Krytyczne Wprowadzenie do Efektywnego Altruizmu

ogólnouniwersyteckie
seminaria monograficzne

zdolność czytania w języku angielskim na poziomie B2 lub wyższym – ogromna większość lektur dostępna tylko w tym języku

Zajęcia stanowią krytyczne wprowadzenie do szeregu idei dotyczących etyki działalności charytatywnej, a także innych dziedzin etyki stosowanej, proponowanych przez ruch społeczny i prąd myślowy określany mianem „efektywnego altruizmu”. Zadamy sobie pytania o skalę naszych powinności moralnych wobec obcych nam ludzi i zwierząt oraz przyjrzymy się praktycznym problemom związanym z realizacją tych powinności. Jak dużą część naszego dochodu i wolnego czasu powinniśmy poświęcać na pomaganie najbardziej potrzebującym? Komu i jak pomagać? Jak uniknąć wypalenia i zainspirować innych? W trakcie zajęć przyjrzymy się krytycznie odpowiedziom, których filozofowie tacy jak Peter Singer, William MacAskill czy Toby Ord udzielili na te pytania, starając się zidentyfikować słabe i mocne strony proponowanych przez nich rozwiązań i wizji czynienia dobra.

Ruch społeczny i prąd myślowy nazywany przez swoich sympatyków “efektywnym altruizmem” powstał w początkach II dekady XXI wieku na Oxfordzie. Założony został przez grupę filozofów którzy postanowili wprowadzić w życie idee dotyczące skali i charakteru pomocy najbardziej potrzebującym, wywodzące się z pism etyka Petera Singera. W ciągu kilkunastu lat doprowadził on nie tylko do powstania szeregu publikacji z zakresu etyki działalności charytatywnej, ale także do powstania kilku dużych organizacji charytatywnych; zjednał sobie rzesze sympatyków, ale też wielu zajadłych krytyków. “Mieszkańcy krajów Zachodu powinni przekazywać znaczny odsetek swoich dochodów na pomoc osobom z regionów biedniejszych”; “pracując w korporacji i przekazując część dochodu na walkę z biedą, możesz uczynić więcej dobrego, niż pracując dla wielu organizacji charytatywnych”; “pomagając innym, musimy skrupulatnie badać skutki naszych działań, i kierować się wyłącznie wynikami tych badań” “zakończenia cierpienia zwierząt hodowlanych i troska o los przyszłych pokoleń to główne wyzwania etyczne, stojące przed ludzkością” - te i inne idee promowane przez filozofów związanych z efektywnym altruizmem okazały się równocześnie niezwykle atrakcyjne i kontrowersyjne.

Celem zajęć jest wprowadzenie uczestników i uczestniczek w świat opartych na etyce utylitaryzmu i dorobku ekonomii i innych nauk społecznych idei efektywnego altruizmu przy równoczesnym zachowaniu krytycznego dystansu (to ostatnie jest zresztą jednym z deklarowanych filarów podejścia EA). Będzie to zarazem wprowadzenie, choć z pewnej konkretnej perspektywy, w etykę działalności charytatywnej i społecznej, etykę funkcjonowania organizacji poza- i ponadrządowych. Jakie, jeśli jakiekolwiek obowiązki moralne posiadamy wobec obcych sobie ludzi, zwierząt czy przyszłych pokoleń - i czy na obowiązku kończy się nasza relacja etyczna z nimi? Komu i jak powinniśmy bądź możemy pomóc jako zwykli obywatele współczesnej Europy? Czy te względy powinny mieć wpływ na nasz styl życia czy wybór kariery - a jeśli tak, to jaki? Jak możemy racjonalnie i odpowiedzialnie wybrać z tysięcy różnych problemów ten, którego rozwiązaniu pragnęlibyśmy poświęcić nasza działalność dobroczynną? Czy te powinności powinny się przekładać na nasze życie polityczne, i jaka powinna być relacja między pomocą świadczoną przez państwa i inne podmioty publiczne, a działalnością społeczną osób prywatnych? Studiujący poznają często nieintuicyjne, zawsze kontrowersyjne odpowiedzi, które efektywny altruizm stawia na te i inne pytania; poznają też metody, którymi do tych odpowiedzi dochodzi, i stojące za nimi założenia. Przekonania te zostaną w trakcie zajęć skonfrontowane z ich napływającą z różnych stron - także z wewnątrz efektywnego altruizmu - krytyką.

