Nauki pomocnicze historii nowożytnej - ćwiczenia [3104-LZNPHNWC] Semestr letni 2019/20
Ćwiczenia, grupa nr 1

Podstawowe opracowania:

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1993

Dyplomatyka staropolska, pod red. T. Jurka, Warszawa 2015

Słownik historyków polskich, pod red. M. Prosińskiej- Jackl, Warszawa 1994

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002

A. Zakrzewski, Wielkie Księstwo Litewskie. Prawo – ustrój – społeczeństwo, Warszawa 2013

1. Zajęcia wstępne – przedstawienie tematyki i zakresu zajęć, podstawowej literatury. Przydatność nauk pomocniczych historii przy badaniach historii nowożytnej.

Rzeczpospolita Obojga Narodów – terytorium, podziały administracyjne, ustrój, główne urzędy

lektura: U. Augustyniak, Historia Polski, Warszawa 2008, s. 36-54, 66-86

2. Sejmiki i źródła do ich dziejów

Pierwsze zajęcia – omówienie instytucji sejmików, ich funkcji, roli w życiu lokalnych społeczności, funkcjonowaniu państwa, przedstawienie geografii sejmikowej (różnice pomiędzy Koroną, a Litwą).

opracowania:

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2005, s. 106-107, 217-219, 223-225

W. Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 15-79

referat – A.B. Zakrzewski, Wielkie Księstwo Litewskie. Prawo – ustrój – społeczeństwo, Warszawa 2013, s. 88-117

Drugie zajęcia – omówienie różnych typów dokumentów sejmikowych: uniwersałów sejmikowych, legacji królewskich, listów wierzytelnych, listów królewskich do senatorów i dygnitarzy uczestniczących w sejmiku, uchwał sejmikowych, instrukcji poselskich, protestacji, laud sejmikowych, diariuszy sejmikowych.

Miejsca ich przechowywania. Teki Pawińskiego

omówienie wydawnictw:

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie

Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I-V, wyd. S. Kutrzeba i A. Przyboś, Kraków 1932-1960 (także lektura wstępu do tomu pierwszego)

Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. I, cz. I-II (1572-1632), wyd. W. Dworaczek, Poznań 1957-1962

Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672-1698, wyd. J. Stolicki, Kraków 2002

3. Sejm walny koronny i źródła do jego dziejów

Pierwsze zajęcia: Sejm Rzeczypospolitej, skład i funkcjonowanie

- geneza, funkcje i prerogatywy sejmu, procedura zwoływania, przebieg i miejsce obrad, skład senatu i izby poselskiej, rady senatu, sesje prowincjonalne, sesje pieczętarskie, konstytucje sejmowe

- Marcin Kromer, Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, wyd. R. Marchwiński, Olsztyn 1984, s.113-119, 176-182, 207-211, także wstęp

- szkic porządku zasiadania senatorów i posłów w sejmie

- relacja nuncjusza Fulwiusza Ruggierego o sejmie polskim w czasach Zygmunta Augusta, [w:] Wiek XVI-XVIII w źródłach, opr. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1997, s. 98-99; Honorat Visconti o polskim parlamentaryzmie w 1636 r., [w:] tamże, s. 273-274; Jędrzej Kitowicz o zrywaniu sejmów w Polsce za Augusta III Sasa, [w:] tamże, s. 341-344

opracowania:

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2005, s. 219-223

Historia sejmu polskiego, t. I, pod red. J. Michalskiego, Warszawa 1984, s. 238-299

Drugie zajęcia: źródła do dziejów sejmu. Omówienie podstawowych wydawnictw źródłowych do tego tematu

- Volumina Legum, t. I-X, wyd. J. Ohryzko, Z. Kaczmarczyk - Volumina Constitutionum, t. I-IV, wyd. S. Grodziski i inni, Warszawa 1996-2018 (omówienie wydawnictw)

