Historia Polski XIX w. [3104-L2H19PL] Semestr zimowy 2018/19
Ćwiczenia, grupa nr 1

Zob. "Zakres tematów".

Zajęcia będą dotyczyć przemian zachodzących w początkach XIX w. na ziemiach polskich we wspomnianych sferach. Przedmiotem analizy będą przykłady z zakresu historii ustroju, historii politycznej, historii wojen (przede wszystkim z uwzględnieniem jej społecznego i kulturowego kontekstu) oraz szeroko rozumianych dziejów mentalności i kultury.

Zakres tematów:

1. W kręgu emigracyjnych sporów. Czy Dąbrowski to „wyrodek”?

Analiza zarzutów stawianych Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu przez emigracyjnych oponentów. Intryga przeciwko twórcy Legionów jako przykład stylu walki politycznej stronnictw na przełomie XVIII i XIX w.

Źródła: J. Neyman, Sur Dombrowski (depozyt); list R. Giedroycia do Tadeusza Kościuszki (depozyt).

Opracowania: fragmenty z: J. Pachoński, Legiony polskie, t. II-III, J. Pachoński, Jan Henryk Dąbrowski.

2. Dlaczego z Napoleonem? Okoliczności powrotu sprawy polskiej do wielkiej polityki europejskiej; Wydarzenia lat 1806/1807 w zaborze pruskim — postawy i orientacje różnych kręgów elity politycznej.

Źródła: Odezwa Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego z 3 XI 1806 r. (np. w: Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1797-1815, t. I, s. 135 lub B. Grochulska, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1966, s. 19); listy Józefa Zajączka i ks. Józefa Poniatowskiego do Napoleona [depozyt]; ankieta ministra H. Mareta [depozyt].

Opracowania: fragmenty z: B. Grochulska, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1966; podzielone między uczestników zajęć: J. Skowronek, Ks. Józef Poniatowski; J. Pachoński, Generał Jan Henryk Dąbrowski; W. Zajewski, Józef Wybicki; B. Szyndler, Stanisław Małachowski; B. Szyndler, Tadeusz Kościuszko, J. Nadzieja, Józef Zajączek (wydarzenia 1806/1807 z perspektywy bohaterów poszczególnych biografii).

3. Napoleońskie państwo nad Wisłą

Okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego; ustrój państwa; ustrój Księstwa Warszawskiego; zakres praw obywatelskich i model państwa; organizacja i kompetencje władz; wzory napoleońskie i tradycja polska.

Źródła: Konstytucja Księstwa Warszawskiego (z dowolnego wyboru tekstów źródłowych np. Wybór tekstów źródłowych z historii ustroju ziem polskich 1807-1908, red. F. Połomski, Wrocław 1975 lub Wielka Historia Polski, t. 6: Stanisław Grodziski, Polska w czasach przełomu (1764-1815), Kraków 1999).

Opracowania: B. Grochulska, Księstwo Warszawskie (dowolne wydanie, fragment poświęcony wydarzeniom na ziemiach polskich od listopada 1806 r. do czerwca 1807 r.); E. Halicz, Geneza Księstwa Warszawskiego, (kwestia sporu o genezę utworzenia Księstwa); M. Kallas, Konstytucja Księstwa Warszawskiego (zagadnienia: projekty strony polskiej, okoliczności powstania konstytucji, zakres nowości ustrojowych w porównaniu z innymi napoleońskimi konstytucjami).

4. „Dziś do awansu koniecznie potrzeba kielni masońskiej...”.

Struktura, działalność i znaczenie polityczne masonerii w Księstwie Warszawskim; droga do doskonałości czy droga kariery? Obraz masona w świadomości potocznej.

Źródła: Mowa T. Matuszewica na uroczystości żałobnej po smierci L. Gutakowskiego [AGAD, Archiwum masońskie, II/28, depozyt], Śpiew z okoliczności wyboru W. Mistrza W. Wschodu Narodowego [depozyt]; Hymn w doskonałej loży St. Jana Złotego Lichtarza na pierwszym zgromadzeniu w języku polskim śpiewany dnia 21 stycznia 1805; Książka katechizmu przez Twórcę dla ministrów i wszelkich stanów sporządzona, z której się można wiele zbudować poczciwym, dobrze myślącym, starożytnym Polakom [depozyt].

Opracowania: L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX w., Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1982, s. 222-226, 230-240; S. Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821, Kraków 1930.

