Architektura sakralna w PRL

nieobowiązkowe

Współczesna architektura sakralna pozostaje poza głównym nurtem badań historii sztuki, tymczasem kościoły powstające w XX wieku (oraz ich projektanci, budowniczowie, fundatorzy) zasługują na uwagę badaczy z wielu przyczyn. Proponowane zajęcia mają na celu przybliżenie uczestnikom historii projektowania i wznoszenia europejskich świątyń katolickich w perspektywie przemian społecznych, artystycznych i liturgicznych.

Zajęcia poświęcone będą dwudziestowiecznej architekturze sakralnej powstającej w Europie w kręgu Kościoła Rzymskokatolickiego. Główny akcent położony zostanie na budownictwo kościołów w Polsce w okresie PRL (1945-1989). Architektura sakralna przedstawiana będzie w perspektywie przemian społecznych, artystycznych i liturgicznych. XX wiek to okres bezprecedensowych zmian w myśleniu o przestrzeni sakralnej i sposobach kształtowania jej. Przeanalizowane zostaną motywacje stojące za tymi przemianami oraz ich skutki.

W pierwszej kolejności zaprezentowany zostanie zarys historii architektury sakralnej w końcu XIX wieku i w XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem nurtu reformatorskiego znajdującego punkt kulminacyjny w postanowieniach II Soboru Watykańskiego. Następnie omówiona zostanie sytuacji Kościoła Katolickiego w PRL w kontekście budownictwa sakralnego, po czym przedstawione zostaną główne realizacje z dziedziny architektury sakralnej 2. poł. XX wieku na ziemiach polskich.

Druga część zajęć dotyczyć będzie warszawskich kościołów powstałych w dobie PRL. Wybrane realizacje zostaną zaprezentowane podczas zajęć terenowych, jeśli pozwolą na to obowiązujące przepisy.

Stałym przedmiotem refleksji będzie logika powstawania kościołów: wybór lokalizacji, proces decyzyjny, wybór projektanta i form architektonicznych, określenie programu użytkowego, przebieg budowy, recepcja budynku przez wiernych. Istotnym zagadnieniem będzie również analiza adaptowania przez architektów projektujących kościoły języka modernistycznego.

Proponowany program konwersatorium:

Program podzielony jest na dwie części.

I. Wprowadzenie w problematykę:

1. Zarys problematyki: sztuka sakralna u progu XX wiek. Główne tendencje i projektanci architektury sakralnej w 1. poł. XX wieku.

2. Architektura sakralna w Europie między II wojną światową i II Soborem Watykańskim. Rewolucja czy kontynuacja? Przemiany katolicyzmu XX wieku, wpływ II Soboru Watykańskiego na sztukę, zmiany w liturgii i duszpasterstwie.

3. Zarys historii architektury sakralnej lat 1965-2000. Kościół a państwo w PRL. Jak zbudować kościół w PRL? Kto projektuje kościoły w PRL? Jak badać współczesną architekturę sakralną? Wybrane perspektywy.

II. Studia przypadków: zajęcia terenowe (jeśli będzie to możliwe) lub zdalne.

Publikacje niedostępne w bibliotece IHS zostaną przesłane studentom w formie PDF.

Lista lektur będzie dostosowywana do zainteresowań uczestników zajęć.

Literatura uzupełniająca (we fragmentach):

 Andrzej Basista, „Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu”, Warszawa – Kraków 2001.

 ks. Adam Boniecki, „Budowa kościołów w diecezji przemyskiej”, Paris 1980.

 „Budowa i konserwacja kościołów. Poradnik – vademecum”, red. Adam Grabowski i in., Warszawa 1981.

 Izabela Cichońska, Karolina Popera, Kuba Snopek, „Architektura VII dnia”, Wrocław 2016.

 Ryszard Gryz, „Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980”, Kielce 2007.

 Konrad Kucza-Kuczyński, Andrzej Mroczek, „Nowe kościoły w Polsce”, Warszawa 1991.

 Konrad Kucza-Kuczyński, „Widzialne niewidzialnego. Nowe kościoły warszawskie”, Warszawa 2015.

 „Pod dyktando ideologii. Studia z dziejów architektury i urbanistyki w Polsce Ludowej”, red. Paweł Knap, Szczecin 2013.

 „Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka”, t. 1, red. Lidia Klein oraz t. 2, Alicja Gzowska, Lidia Klein, Warszawa 2013.

 Maria Ewa Rosier-Siedlecka, „Posoborowa architektura sakralna. Aktualne problemy projektowania architektury kościelnej”, Lublin 1979.

 „Sacrum i sztuka”, red. Nawojka Cieślińska, Kraków 1989.

 Wolfgang Jean Stock, „European Church Architecture 1950-2000”, Munich-Berlin-London-New York 2002.

 Wolfgang Jean Stock, „European Church Architecture 1900-1950”, Munich-Berlin-London-New York 2006.

 Cezary Wąs, „Antynomie współczesnej architektury sakralnej”, Wrocław 2008.

Wiedza

 student posiada podstawową wiedzę na temat przemian architektury sakralnej w XX wieku;

 student posiada podstawową wiedzę na temat zależności architektury sakralnej od innych dziedzin twórczości artystycznej;

 student zyskuje wiedzę z zakresu historii sztuki;

 student posiada pogłębioną wiedzę o szczególnych warunkach powstawania architektury sakralnej w PRL.

Umiejętności

 student ćwiczy pisanie pracy naukowej;

 student ćwiczy krytyczną analizę tekstów źródłowych;

 student uczy się analizować dzieła architektury w perspektywie społecznej i politycznej;

 student rozumie znaczenie historii politycznej i społecznej w badaniach nad architekturą;

 student rozumie złożony charakter procesów historycznych i historyczno-artystycznych.

Postawy

 student wykazuje chęć prowadzenia głębszych analiz otaczającej rzeczywistości;

 student rozumie złożony charakter procesów historycznych;

 student dostrzega przydatność badań nad historią, pomagających w zrozumieniu rzeczywistości teraźniejszej.

Obecność na zajęciach, udział w dyskusjach, krótka prezentacja podczas zajęć oraz praca pisemna – recenzja (o objętości ok. 4 stron) publikacji naukowej dotyczącej współczesnej architektury sakralnej wybranej przez studentkę/studenta w porozumieniu z prowadzącym.

Dopuszczalne są dwie nieusprawiedliwione nieobecności.