Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Paleografia łacińska z elementami edytorstwa – średniowiecze-XX w.

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3104-M3K2-PŁEE/L
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Paleografia łacińska z elementami edytorstwa – średniowiecze-XX w.
Jednostka: Wydział Historii
Grupy:
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: (brak danych)
Rodzaj przedmiotu:

fakultatywne

Skrócony opis:

Kurs paleografii łacińskiej w polskim obszarze kulturowym XII-XX w., obejmujący teksty łacińskie i polskie

Pełny opis:

Zajęcia trwające 2 semestry poświęcone są omówieniu form, uzusu i głównych tendencji rozwojowych pisma łacińskiego w polskim obszarze kulturowym od XII do XX w., a przede wszystkim ćwiczeniu umiejętności samodzielnego odczytywania zapisów łacińsko- i polskojęzycznych wykonanych w ww. okresie najczęściej używanymi rodzajami i stylami pisma (od minuskuły romańskiej po pismo angielskie XIX w.), a także właściwego zapisywania (edytowania) odczytanych treści. Innymi słowy kurs polegający przede wszystkim na odczytywaniu i omawianiu podobizn rękopisów zawierać będzie elementy edytorstwa źródeł.

Semestr 1 poświęcony zostanie pismu od XII do XV w. (z uwzględnieniem początków pisma humanistycznego)

Semestr 2 natomiast - pismu od późnośredniowiecznej i tzw. postgotyckiej kursywy po pismo użytkowe XIX-XX w. Naturalnie w tym przedziale znaczną część omawianego i odczytywanego materiału źródłowego stanowić będą teksty polskojęzyczne.

Możliwe metody weryfikacji przyswajania wiedzy: ocena ciągła aktywności, kolokwium, praca pisemna (test).

Studia stacjonarne, II stopnia, przedmiot do wyboru, z grupy: Źródłoznawstwo i specjalistyczne narzędzia warsztatu badawczego historyka.

8 ECTS (4 ECTS – pierwszy semestr, 4 ECTS – drugi semestr, w każdym semestrze 30 godz. kontaktowych – 1 ECTS, 90 godz. przygotowania do zajęć – 3 ECTS).

Literatura:

Paleografia

Rozwiązanie problemów, które nastręcza pismo średniowieczne i nowożytne ułatwiają podręczniki i opracowania:

- M. Binaś-Szkopek, M. Delimata, Ł. Skrzypczak, Podstawy paleografii łacińskiej. Skrypt dla studentów archiwistyki, Poznań 2007

- B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelaalters, wyd. II popr. (Erich Schmidt Verlag) 1986, wersja angielska: Latin Paleography. Antiquity and the Middle Ages, translated by D.Ó. Cróinín, (Cambridge University Press) 1990 i nn.

- K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1992

- P. Cherubini, A. Pratesi, Paleografia Latina. L’avventura grafica del mondo occidentale, Citta’ del Vaticano 2010

- A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973

- K. Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX w., wyd. III, Warszawa 1978

- H. Pátková, Česká středovĕká Paleographie, České Budĕjovice 2008

- A. Petrucci, Breve storia della scrittura latina. Nuova edizione riveduta e aggiornata, Roma 2006

- W. Semkowicz, Paleografia łacińska, wyd. II, poprawione, Kraków 2002

- J. Słowiński, Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI-XVIII wieku. Studium paleograficzne, Lublin 1992

- J. Słowiński, „Probationes pennae” jako źródło w badaniach paleograficznych, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997, s. 539-551

- J. Stiennon, Paléographie du Moyen Age, Paris 1973

Podstawowym słownikiem skrótów pisma łacińskiego jest:

- A. Capelli, Dizionario di abbreviature latine ed italiane, wyd. VI, Milano 1929 (i następne przedruki anastatyczne), edizione ampliata e rinnovata da Mario Geymont e Fabio Troncarelli, Milano 2011

- A. Pelzer, Supplément au Dizionario di abbreviature latine ed italiane de Adriano Capelli, wyd. III, Beauvechain 1995

Rodzajem słownika ważniejszych pojęć paleograficznych i kodykologicznych obejmującego terminologię polską jest:

- Vocabularium parvum scripturae latinae, ediderunt J. Šedivý, H. Pátková, Bratislava – Praha 2008

Podstawy metodyki paleografii związane z umiejętnością poprawnego odczytania i edytorskiej interpretacji zapisu źródłowego w postaci transliteracji i transkrypcji:

Metodyka odczytywania rękopisu

- Górski, Neografia gotycka (op. cit.), s. 56-58 (Uwagi metodyczne o odczytywaniu trudnych tekstów)

- Bobowski, Ewolucja pisma (op. cit.), s. 61-62 (Technika odczytywania i opis pisma neogotyckiego. Techniczne uwarunkowania czytelności tego pisma)

Słowniki językowe i opracowania historyczno-językowe

- Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (dostępny również online w niekompletnej jeszcze postaci http://scriptores.pl/elexicon/ ; tu także linki do innych słowników łacińskich online)

- S.B. Linde, Słownik języka polskiego

- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki

- Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski

- Słownik staropolski

- Słownik polszczyzny XVI wieku

- Słownik języka polskiego XVII i 1 poł. XVIII wieku

(Niektóre z ww. słowników dostępne są online m.in. poprzez wyszukiwarkę: http://poliqarp.wbl.klf.uw.edu.pl/)

- Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, Kraków 2003

- Słownik staropolskich nazw osobowych

a ponadto takie opracowania i wydawnictwa, jak:

- Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, wyd. II (i nast.), Warszawa 1974 (wyd. IX, Warszawa 2009)

- M. Karpluk, Mowa naszych przodków (podstawowe wiadomości z historii języka polskiego do końca XVIII w.), Kraków 1993

- S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, [najlepiej] wyd. IV zmienione, Warszawa 2007 (Klasyczna praca omawiająca główne zagadnienia dziejów polszczyzny, w tym związane z historią pisma).

