Nauki pomocnicze historii nowożytnej [2900-L-NPHNW] Semestr letni 2022/23
Ćwiczenia, grupa nr 1

Podręczniki, syntezy, opracowania natury ogólnej:

Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, różne wydania; Dyplomatyka staropolska, pod red. T. Jurka, Warszawa 2015; Kutrzeba S., Historia ustroju Polski w zarysie, t.1: Korona, różne wydania poza pierwszym; idem, Historia źródeł dawnego prawa, różne wydania; Słownik literatury staropolskiej, pod red. T. Michałowskiej, różne wydania; Szymański J., Nauki pomocnicze historii, różne wydania.

1. Kancelaria królewska i dokument. Urzędy. Metryka Koronna i Metryka Litewska

Dyplomatyka staropolska, pod red. T. Jurka, Warszawa 2015; I. Sułkowska-Kurasiowa, Księgi Sigillat Metryki Koronnej (1658 - 1794), „Archeion”, 54, 1970; Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy.

Księga sigillat za podkanclerstwa i kanclerstwa Antoniego Onufrego Okęckiego 1780-1786, AGAD, MK, S35, k. 1-2v (http://agadd.home.net.pl/metrykalia/4/3/sygn.%2035/).

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw źródłowych: Matricularum Regni Poloniae Summaria, t. 1-6, Warszawa 1905-1999; W. Krawczuk, Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa, t. 1 - 10, Kraków-Warszawa 1999-2018; Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, wyd. A. Rachuba, Warszawa 2001; P. Kennedy Grimsted, Metryka Ruska (Wołyńska) Regesty dokumentów kancelarii koronnej dla ziem ukraińskich (województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czernihowskiego) 1569-1673, Kijów 2002

2. Źródła do dziejów sejmików

W. Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991; R. Kołodziej, M. Zwierzykowski, Bibliografia parlamentaryzmu Rzeczypospolitej szlacheckiej, Poznań 2012

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw źródłowych: Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 20-25, wyd. A. Prochaska, Lwów 1909 – 1914; Akta sejmikowe województwa krakowskiego , wyd. S. Kutrzeba, A. Przyboś, t. 1-5, Kraków-Wrocław-Warszawa 1932-1984; Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, wyd. W. Dworzaczek, t. 1, cz. 1-2, Poznań 1957-1962; Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1668-1675, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Warszawa 2018; Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696 - 1732, wyd. M. Zwierzykowski, Poznań 2008; Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1733-1763, wyd. M. Zwierzykowski, Warszawa 2015; Protokoły Sejmiku Generalnego Prus Królewskich, t. 1 - 2, wyd. Biskup, Dybaś i inn, Toruń 2001 – 2005; Акты издаваемые Виленскою Археографическою Комиссиею, t. 1 - 39, Wilno 1865 – 1888; Архив Юго-Западной России, cz. 2, t. 1-3, Kijów 1861-1910; Akta stanów Prus Królewskich, t. 1 - 8 (1479 - 1526), wyd. K. Górski, M. Biskup i inn., Toruń 1955 - 1967, Warszawa 1973-1993; Akta sejmikowe ziemi chełmskiej, 1572-1668, wyd. H. Gmiterek, W. Bondyra, J. Ternes, Lublin 2013 ; Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672 – 1698, wyd. J. Stolicki, Kraków 2002.

3. Źródła do dziejów sejmu

W. Kriegseisen, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza i kryzys władzy ustawodawczej, Warszawa 1995; Dzieje sejmu polskiego, t. 1, red. J. Michalski, Warszawa 1984

Giacomo Lauro, Posiedzenie Sejmu za panowania Zygmunta III, miedz, 1622; Charles de La Haye, Jan III Sobieski z dworem na sejmie warszawskim, miedz., akwaforta, 1694; Bernardo Belotto, Elekcja Stanisława Augusta, olej na płótnie 1778

W. Konopczyński, Chronologia sejmów polskich, Warszawa 1948; Z. Radwański, Uzupełnienie do chronologii sejmów polskich, „Czasopismo Prawno - Historyczne”, 2 (1949); H. Olszewski, Uzupełnienie do chronologii sejmów polskich, „Czasopismo Prawno - Historyczne”, 9 (1957);