5. „Jaszczurcze plemię...” w polskiej służbie.

Pruscy urzędnicy w administracji i sądownictwie Księstwa Warszawskiego; liczebność, znaczenie, specyfika zjawiska z punktu widzenia norm zbiorowej lojalności.

Źródła: Wzór podług którego submissye przez nierodaków na wierność Rządowi Polskiemu czynione być powinny z 24 V 1807 [depozyt]; J. U. Niemcewicz, Pamiętniki 1809-1820, t. I, s. 52-53, 55; odezwy J. Wybickiego z 15 V 1809 i 16 VI 1809 w: Archiwum Wybickiego, t. II, s. 364-365, 417; Protokoły Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, wyd. B. Pawłowski, T. Mencel, t. II, cz. 2, Toruń 1968, s. 18-19, 49, 91.

Opracowania: W. Bogucki, Urzędnicy w prowincji Nowe Prusy wschodnie w latach 1795-1806 i ich wpływ na kształtowanie się nowoczesnej administracji państwowej na ziemiach polskich, Toruń 2002 [fragmenty, depozyt], s. 164-185; B. Pawłowski, Wojna polsko-austriacka 1809 r., Warszawa 1999, s. 405-409.

6. „Lud starozakonny”.

Sytuacja prawna ludności żydowskiej w Księstwie Warszawskim; polityka władz wobec Żydów; dyskusje na temat miejsca Żydów w społeczeństwie i możliwościach zmiany istniejącego stanu rzeczy.

Źródła: dekrety króla z 17 X 1808 oraz 16 III 1809, w: Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, opr. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, t. I, Warszawa 1964, s. 148 oraz t. II, s. 26-30; J. U. Niemcewicz, Listy litewskie [List XXII, depozyt].

Opracowania: A. Eisenbach, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785-1870 na tle europejskim, Warszawa 1988, s. 141-163; A. Oniszczuk, Czy dawne przywileje miast dotyczące Żydów obowiązywały w Księstwie Warszawskim? (depozyt).

7. Gazety czy rządowe informatory? Styl pracy dziennikarza i rola prasy codziennej w Księstwie Warszawskim; zasób informacji o kraju i świecie przedstawianych czytelnikowi.

Źródła: wybrane numery „Gazety Warszawskiej” i „Gazety Korespondenta Warszawskiego”.

Opracowania: J. Ossowski, Prasa Księstwa Warszawskiego, Warszawa 2004, s. 87-93, 103-105, 120-121, 133-149; A. Słomkowska, Prasa rządowa Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Warszawa 1969, s. 34-46.

8. Pochwała krasomówstwa.

Zasady i znaczenie sztuki oratorskiej w kulturze literackiej klasycyzmu; funkcje krasomówstwa w życiu społecznym i politycznym.

Źródła: J. B. Albertrandi, Mowa na uroczystości inauguracji działalności Towarzystwa Przyjaciół Nauk (depozyt); J.P. Woronicz, Kazanie przy uroczystości poświęcenia orłów i chorągwi wojsku narodowemu nadanych 3 V 1807 r., w: Woronicz, Pisma wybrane, Warszawa 1993, s. 399-419.

Opracowania: B. Kryda, Oratorstwo, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977; J. Z. Licheński, Oświecenie. Retoryka. Romantyzm, w: Między Oświeceniem i Romantyzmem, Warszawa 1997, s. 349-365.

9. „Pożyteczny mebel” w polskich dworach i pałacach? cudzoziemscy guwernerzy i guwernantki

Blaski i cienie domowej edukacji; cudzoziemscy guwernerzy i guwernantki w Polsce u schyłku XVIII i w początkach XIX w.; ich pochodzenie, kwalifikacje i rola w edukacji młodego pokolenia; miejsce guwernantki i guwernera w życiu domowym i rodzinnym.

Źródła: F. Skarbek, Pamiętniki Seglasa, Warszawa 1959, s. 5-8, 11-30, 59-69, 90-98, 110-130, 164-178; W. Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób postronnych, Londyn 1975, s. 216-223, 227-230, 233-235, 263-266, 270; L. Jabłonowski, Pamiętniki, Kraków 1963, s. 41-42; B. Constant, Czerwony kajet, Poznań 1988, s. 11-17, 21-22.