- K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III poszerzone i zmienione, Warszawa 2006, s. 66-69 (Grafia tekstów staropolskich)

- Mirosława Mycawka, Język polski XIV wieku. Wybrane zagadnienia, Kraków 2012

- B. Kaczmarczyk, Język polski w kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XVI wieku, Wrocław 2003 (Praca zawiera omówienie szeregu problemów językowych, a w Aneksie edycje tekstów wraz z podobiznami rękopisów, które mogą służyć do samodzielnego ćwiczenia umiejętności paleograficznych i edytorskich na początkowym etapie ich zdobywania).

- Materiały do studiowania historii języka polskiego, wyboru dokonał G. Majkowski, Piotrków Trybunalski 2000 (Wybór tekstów różnych autorów dotyczących dziejów języka i pisma)

- Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, praca zbiorowa, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002 (Zawarte w pracy omówienia szeregu zagadnień historii języka, w tym kwestii związanych z zapisem i regułami pisowni (grafią i ortografią), mogą okazać niezwykle pomocne przy rozwiązywaniu trudności przy dokonywaniu transliteracji i transkrypcji rękopisów).

Edytorstwo

Znakomitym w prowadzeniem w zagadnienia edytorstwa są:

- K. Górski, Sztuka edytorska. Zarys teorii, Warszawa 1965

Podstawowe zagadnienia omawia:

- R. Loth, Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytorstwa naukowego, Warszawa 2006 (jakkolwiek podręcznik ten dotyczy głównie problemów związanych z edytorstwem tekstów XIX w., to obejmuje szereg zagadnień wspólnych dla wszystkich epok literackich)

- A. Stussi, Wprowadzenie do edytorstwa i tekstologii, przeł. M. i P. Salwa, Gdańsk 2011

- J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydania: Warszawa 2002 i następne (rozdział: Edytorstwo historyczne)

Orientację w literaturze dotyczącej wszelkich zagadnień edytorstwa historycznego ułatwia ogromnie:

- P. Dymmel, Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce. Historia - krytyka tekstu – metodyka i technika wydawnicza, Lublin 2001

Instrukcje wydawnicze

- Instrukcja wydawnicza dla średniowiecznych źródeł historycznych, opr. Komisja Historyczna PAU przy współudziale Towarzystw Naukowych we Lwowie, Poznaniu, Warszawie i Wilnie, Kraków 1925, zwłaszcza s. 4-14 (Odtworzenie tekstu źródłowego w druku)

- J. Glinka, Instrukcja wydawnicza dla nowożytnych źródeł dziejowych. Projekt przyjęty przez Komisję Historyczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz przez warszawskie grono członków Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, Warszawa 1949

- A. Wolff, Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, I, 1957, s. 155-181 + Dodatek (s. 182-184): Z. Budkowa, M. Friedbergowa, B. Kürbisówna, Instrukcja dla wydawania roczników polskich, zwłaszcza s. 168-175

- M. Friedberg, Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych. Metoda i technika pracy edytorskiej, Warszawa 1963, s. 78-93 (Przygotowanie tekstu do druku. Redakcja publikacji (omówienie instrukcji wydawniczych))

- Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., red. K. Lepszy, Wrocław 1953, s. 1-14, s. 30-33 (Załącznik A)

-- Rec. L. Żytkowicz, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 16, 1954, s. 389-395

- Zasady wydawania tekstów staropolskich – projekt, przykłady opr. J. Woronczak, Wrocław 1955, zob. s. 21, s. 88, s. 101 (trzy rodzaje wydawnictw (edycji): A, B, C), ibidem, pojęcia i zasady transliteracji i transkrypcji, s. 27, 36, 52-53, 63, por. uwagi R. Lotha w jego: Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii…(op. cit.), s. 92-117.

Efekty uczenia się:

Po zaliczeniu zajęć student zna w stopniu pogłębionym paleografię na tle innych nauk pomocniczych historii; ma umiejętność samodzielnego, poprawnego odczytania i edytowania rękopiśmiennego tekstu źródłowego oraz przeprowadzenia jego wewnętrznej, pogłębionej krytyki; potrafi samodzielnie dobierać narzędzia badań filologicznych i jest gotów do poszerzania kompetencji w tym zakresie.

Metody i kryteria oceniania:

Ocena ciągła aktywności. Na końcową ocenę zasadniczy wpływ ma wykazywanie się przez uczestnika twórczą aktywnością podczas zajęć; przyswojeniem i przemyśleniem istotnych treści literatury przedmiotu a zarazem umiejętnością zastosowania jej warstwy teoretycznej (pojęciowej) i metodologicznej w samodzielnej analizie zagadnień paleograficznych i edytorskich.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)