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw: H. Olszewski, Materiały do dziejów polskiego parlamentaryzmu w rękopisach Biblioteki Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, 8 (1963); M. Cytowska, Bibliografia druków urzędowych XVI wieku, Wrocław 1961; K. Budzyk, Bibliografia konstytucji sejmowych XVII wieku w Polsce, Wrocław 1952; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, t. 1-3, wyd. W. Konopczyński, Warszawa 1911-1937; Dyaryusz Seymu Convocationis Siedmio-Niedzielnego Warszawskiego Zdania, Mowy, Projekta y Manifesta w sobie zawieraiący, przez sessye zebrany R. P. 1764, Warszawa [1765]; Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 1-6, wyd. J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, Wrocław 1955-1969; Volumina Legum, t. 1-10, Petersburg-Kraków-Poznań 1859-1952 (indeksy); Volumina Constitutionum, t. I-1/2: 1493-1549, wyd. S. Grodziski, I. Kaniewska, W. Uruszczak, t. II-1: 1550-1585, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, t. II-2, wyd. S. Grodziski, Warszawa 1996-2008

Monografia sejmowa (typ wydawnictwa)

4. Źródła dyplomatyczne: instrukcje, relacje, korespondencja, traktaty.

Historia dyplomacji polskiej, t. 2, pod red. Z. Wójcika, Warszawa 1984; S. E. Nahlik, Narodziny nowożytnej dyplomacji, Wrocław 1971.

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw: British Diplomatic Representatives, Camden Series III, t. 46, 50 London 1932, 1934; G. M. Bell, A handlist of British diplomatic representatives 1509-1688, London 1990, Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder; t. 1, Berlin 1936, t. 2, Zürich 1950, t. 3, Graz 1965; Acta Nuntiaturae Polonae, dowolny tom, Archiv der Familie von Stackelberg, t. 1, Petersburg 1898 ; British Diplomatic Instructions, Camden Series III, t. 32, 35, 36, 38, 39, 43, 49 ; Politische Correspondenz Friedrich’s des Grossen, t. 1-48, Berlin 1879-2015; Письма и бумаги императора Петра Великого, t. 1-13, Petersburg-Moskwa 1887-2003; Recueil des instructions données aux ambassadeurs et ministres de France. Depuis les traités de Westphalie jusqu'à la Révolution française, t. 1, 2, 4, 5, 8; Сборник Императорского Русского Исторического Общества, t. 1-148, Peterbusrg 1867-1916 ; M. Skibiński, Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, t. 2, Kraków 1912; A. Theiner, Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. 4, Romae 1864, Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski, wyd. B. Dembiński, Lwów 1902.

Cобрание Трактатов и Конвенций, заключенных Россией с иностранными державами, wyd. F. F. Martens, T. I - XV, St. Petersburg 1874-1909; Preußens Staatsverträge aus der Regierungszeit König Friedrich Wilhelms I, wyd. V. Löwe, Leipzig 1913; Preußens Staatsverträge aus der Regierungszeit König Friedrich I, Leipzig 1923; Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th century). An Annotated Edition of 'Ahdnames and Other Documents, wyd. D. Kołodziejczyk, Leiden 2000; D’Angeberg (I. Chodźko), Recueil des traités, conventions et actes diplomatiques concernant la Pologne, Paris 1862; Traktaty polsko – austriackie z II poł. XVIII wieku, wyd. Z. Wójcik, Warszawa 1985; Traktaty pokojowe pomiędzy Rzeczpospolitą a Rosją w XVIII w., red. O. Aleksiejczuk, Kraków 2002; M. Dogiel, Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatu Lithuaniae, Vilnae 1758, T. 1, 4, 5; baza danych Europäische Friedensverträge der Vormoderne