- Diariusze sejmowe: omówienie typu źródła na przykładzie następujących wydawnictw: Diariusz sejmu lubelskiego 1566, opr. I. Kaniewska, Wrocław 1980 (tu przede wszystkim wstęp – charakterystyka diariusza sejmowego jako źródła)

- W. Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493-1793, „Archiwum Komisji Historycznej”, t. III, Kraków 1948

4. Źródła do dziejów sądownictwa i prawa. Metryka Koronna i Litewska

- rodzaje sądów dla różnych grup społecznych i ich kompetencje, trybunał koronny i litewski, co to są księgi grodzkie, ziemskie i trybunalskie, kompetencje urzędu grodzkiego i starościńskiego, jakiego typu dokumenty oblatowano w księgach: inskrypcje, protestacje, akty publiczne itd.

Opracowania:

J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2005, s. 118-123, 239-244

Metryka Koronna i Litewska:

Dyplomatyka staropolska, s. 152-173, 192-203, 207-212

Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, opr. A. Rachuba, Warszawa 2001

Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., Warszawa 1989 (także wstęp T. Wasilewskiego)

Matricularum Regni Poloniae Summaria excussis codicibus qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, t. I-V, wyd T. Wierzbowski, Warszawa 1905-1919

5. Pamiętnikarstwo staropolskie

- pamiętnik w warsztacie historyka epoki nowożytnej, różnice pomiędzy pamiętnikiem sensu stricto, diariuszem, księgą pamiętniczą, silva rerum

literatura:

W. Czapliński, Pamiętnik jako źródło dla historyka nowożytnego, „Pamiętnikarstwo polskie”, t. 2, 1972, z. 2, s. 3-7

S. Herbst, Pamiętnik i relacja jako źródło dla historyka wojskowości, „Pamiętnikarstwo polskie”, t. II, 1972, z. 2, s. 8-10

Omówienie opracowania: E. Maliszewski, Bibliografia pamiętników polskich i Polski dotyczących, Warszawa 1928

W formie referatu każdy ze studentów omawia wybrany pamiętnik z poniższej listy:

J. A. Chrapowicki, Diariusz, cz. 1-2, wyd. A. Rachuba i T. Wasilewski, Warszawa 1978, 1988

Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego, a później kasztelana bieckiego księga pamiątkowa z dawnego rękopisu będącego własnością Ludwika hr. Morsztyna, wyd. A. Z. Helcel, Kraków 1864

Jan Sobieski. Listy do Marysieńki, opr. L. Kukulski, Warszawa 1962

M. Jemiołowski, Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648-1679), oprac. Jan Dzięgielewski, Warszawa 2000

J. Łoś, Pamiętnik, wyd. R. Śreniawa-Szypowski, Warszawa 2002

J. Ługowski, Podróże do szkół w cudzych krajach, 1639-1643, tłum. K. Muszyńska, Warszawa 1974

S. Medeksza, Księga Pamiętnicza wydarzeń zaszłych na Litwie 1654-1668, wyd. W. Seredyński, [w:] Scriptores Rerum Polonicarum, t. III, Kraków 1875

Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630-1707), wyd. H. Lulewicz i A. Rachuba, Warszawa 2003

J. Ch. Pasek, Pamiętnik, wyd. W. Czapliński, Wrocław 1968

J. W. Poczobut Odlanicki, Pamiętnik, wyd. A. Rachuba, Warszawa 1987

A. S. Radziwiłł, Pamiętniki o dziejach w Polsce, wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, t. I-III, Warszawa 1980

B. Radziwiłł, Autobiografia, wyd. T. Wasilewski, Warszawa 1979

M.K. Radziwiłł, „Sierotka”, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 1582-1584, wyd. L. Kukulski, Warszawa 1962

M. Vorbek- Lettow, Skarbnica pamięci. Pamiętnik lekarza króla Władysława IV, wyd. E. Galos i F. Mincer, Wrocław 1968

S. Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, red. nauk. J. Błoński, Kraków 1998

6. Neografia nowożytna. Edytorstwo źródeł nowożytnych

Podstawowe problemy dla edytora źródeł nowożytnych:

Omówienie instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953.

