającym czasy stalinizmu panowaniem propagandy sukcesu. Odpowiedzi na pytanie, czy jej uderzenie nie wywołało efektu bumerangowego, bardziej ludzi zirytowało niż dało nową legitymizację, będzie poświęcony kolejny z wykładów.

Inny z arkadyjskich mitów dekady głosi, że poza buntem w czerwcu 1976 r. były to lata społecznego spokoju, wręcz senne, przesycone powszechnym konformizmem. Spróbuję pokazać pewien stały poziom niezorganizowanego, spontanicznego protestu, szarą strefę kontestacji i sprzeciwu, która nie była organizowana ani przez opozycję demokratyczną, ani przez Kościół. Ostatnie wykłady będę poświęcone „zimie stulecia” i „efektowi papieża”.

Literatura socjologiczna i politologiczna zostanie przedstawiona podczas wykładu. Warto natomiast wcześniej sięgnąć do prac poświęconych latom 70. w Polsce. M.in.:

A. Friszke, Polska Gierka;

A. Friszke, Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności;

T. Kozłowski, Anatomia rewolucji;

P. Sasanka, Czerwiec 1976;

R. Domke, Przemiany społeczne w Polsce w latach 70. XX wieku.