5. Źródła do historii gospodarczej

I. Gieysztorowa, Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976; C. Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009; A. Pośpiech, Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw źródłowych: Lustracje województwa sandomierskiego 1660-1664, cz. 1-2, wyd. H. Oprawko i K. Schuster, Kraków-Wrocław 1971-1977; Lustracja województwa krakowskiego 1659-1664, cz. 1-3, wyd. A. Falniowska-Gradowska i F. Leśniak, Warszawa 2005; Lustracja województw Prus Królewskich 1624: z fragmentami lustracji 1615 roku, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk 1967; Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, wyd. J. Topolski i J. Wiśniewski, Wrocław-Warszawa 1959; Lustracje województwa rawskiego XVII wieku, wyd. Z. Kędzierska, Wrocław 1965; Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, wyd. A. Wawrzyńczyk, cz. I, 1617-1620, Wrocław 1968, cz. II, 1660-1661, Warszawa 1989; Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r., red. A. Rachuba, T. Wasilewski, Warszawa 1989; Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo smoleńskie 1650 r., red. A. Rachuba Warszawa 2009, Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo mścisławskie 1667 r., red. A. Rachuba, Warszawa 2008

6. Książka rękopiśmienna. Sylwy.

J. Tazbir, Dlaczego wiek XVII był stuleciem rękopisów?, w: tenże, od Haura do Isaury. Szkice o literaturze, Warszawa 1989; M. Zachara, Sylwy – dokument szlacheckiej kultury umysłowej w XVII w., w: Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku, Wrocław 1980; Staropolskie kompendia wiedzy, red. I. M. Dacka-Górzyńska, J. Partyka, Warszawa 2009.

Miscellanea Tadeusza Kajetana Szawernowskiego z 1769, Biblioteka Kórnicka PAN, rkp. 924/1, mkf 965

7. Drukarstwo

Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1971; K. Maleczyńska, Historia książki i jej funkcji społecznej, Wrocław 1985; A. Żbikowka-Migoń, Dzieje książki i jej funkcji społecznej. Wiek XVIII, Wrocław 1987

8. Pamiętniki, diariusze, relacje z podróży

Maliszewski E., Bibliografia pamiętników polskich i Polski dotyczących, Warszawa 1928; Skrzypek J., Bibliografia pamiętników polskich do 1964 r., Wrocław 1976

A. Cieński, Pamiętnikarstwo polskie XVIII w., Wrocław 1981, idem, Pamiętniki i autobiografie światowe, Wrocław 1992, H. Dziechcińska, O staropolskich dziennikach podróży, Warszaw 1991

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw źródłowych: T. Billewicz, Diariusz podróży po Europie w latach 1677-1678, wyd. M. Goldfinger-Kunicki, Warszawa 2004; J. A. Chrapowicki, Diariusz, cz. 1-2, wyd. A. Rachuba i T. Wasilewski, Warszawa 1978, 1988; G. Fantuzzi, Diariusz podróży po Europie, wyd. W. Tygielski, Warszawa 1990; W. Fiszerowa, Dzieje moje własne, wyd. E. Raczyński, Warszawa 1998; J.H. v. Flemming, Mémoires concernant l'élection d'Auguste II pour roi de Pologne et les débuts de la guerre du Nord (1696-1702), wyd. Urszula Kosińska Warszawa 2017; M. Jemiołowski, Pamiętnik dzieje Polski zawierający (1648-1679), oprac. Jan Dzięgielewski, Warszawa 2000; J. Kitowicz, Pamiętniki, czyli historia polska, wyd. P. Matuszewska, Warszawa 1971, 2005; S. Lubomirski, Pod władzą księcia Repnina, wyd. J. Łojek, Warszawa 1971, idem, Pamiętniki, wyd. W. Konopczyński, Lwów 1925; J. Łoś, Pamiętnik, wyd. R. Śreniawa-Szypowski, Warszawa 2002; M. Matuszewicz, Diariusz życia mego, wyd. B. Królikowski, t. 1-2, Warszawa 1986; J. U. Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, wyd. J. Dihm, t. 1-2, Warszawa 1957; E. Otwinowski, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, wyd. A. Mułkowski, Kraków 1849; Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630-1707), wyd. H. Lulewicz i A. Rachuba, Warszawa 2003; J. Ch. Pasek, Pamiętnik, wyd. W. Czapliński, Wrocław 1968; J. W. Poczobut Odlanicki, Pamiętnik, wyd. A. Rachuba, Warszawa 1987; A. S. Radziwiłł, Pamiętniki o dziejach w Polsce, wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, t. 1-3, Warszawa 1980; S. Żółkiewski, Początek i progres wojny moskiewskiej, red. nauk. J. Błoński, Kraków 1998; J. A. Wiśniowiecki, Ilias Polski, wyd. P. P. Romaniuk, J. Burdowicz-Nowicki, Warszawa 2018