- nauka neografii nowożytnej na podstawie własnych wypisów archiwalnych

7. Genealogia i heraldyka nowożytna

- historia i cele genealogii jako nauki pomocniczej historii, podstawowe pojęcia- ród, rodzina, filiacja, koicja, ustalanie stopnia pokrewieństwa; źródła do pracy genealoga; budowa tablic genealogicznych; indygenat i nobilitacja; wywody szlachectwa.

Liber generationis plebeanorum (Liber Chamorum) W. N. Trepki (pod red. W. Dworzaczka, Wrocław 1963) – charakterystyka i cele powstania dzieła, autor

Podstawowa literatura:

W. Dworzaczek, Genealogia, t. 1-2, Warszawa 1959

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, rozdz. „Genealogia”

B. Trelińska, Album armorum nobilium Regni Poloniae XV-XVIII saec. Herby nobilitacji i indygenatów XV-XVIII wieku, Lublin 2001

- geneza herbu polskiego, funkcja i budowa herbu, herby szlacheckie, miast, ziem; nauka blazonowania – studenci indywidualnie przygotowują opisy konkretnych herbów, heroldia Królestwa Polskiego

Podstawowe opracowania:

S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty polskiej, Warszawa 1992 – proszę o lekturę wstępu

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, rozdz. „Heraldyka”

W formie referatów: prezentacja najważniejszych herbarzy i opracowań: A. Boniecki, Herbarz, t. I-XVI, Warszawa 1899-1913; S. Dziadulewicz, Herbarz rodów tatarskich w Polsce, Warszawa 1986; W. Kojałowicz, Herbarz W. X. Litewskiego, Kraków 1897; K. Niesiecki, Herbarz polski, t. I-X, Lipsk 1839-1846; B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584; S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, Warszawa 1904-1938; J. Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895; J. Wolff, Pacowie. Materiały historyczno-genealogiczne, Sankt Petersburg 1885; T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. I-XXXI, Poznań 1879-1908; Herbarz szlachty żmudzkiej, t. I-VI, opr. G. Błaszczyk, Warszawa 2015-2016

8. Kartografia

- czym zajmuje się kartografia, przydatność kartografii w warsztacie historyka epoki nowożytnej, rozwój kartografii w erze nowożytnej – budowa mapy, na ile odzwierciedlała ona stan rzeczywisty; pierwsze mapy Rzeczypospolitej: B. Wapowski, mapy Radziwiłła „Sierotki”, Beauplana, Perthesa, Kwatermistrzostwa Królestwa Polskiego

- analiza map Polski w epoce nowożytnej na podstawie: Katalogu dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej w kolekcji Emeryka Huttena Czapskiego i w innych zbiorach

literatura:

S. Alexandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Poznań 1989, t. I-II

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, rozdz. „Kartografia”

Omówienie wydawnictwa: Imago Poloniae: dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, pod red. T. Niewodniczańskiego, Warszawa 2002

Podczas zajęć zostaje omówiony i przeanalizowany zadany materiał. Ważną część ćwiczeń stanowi również samodzielna praca studentów na konkretnych źródłach i pomocach naukowych. Jej wyniki są przedstawiane następnie w formie referatów.

Warunkiem zaliczenia semestru jest aktywność i przygotowanie do każdych zajęć, także merytoryczny udział w dyskusji. Od każdego studenta będzie również wymagane przygotowanie kilku referatów.

Możliwa jest jedna nieusprawiedliwiona nieobecność w trakcie semestru. Druga wymaga odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego, ale wtedy konieczne jest zaliczenie zajęć podczas dyżuru).

prof. Konrad Bobiatyński