Język a kultura

ogólnouniwersyteckie

Znajomość zagadnień obejmowanych przedmiotem „Wstęp do językoznawstwa”; zainteresowanie problematyką na styku języka i kultury.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z kręgiem zagadnień dotyczących wzajemnych związków między językiem, myśleniem, zachowaniem się człowieka i rzeczywistością, tj. między formalną strukturą języka a resztą kultury społeczności posługującej się danym językiem. Zagadnienia teoretyczne ilustrowane są materiałem różnych języków z wyeksponowaniem polskiego i rosyjskiego.

Przedmiot dotyczy dziedziny badań lingwistycznych, której obiektem są wzajemne związki między językiem, myśleniem, zachowaniem się człowieka a rzeczywistością, to znaczy między formalną strukturą języka panującą powszechnie a resztą kultury społeczności posługującej się danym językiem.

Etnolingwistyka zajmuje się językiem jako źródłem wiedzy o człowieku i świecie. Język – a zwłaszcza jego słownictwo – utrwala pewien rodzaj widzenia rzeczywistości przez jego użytkowników, co stawia to przed nauką rozmaite pytania:

1. Co jest językowo wyodrębnione?

2. Jakie cechy obiektów rzeczywistości stają się dla języka (a tym samym dla jego użytkowników) ważne? Jakie cechy przedmiotów zostały sportretowane, w nazwach?

3. Co można powiedzieć o sposobie myślenia ludzi, systemie przyjmowanych przez nich wartości?

Zakres tematów

1. Przedmiot i zakres badań etnolingwistyki. Miejsce etnolingwistyki w ogólnej klasyfikacji nauk. Powiązania z dyscyplinami pokrewnymi (językoznawstwo, semiotyka, psychologia, socjologia, antropologia, etnologia, etnografia, archeologia).

2. Język a kultura. Kulturowe funkcje języka.

3. Język a nauka: różnice między językowym (potocznym) a naukowym widzeniem świata. Taksonomie językowe  taksonomie naukowe; kategoryzacja w języku.

4. Początki etnolingwistyki: Wilhelm von Humboldt, E. Sapir, B. L. Whorf, B. Malinowski, L. Weisgerber.

5. Relatywizm językowy i kulturowy (hipoteza E. Sapira i B. Whorfa). Etnolingwistyka współczesna – główne kierunki badań nurtu relatywistycznego i uniwersalistycznego.

6. Metafora i metonimia jako sposoby językowego ujmowania rzeczywistości.

7. Antropocentryzm (antropomorfizm, antropometryzm), egocentryzm, etnocentryzm.

8. Kategoryzacja (konceptualizacja) w języku.

9. Językowy obraz świata. Konotacje (leksykalne i encyklopedyczne).

10. Uniwersalia językowe. Elementarne jednostki semantyczne jako klucz do porównań międzykulturowych (badania A. Wierzbickiej).

11. Słownictwo uwarunkowane kulturowo (słowa-klucze).

12. Wybrane systemy kulturowe i ich językowe odzwierciedlenie (m.in. nazwy kolorów, nazwy pokrewieństwa, części ciała, nazwy roślin i zwierząt).

13. Kulturowe uwarunkowania w gramatyce. Płeć a kategoria rodzaju. Kategorie pojęciowe wyrażane słowotwórczo.

14. Kulturowe normy komunikacji – konwencjonalne wzorce zachowań językowych Rosjan na tle innych narodów. Skrypty kulturowe.

Apresjan J. D., 1995, Obraz čeloveka po dannym jazyka, «Voprosy jazykoznanija”, № 1.

Bartmiński J., 2001 (red.), Współczesny język polski, Lublin (lub: Bartmiński J.,1993 (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wrocław).

Bulygina T. V., Šmelev A., D., 1997, Jazykovaja konceptualizacja mira, Moskva.

Grzegorczykowa R., 2007, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa: PWN.

Język a kultura (seria wydawnicza), Wrocław.

Lakoff G., Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, Warszawa.

Sapir E., 1978, Kultura, język, osobowość, Warszawa.

Šmelev A. D., 2002, Russkaja jazykovaja model’ mira, Moskva.

Tolstoj N. I., 1995, Jazyk i narodnaja kul’tura, Moskva.

Wierzbicka A., 1991, Uniwersalne pojęcia ludzkie i ich konfiguracje w różnych kulturach, (w:) Etnolingwistyka 4, Lublin.

Wierzbicka A., 1999, Język – umysł – kultura, Warszawa.

Wierzbicka A., 2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Lublin.

Wierzbicka A., 2007, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa.

Zalizjak A. A. i in. 2005, Ključevye idei russkoj jazykovoj kartiny mira, Moskva.

Po ukończeniu przedmiotu student:

WIEDZA

1. Ma uporządkowaną wiedzę o złożonej naturze języków ludzkich, w szczególności języka rosyjskiego.

2. Zna i rozumie związek między rosyjską formą wewnętrzną słowa a rosyjską kulturą i mentalnością.

3. Zna podstawową rosyjską terminologię z zakresu etnolingwistyki.

4. Ma podstawową wiedzę o aktualnych kierunkach rozwoju badań na styku języka i kultury.

UMIĘJĘTNOŚCI

1. Wyjaśnia i stosuje podstawowe terminy etnolingwistyczne.

2. Na konkretnych przykładach wskazuje wpływ kultury na język i języka na kulturę.

3. Odnajduje konotacje leksykalne utrwalone w znaczeniach przenośnych wyrazów.

4. Rozpoznaje specyficzne dla konkretnego języka elementy zawartego w nim obrazu świata.

5.Potrafi wyjaśnić i wykazać związek pomiędzy formą wewnętrzną słowa a rosyjską kulturą i mentalnością.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Postrzega język jako ważny składnik kultury danej społeczności.

2. Rozumie, że język to nie tylko reguły gramatyczne rządzące słowami, lecz przede wszystkim sposób odbioru i opisu rzeczywistości.

3. Akceptuje odmienność kulturową.

4. W kontaktach międzykulturowych potrafi rozpoznać postawę etnocentryczną i dąży do jej przezwyciężenia.

konwersatorium = 30 godzin (= 1 ECTS)

samodzielne przygotowanie się do każdych zajęć: 15 x 1 godz. = 15 godz.

przygotowanie się do sprawdzianu pisemnego: 20 godzin

RAZEM ok. 65 godzin

1. Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność) – 40%

2. Test. Pytania: 24. Maksymalna liczba punktów: 96 (24x4) – 60%

Punkty i oceny:

3,0 (dst) – punkty od 50 do 60

3,5 (dst+) – punkty od 61 do 70

4,0 (db) – punkty od 71 do 80

4,5 (db+) – punkty od 81 do 90

5,0 (bdb) – punkty od 91 do 96

Końcowa ocena 5! (bdb+): przygotowanie do wszystkich zajęć i ocena bdb z testu.

Student ma prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności, każda następna wymaga złożenia usprawiedliwienia. O uznaniu nieobecności decyduje wykładowca. Przekroczenie nieobecności usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych na 50% zajęć może być podstawą do niezaliczenia przedmiotu. Warunki zaliczenia przedmiotu w terminie poprawkowym są takie same jak w terminie I.

nie dotyczy