Opracowania: A. Guzek, Francuzice w obcej im Polsce, w: W stronę Francji. Z problemów literatury i kultury polskiego Oświecenia, Warszawa 2007, s. 189-197; Z. Chyra, Nauczyciele prywatni (1764-1807), w: w: Społeczeństwo polskie XVIII i XIX w. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, red. J. Leskiewiczowa, t. VI, Warszawa 1974

10. Człowiek w salonie

Styl bycia, rytm dnia, rozrywki i sposób spędzania wolnego czasu miejskich i wiejskich rezydencjach arystokracji.

Źródła: wszyscy: J. Falkowski, Księstwo Warszawskie. Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce,Warszawa 1906, t. I: s. 42-47, 54-61, t. II: s. 9-36; L. Dembowski, Moje wspomnienia, XIb 37, t. I, Petersburg 1898, s. 43-44, 47-49, 86-103, 106-108, 125-133, 137-138, 200-2-2, 219-221, 263-265; S Morawski, Kilka lat młodości mojej w Wilnie 1818-1825, Warszawa 1959, s. 170-171, 203-204;; podzielone między uczestników zajęć: Maria z Czartoryskich Wirtemberska, Malwina, czyli domyślność serca, Kraków 2002 (lub dowolne wydanie) rozdz. XI-XIII, XVIII-XIX; G. Puzynina W Wilnie i dworach litewskich 1815-1843, Wilno b.d. (reprint: Kraków 1990), s. 46-54, 118-120; T. Chamski, Opis krótki lat upłynionych, Warszawa 1989, s. 34-40; E. Felińska, Pamiętniki, t. II, Wilno 1856, s. 112-129; K. Koźmian, Pamiętniki, Wrocław 1972, t. I, s. 325-329;

Opracowania: J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1998, s. 11-39; J. Jedlicki, Szlachta, w: Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław-Warszawa 1979, s. 27-57; I. Rychlikowa, Ziemiaństwo polskie 1789-1864, Warszawa 1983, s. 21-27.

11. Człowiek w podróży

Spojrzenie z różnych perspektyw na sytuację człowieka podróżującego w początkach XIX w., warunki podróży i związane z nią doświadczenia kulturowe.

Źródła: Dziennik podróży do Moskwy Anny z Rzewuskich Platerowej (s. 1-5r. depozyt); Z. Krasiński, Sto listów do Delfiny, Warszawa 1966, s. 57-59; 204-212; 267-270; Julian Ursyn Niemcewicz, Listy z Ameryki do Kazimierza Czartoryskiego (1798-1806), Toruń 2003, s. 68-75, 91-99; spis wydatków Michała Radziwiłła podczas podróży z Warszawy do Lwowa (depozyt).

Opracowania: L. Zimowski, Geneza i rozwój komunikacji pocztowej na ziemiach polskich, Warszawa 1972, s. 91-96, 237-247, aneksy s. 427 sq. – czas i tempo podróży wybranych połączeń pocztowych; S. Burkot, Podróżopisarstwo romantyczne, Warszawa 1988, s. 5-40; B. Struck, Nie Zachód, nie Wschód. Francja i Polska w oczach niemieckich podróżnych w latach 1750-1850, s. 124-145.

12. W wiejskim dworze

Zabawy i rozrywki dworów na prowincji

Źródła: podzielone między uczestników zajęć: H. Rzewuski, Listopad, Kraków 2000, s. 198-218 (opis dworu i rytmy życia codziennego); A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (dowolne wydanie, fragmenty księgi I, II, IV); J. U. Niemcewicz, Dwaj panowie Sieciechowie, Wrocław 1950, s. 3-8; W. Wężyk, Kronika rodzinna, Warszawa 1987, s. 171-172; J. F. Zieliński, Wspomnienia z tułactwa, Warszawa 1989, s. 26-29; E. Felińska, Pamiętniki, Wilno 1856, t. II, s. 102-112, 155-169; K. Koźmian, Pamiętniki, Wrocław 1972, t. I, s. 312-322; L. de Laveaux, Pamiętniki, Kraków 1879, s. 61-90, 97-105.

Opracowania: Wielka Historia Polski, t. 6, S. Grodziski, Polska w czasach przełomu (1764-1815), Kraków 1999, s. 188-191; J. Michalski, Osiemnastowieczne realia „Pana Tadeusza”, w: Dzieło literackie jako źródło historyczne, Warszawa 1978; M. Nalepa, Rozpacz i próby jej przezwyciężenia w poezji porozbiorowej (1793-1806), Rzeszów 2003, s. 106-114;

13. Czy kobieta powinna czytać romanse?

Propozycje dotyczące sposobu wychowania dziewcząt i wyobrażenia na temat społecznej roli kobiet społecznej roli kobiet w początkach XIX w. na podstawie twórczości Klementyny z Tańskich Hoffmanowej.

