Elementy kultury antycznej [3006-EKA1] Rok akademicki 2019/20
Wykład, grupa nr 1

Literatura obowiązkowa do egzaminu.

Grecja:

B. Snell, Odkrycie ducha. Studia o greckich korzeniach europejskiego myślenia, Warszawa 2009;

J.-P. Vernant (red.), Człowiek Grecji, Warszawa 2002;

Rzym:

A. Giardina (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2002;

M. Kocur, We władzy teatru. Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie, Wrocław 2005;

P. Zanker, August i potęga obrazów, Poznań 1999.

UWAGA: Obowiązuje również znajomość podstaw geografii świata antycznego, np. na podstawie Atlasu do historii starożytnej L. Piotrowicza (Warszawa, wiele wydań), a także znajomość podstaw mitologii antycznej, np. wg. Mitologii Jana Parandowskiego (wiele wydań).

Literatura „referencyjna”, pozwalająca lepiej przyswoić sobie materiał z wykładów:

Encyklopedia sztuki starożytnej, Warszawa (wiele wydań);

P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1987;

K. Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1964;

E. Makowiecka, Sztuka Rzymu (od Augusta do Konstantyna), Warszawa 2010;

D. Sacks, Encyklopedia świata starożytnych Greków, Warszawa 2001;

Słownik kultury antycznej, pod red. R. Kuleszy, Warszawa 2012;

Słownik pisarzy antycznych, pod red. A. Świderkówny, Warszawa (wiele wydań).

Lektury uzupełniające i rozszerzające wiedzę do wykładu w semestrze zimowym (wg. numeracji wykładów wyżej, zob. „Zakres tematów”):

Temat 1) M. Beard & J. Henderson, Kultura antyczna (seria „Bardzo krótkie wprowadzenie”), Warszawa 1997; E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 2005 (wyd. 2), Rozdz. II i XIV; L. D. Reynolds & N. G. Wilson, Skrybowie i uczeni. O tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów, Warszawa 2008, Rozdziały I-IV;

Temat 2) F. Braudel – F. Coarelli – M. Aymard, Morze Śródziemne. Region i jego dzieje, Gdańsk 1982; B. Bravo & E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, ss. 6-19 („Charakterystyka środowiska geograficznego”); O. Murray, Narodziny Grecji, Warszawa 2005;

Tematy 3), 4) oraz 5) P. Cartledge, The Greeks. A Portrait of Self and Others, Oxford – New York 1993; O. Murray, Narodziny Grecji, Warszawa 2005; B. Patzek, Homer i jego czasy, Warszawa 2007; P. Vidal-Naquet, Czarny łowca. Formy myśli i formy życia społecznego w świecie greckim, Warszawa 2003;

Temat 6) B. Bravo & E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988; M. I. Finley, Polityka w świecie starożytnym, Kraków 2000; M. H. Hansen, POLIS. Wprowadzenie do dziejów greckiego miasta-państwa w starożytności, Warszawa 2011; P. Vidal-Naquet, Czarny łowca. Formy myśli i formy życia społecznego w świecie greckim, Warszawa 2003;

Temat 7) B. Bravo, M. Węcowski, A. Wolicki & E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. II, Warszawa 2009, s. 440-442 (o efebii); H. I. Marrou, Historia wychowania w starożytności, Warszawa 1969, s. 60-85 (pederastia i wychowanie tradycyjne); W. Jaeger, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, Warszawa 2001 (wybrane rozdziały); P. Vidal-Naquet, Czarny łowca. Formy myśli i formy życia społecznego w świecie greckim, Warszawa 2003, s. 111-159 (efeb i hoplita); M. Węcowski, „Sympozjon, czyli wino jako źródło kultury”, [w:] Antropologia antyku greckiego. Zagadnienia i wybór tekstów (red. W. Lengauer, P. Majewski, L. Trzcionkowski), Warszawa 2011, s. 399-413;

Tematy 8), 9) oraz 10) L. Bruit Zaidman, Grecy i ich bogowie, Warszawa 2009, s. 175-195 („Jak czcić bogów. Dary, ofiary, modlitwy”) oraz s. 117-140 („Po śmierci”); W. Burkert, „Eleusis”, [w:] W. Lenaguer & L. Trzcionkowski (red.), Antropologia antyku greckiego. Zagadnienia i wybór tekstów, Warsawa 2011, s. 283-310; W. Burkert, „Orfizm i misteria bachiczne: nowe źródła i stare problemy interpretacyjne”, [w:] tamże, s. 312-319; K. Kerényi, Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, Kraków 2004; W. Lengauer, Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994, rozdz. IV („Pobożność grecka”); W. Lengauer, Człowiek a bogowie. Kontakty z bóstwem w wierzeniach greckich, Poznań 2003;