Czy efektywny altruizm to maksymalistyczna etyka, której wymaganiom nie sposób sprostać? Jednocześnie pragmatyczne i idealistyczne podejście, mogące ubogacić naszą działalność dobroczynną i społeczną? Nowe szaty bezdusznego i odpychającego swoimi kalkulacjami utylitaryzmu? A może konformistyczna ideologia dla bogatych, odwracając ich uwagę od własnej odpowiedzialności za strukturalne problemy współczesnego świata? Może EA nie jest żadną z tych rzeczy, a może jest po trochu każdą z nich? Czy jego recepty i ideały są uniwersalizowalne? Czy muszą być? Co odpowiedzi na te wszystkie pytania mówią nam o naszych osobistym, cywilizacyjnym i kulturowym podejściu do czynienia dobra? Serdecznie zapraszam na żywą dyskusję nad tymi i innymi kwestiami.

MacAskill, William. Doing good better: Effective altruism and a radical new way to make a difference. Guardian Faber Publishing, 2015.

MacAskill, William. What we owe the future. Basic Books, 2022.

Ord, Toby. The precipice: Existential risk and the future of humanity. Hachette Books, 2020.

Singer, Peter. The Life You Can Save. Acting now to end world poverty. New York: Random House, 2009.

Todd, Benjamin et al. 80 000 Hours. Find a Fulfilling Career That Does Good. Oxford: Trajan House, 2023.

Unger, Peter K. Living high and letting die: Our illusion of innocence. Oxford University Press, USA, 1996.

Nabyta wiedza: po ukończeniu przedmiotu student/studentka zna i rozumie podstawowe założenia filozofii efektywnego altruizmu, najczęściej spotykane poglądy krytyczne wobec tych założeń, i odpowiedzi zwolenników efektywnego altruizmu na tę krytykę. Zdaje sobie też sprawę z ogólnej problematyki etyki działalności charytatywnej, zna podstawowe zagadnienia i dylematy, które ta gałąź etyki stosowanej bada. Swoją wiedzę potrafi osadzić w szerszym kontekście problemów współczesnego świata, w tym sytuacji politycznej, ekonomicznej i społecznej; rozumie niektóre sposoby i ograniczenia działania organizacji poza- i międzyrządowych.

Nabyte umiejętności: po ukończeniu przedmiotu student/studentka jest w stanie dokonywać krytycznej oceny propozycji i programów działań społecznych i dobroczynnych; dokonywać analizy stojących za nimi założeń; wskazywać warunki ich sukcesu bądź porażki oraz kryteria tychże; dokonywać ich krytyki z punktu widzenia najpowszechniejszych perspektyw filozoficznych i ideologicznych; myśleć krytycznie i dokonywać sceptycznej analizy źródeł.

Nabyte kompetencje społeczne: po ukończeniu przedmiotu student/studentka jest w stanie sprawnie i szybko komunikować skomplikowane idee, także w dużym gronie; dostrzegać i doceniać racje stojące za konkretnymi ideami czy propozycjami, niezależnie od stopnia przychylności wobec nich czy uprzedniego obeznania z nimi; znajdować punkty kompromisu między różniącymi się propozycjami. Nabywa wrażliwości wobec potrzeb najsłabszych i najbardziej narażonych na krzywdę, ale także świadomości problemów praktycznych i ograniczeń, stojących na drodze działalności dobroczynnej.

Na końcową ocenę składają się:

(1) aktywny udział w dyskusjach i pracy na zajęciach – 20 %

(2) opracowanie streszczenia artykułu z listy tekstów dodatkowych – 20%

(3) przygotowanie pracy pisemnej z zakresu tematyki seminarium – 30%

(4) oceny z trzech testów sprawdzających znajomość lektur obowiązkowych – 30%

Skala ocen:

96+ - %(!); 95-90% - 5,0; 89-81% - 4,5; 80-75% - 4,0; 74-66% - 3,5; 65-60% - 3,0; 59-0% - 2,0

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2