Źródła: J.J. Rousseau, Emil (fragment dotyczący zasad wychowania Zofii); fragmenty z: K. z Tańskich Hoffmanowa, Pamiątka po dobrej Matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, w: K. Hoffmanowa, Dzieła , t. VIII, Warszawa 1876, s. s. 307-311, s. 332-333, 336, 380-385) BUW 17.16.8.1.[8] lub Biblioteka Narodowa mikrofilm nr 105513; Regulamen dla pensyy i szkół płci żeńskiej, Gazeta Warszawska nr 30, 14 IV 1810, s. 533-535; nr 31, 17 IV, s. 553-555; nr 32, 21 IV, s. 570-573; GW nr 33, 24 IV, s. 589-591 (depozyt)

Opracowania: I. Łossowska, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, w: Słownik pisarzy polskiego oświecenia, t. III.

14. Kochanie, przyjaźń czy „przyzwoitość”? Wzorce małżeństwa w środowisku ziemiaństwa i arystokracji u schyłku XVIII i w początkach XIX w. w świetle pamiętników i korespondencji.

Źródła: W. Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób opstronnych, s. 134-135, 140-144, 184-191-266-195, 219-226, 352-362; L. Dembowski, Moje wspomnienia, t. I, S. Petersburg 1898, s. 160-165. [XIb. 37]; A.P. Sułkowski, Listy do żony z wojen napoleońskich, s. 122-125, 137-140; A. Ostrowski, Życie najlepszej żony opisane przez czułego jej małżonka dla kochanych dzieci oraz Dziennik moich uczuciów, czyli elegia serca w: E. Wichrowska, Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX w., s. 260-266, 279-296, 304-322; 341-343; Z. Krasiński, Sto listów do Delfiny, Warszawa 1966, s. 93-95, 99-101, 113-114.

Opracowania: Z. Kuchowicz, Aleksander Fredro we fraku i szlafroku. Osobowość i życie prywatne, Łódź 1989, s. 129-154; E. Wichrowska, Kantorbery Tymowski w świetle nowych źródeł, Warszawa 2002, s. 193-205. M. Senkowska, Żyć po rewolucji, s. 156-157; wstęp J. Kotta do Sto listów do Delfiny, s. 5-14

15. Bohater czy zdrajca? Wincenty Krasiński w życiu politycznym, intelektualnym i towarzyskim lat 1807-1831.

Źródła: fragmenty z: Z. Sudolski, Wincenty Krasiński i współcześni, Warszawa 2003; K. Koźmian, Pamiętniki, Wrocław 1972, t. I; Listy Wincentego Krasińskiego z Hiszpanii 1808-1809; T. Frączyk, „Dwa stołki” Juliana Ursyna Niemcewicza w: Miscellanea z doby Oświecenia, Wrocław 1978, t. V.

Opracowania: fragmenty z: A. Bar, Kumoszki na Parnasie; M. Mycielski, „Miasto ma mieszkańców, wieś obywateli…” Kajetana Koźmiana koncepcje wspólnoty politycznej”, Wrocław 2004.

W trakcie ćwiczeń warsztatowych prowadzona będzie analiza tekstów źródłowych i źródeł ikonograficznych. Wnioski z niej płynące będą w trakcie dyskusji konfrontowane z ustaleniami zawartymi w przyczynkach, monografiach i syntezach.

Ocena jest wystawiana na podstawie wykazanej podczas dyskusji na zajęciach wiedzy na temat omawianych zagadnień, merytorycznego wkładu w dyskusję, umiejętności wyciągania wniosków z analizy materiału źródłowego, dostrzegania relacji i związków przyczynowo-skutkowych między faktami i procesami, wyprowadzania ogólnych prawidłowości dotyczących procesu dziejowego i zjawisk społeczno-politycznych w oparciu o wiedzę szczegółową.

Zaliczenie na stopień. Warunkiem zaliczenia zajęć jest uczestnictwo w nich, należyte przygotowanie do nich i aktywny udział w dyskusji.

prof. J. Czubaty - U progu nowej epoki (1795-1831). Mentalność, polityka, kultura.