Temat 11) B. Bravo, M. Węcowski, E. Wipszycka, A. Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. II: Okres klasyczny, Warszawa 2009, s. 393-402 („Topografia ateńskiej demokracji”), s. 482-483 („Rytuały ateńskiej demokracji”), s. 548-562 (wybrane partie rozdziału „Kultura w polis okresu klasycznego”);

Temat 12) Robert Chodkowski, Teatr grecki, Lublin 2003; Mirosław Kocur, Teatr antycznej Grecji, Wrocław 2001; Albin Lesky, Tragedia grecka, Kraków 2006; Jacqueline de Romilly, Tragedia grecka, Warszawa 1994; Oliver Taplin, Tragedia grecka w działaniu, Kraków 2004;

Temat 13) J. Boardman, Sztuka Grecka, Toruń 1999, s. 100-123 oraz 198-214;

Temat 14) J. Davidson, „Życie prywatne”, [w:] R. Osborne (red.), Grecka klasyczna, 500-323 p.n.e., Warszawa 2002, s. 161-193; J. Redfield, „Człowiek i życie domowe”, [w:] J.-P. Vernant (red.), Człowiek Grecji, Warsawa 2000, s. 181-220; C. Reinsberg, Obyczaje seksualne starożytnych Greków (Gdynia 1998), rozdział: „Małżeństwo w archaicznych i klasycznych Atenach” (s. 30-67);

Temat 15) W. Lengauer, „Eros, polis, obywatel’, [w:] Antropologia antyku greckiego..., s. 538-552; Carola Reinsberg, Obyczaje seksualne starożytnych Greków: rozdział „Hetery” (s. 68-123) oraz rozdział: „Miłość do chłopców” (s. 124-162); Henri-Irénée Marrou, Historia wychowania w starożytności, Warszawa 1969: 4. Rozdział: „Rola pederastii w dziele wychowania” (s. 60-72).

1) Klasyczność, starożytność, antyk – terminologia, chronologia; oblicza tradycji klasycznej

2) Ramy chronologiczne i geograficzne cywilizacji greckiej

3) Czas i przestrzeń: obraz świata starożytnych Greków

4) „Greckość” kulturowa, cz. 1: Wschód i początki cywilizacji greckiej; co to znaczyło być Grekiem? Grecy i barbarzyńcy

5) „Greckość” kulturowa, cz. 2: Homer, wychowawca Hellady; mitologia grecka jako system wartości

6) „Greckość” polityczna: polis grecka; kategorie przynależności do wspólnoty; system wartości społecznych

7) „Greckość” i paideia: kultura arystokratyczna Greków

8) Człowiek a bóstwo: pobożność grecka i pojęcie bóstwa

9) Formy kontaktu z bogami: grecka religia publiczna i krwawa ofiara

10) „Druga strona“ religii polis: kulty misteryjne

11) Ateńczycy i ich bogowie, cz. 1: „topografia rytualna“ Aten; najważniejsze święta ateńskie

12) Ateńczycy i ich bogowie, cz. 2: teatr w życiu polis ateńskiej

13) Greckie malarstwo wazowe jako „język obrazów“

14) Oikos i kobieta: kobieta w systemie wartości i życiu społecznym starożytnych Greków

15) „Sprawy Erosa”, „sprawy Afrodyty” – seksualność w kulturze greckiej

16) Ramy chronologiczne i geograficzne cywilizacji rzymskiej

17) Civis Romanus – model obywatela i polityka: „Rzymskość” polityczna i kulturowa; stosunek do Greków.

18) Religijność Rzymian: „tradycyjna” religia rzymska, kulty misteryjne, chrześcijaństwo.

19) Homo spectator, cz. 1 – spektakle obywatelskie (triumphus, funeralia, sacrificia, damnatio ad bestias, actiones)

20) Homo spectator, cz. 2 – ludi: spektakle teatralne i parateatralne (theatrum, munera, circenses, naumachia)

21) Starożytna pop-kultura: od komedii Plauta i Terencjusza do współczesnej komedii romantycznej.

22) Seks i przemoc: spektakl teatralny w epoce cesarstwa.

23) Muzyka starożytnego Rzymu.

24) Urbanistyka – model miasta rzymskiego. Euergetyzm i budynki użyteczności publicznej (świątynia, teatr, amfiteatr, cyrk, termy, biblioteka, bazylika). Teatr rzymski a teatr grecki (funkcje, cele, architektura).

25) Architektura w służbie propagandy – Forum Romanum i fora cesarskie

26) „Język obrazów” – rzeźba rzymska i sztuka funeralna

27) Literatura w służbie propagandy – Wergiliusz, Horacy, epika okresu cesarstwa

28) Amor omnia vincit – seksualność w kulturze rzymskiej

29) Technologia starożytnych Rzymian

30) Kultura grecko-rzymska czy kultura grecka i kultura rzymska?

wykład, materiały w formie handoutów, prezentacja z wykorzystaniem rzutnika

Egzamin