Kultura osobliwości. Wprowadzenie do kolekcjonerstwa nowożytnego

nieobowiązkowe

Prezentacja narodzin nowoczesnych nauk, kolekcjonerstwa, muzealnictwa. Szczegółowo charakteryzowany będzie nowożytny gabinet osobliwości, i jego ewolucja ku nowoczesnym instytucjom kultury – bibliotece, galerii malarstwa, muzeom.

Zajęcia stanowią wprowadzenie do podstawowych zagadnień i pojęć wiążących się z fenomenem kolekcjonerstwa. Pozwalają zapoznać się z europejskimi prądami kulturowymi od Odrodzenia do Oświecenia, prądami, które warunkowały narodziny nowoczesnych nauk, muzealnictwa, przemiany sztuki. Nowożytny gabinet osobliwości i oddzielające się od niego powoli w ciągu wieku XVI i XVII gabinet uczonego i galeria malarstwa; kolekcja wszystkiego pojmowana jako miniatura świata, podlegająca przemianie w specjalistyczny zbiór pomocy naukowych, bibliotekę publiczną albo muzeum sztuki; obrazy cudowne i relikwie zmieniające status w wyniku nowoczesnej sekularyzacji – zjawiska te i procesy będą analizowane jako przejawy „epoki ciekawości/ osobliwości”, zwykle umieszczanej w dziejach kultury europejskiej między XV a XVIII wiekiem.

Refleksja, historycznie wiązana z epokami renesansu i baroku, pozwoli jednak na szersze analizy zjawiska kolekcjonerstwa w ogóle, rozważania nad specyfiką figury kolekcjonera.

Główne wątki zajęć:

- trzy zajęcia wstępne poświęcone będą różnym współczesnym teoriom kolekcjonerstwa oraz przeglądowi terminologii (m.in. dyskusja w grupie i ćwiczenia z etymologii pojęć „kolekcja“, „muzeum“, „galeria” itp.);

- Studium przypadku I: Medyceusze;

- Studium przypadku II: kolekcje papieskie;

- Studium przypadku III: europejskie gabinety osobliwości XVII w. na wybranym przykładzie;

- Porównawczo: Ashmolean Museum w Oxfordzie i British Museum w Londynie - od prywatnych zbiorów osobliwości do muzeów publicznych;

- Pierwsze muzealne instytucje publiczne, tworzone z gabinetów osobliwości i warsztatów pracy uczonego;

- Pierwsze europejskie wyspecjalizowane zbiory malarstwa;

- Obrazy kolekcji i ikonografia kolekcjonerów w sztuce nowożytnej; malarskie wyobrażenia gabinetów osobliwości i kolekcji XVI-XVIII w.;

- Studium przypadku: Puławy Izabeli Czartoryskiej na granicy starej i nowej epoki; rewizja koncepcji gabinetu osobliwości i refleksja nad jego ewolucją;

- analogicznie: Wilanów Stanisława Kostki Potockiego.

A. Aleksandrowicz, Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość, Lublin 1998.

J. Baltrusaitis, Anamorfozy, Gdańsk 2009.

G. Bessler, Wunderkammern. Weltmodelle von der Renaissance bis zur Kunst der Gegenwart, Berlin 2009.

J. Brown, Kings and Connoisseurs. Collecting art in 17th Century Europe, New Haven-London 1995.

Enlightening the British. Knowledge, discovery, and the museum in the 18th Century, red. R. Anderson i inni, London 2003.

The first modern museums of art: the birth of an institution in 18th- and early 19th century Europe, red. C. Paul, Los Angeles 2012.

G. Jurkowlaniec, Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki, Wrocław 2008.

A. MacGregor, Curiosity and Enlightenment. Collectors and Collections from the Sixteenth to the Nineteenth Century, New Haven-London 2007.

Macrocosmos in Microcosmo: die Welt in der Stube. Zur Geschichte des Sammelns 1450 bis 1800, red. A. Grote, Opladen 1994.

M.P. Markowski, Anatomia ciekawości, Kraków 1999.

P. Mauries, Cabinets of Curiosities, London 2002.

M. Mencfel, Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wiekach XVII i XVIII, Warszawa 2010.

Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, Kraków 1998.

K. Pomian, Drogi kultury europejskiej. Trzy studia, Warszawa 1996.

K. Pomian, Peiresc, kultura „curiosité” i Egipt, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, 38, 1993.

K. Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja XVI-XVIII wiek, Warszawa 1996 (reed. Lublin 2001 i Gdańsk 2012).

Rozważania o smaku artystycznym, red. J. Poklewski i T.F. de Rosset, Toruń 2002.

Sciences et curiosités a la cour de Versailles, kat. wyst. w Wersalu, red. B. Saule i C.Arminjon, Paris 2010.

J. von Schlosser, Die Kunst- und Wunderkammern der Spätrenaissance: ein Beitrag zur Geschichte des Sammelwesens, Leipzig 1908 [reprint 2010].

J. Sheehan, Geschichte der deutschen Kunstmuseen. Von der fürstlichen Kunstkammer zur modernen Sammlung, München 2002.

A. Schnapper, Le Géant, la licorne, la tulipe. Collections françaises au XVIIIe siècle, Paris 1988.

B.M. Stafford, F. Terpak, Devices of Wonder. From the World in a Box to Images on a Screen, kat. wyst. w Paul Getty Center, Los Angeles 2001.

V. Stoichita, Ustanowienie obrazu, Gdańsk 2011.

Z. Waźbiński, Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej. Wiek XV-XVI, t. 1, Toruń 1980 (wyd. zmienione 2006).

Z. Waźbiński, Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej. Wiek XVII-XVIII, Toruń 1988.

Z. Waźbiński, Ut ars natura, ut natura ars. Studium z problematyki medycejskiego kolekcjonerstwa II poł. XVI w., Toruń 2000.

Z. Żygulski jun., Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.

Studenci zdobywają wiedzę z dziejów europejskich prądów kulturowych od Odrodzenia do Oświecenia, które warunkowały narodziny nowoczesnych nauk i przemiany sztuki. Dotyczy to zwłaszcza konkretnych zjawisk kultury, jak kolekcjonerstwo, tworzenie się publicznych instytucji kultury, publiczność, artystyczny mecenat władzy. Pogłębiają umiejętności rozumienia zjawisk kulturalnych, celów i funkcji muzeów, kolekcji, bibliotek, uczelni itp. w zmieniającym się kontekście historycznym. Zdobywają świadomość rozpoznawania mechanizmów politycznych i społecznych działających w obszarze kultury i sztuki.

Zaliczenie – studenci przygotowują referaty, będące podstawą do dyskusji na zajęciach; wersje pisemne referatów będą złożone na koniec semestru. Ponadto w trakcie semestru odbędzie się krótki sprawdzian pisemny, dotyczący historii muzeów publicznych. Na ocenę końcową złoży się także obraz pracy dyskusyjnej i aktywności na zajęciach.