9. Korespondencja

W. Tygielski, Epistolografia staropolska jako źródło do badania mechanizmów politycznych, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 33 (1988); J. Wójtowicz, Ze studiów nad kręgiem korespondencyjnym. Założenia – badania – postulaty, w: Rozprawy z dziejów XVIII wieku. Z dziejów komunikacji socjalnej w epoce nowożytnej, red. J. Wójtowicz, Toruń 1993.

Do omówienia uczestnicy zajęć otrzymają jedno z wybranych wydawnictw źródłowych: Archiwum Jana Zamoyskiego, t.1-4, Warszawa-Kraków 1909-1948; W. Jakubowski, Listy do Jana Klemensa Branickiego, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1882; Jan Sobieski, Listy do Marysieńki, opr. L. Kukulski, Warszawa 1962; Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza 1641-1628, red. R. Pollak, Wrocław 1957; H. Kołłątaj, Listy (…) pisane z emigracji, t. 1-2, wyd. L. Siemieński, Poznań 1872; K. Kossakowska z Potockich, Listy, wyd. K. Waliszewski, Poznań 1883; Korespondencja Ignacego Krasickiego, wyd. Z. Goliński i in., t. 1-2, Wrocław 1958; Korespondencja między Stanisławem Augustem a Ksawerym branickim w roku 1768, wyd. L. Gumplowicz, Kraków 1872; A. S. Krasiński, Listy do Urszuli z Morsztynów Dembińskiej, wyd. A. Falniowska-Gradowska, Kraków 2004; Listy Stanisława Augusta do pani Goeffrin, Kraków 1876; H. Malewska, Listy staropolskie z epoki Wazów, Warszawa 1977; Listy z podróży. Korespondencja Jana Chrystiana Kamsetzera z królem Stanisławem Augustem i Marcelle, wyd. M. Górska, Warszawa 2017; A. Naruszewicz, Korespondencja, wyd. J. Platt, Wrocław 1959; K. S. Radziwiłł, Korespondencja, wyd. K. Waliszewski, Kraków 1888; idem, Korespondencja, wyd. C. Jankowski, Kraków 1898; idem, Listy ks. Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku”, wyd. E. Łuniński, Warszawa 1906; Stanisław August i Maurucy Glayre. Korespondencja dotycząca rozbiorów Polski, t. 1-2, Warszawa 1901; Stanisław August i książę Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, wyd. B. Dembiński, Lwów 1904; Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego, wyd. M. Rymszyna, A. Zahorski, Warszawa 1961; B. Zaleski, Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784-1792, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu” 1870-1872, inna edycja: Poznań 1872, Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724-1736, wyd. B. S. Kupść, K. Muszyńska, Wrocław i in. 1967.

10. Prasa

Zawadzki K., Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI-XVIII wieku. Bibliografia, t. 1-3, Wrocław 1977-1990; Prasa polska w latach 1661-1864, red. J. Łojek, Warszawa 1976; S. Cynarski, Avvisi z Polski z lat 1554-1590, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 33 (1988); Drob J. A., Obieg informacji w Europie w połowie XVII wieku, Lublin 1993; Pirożyński J., Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku. Nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wicka w Zurychu z lat 1560-1587, Kraków 1995; Wolert W., Szkice z dziejów prasy światowej, opr. S. Dziki, Kraków 2005; D. Hombek, Dzieje prasy polskiej: wiek XVIII (do 1795 r.), Kielce 2016.

11. Imagologia

Kurze Beschreibung der in Europa befinlichen Völckern und Ihren Aigenschaften, Österreichisches Museum für Volkskunde, ÖMV 30.905; Andreas Hofer, Philipp Andreas Kilian wg Paula Deckera, Polonus,z cyklu Laconicum Europae speculum, miedzioryt, Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. Gr.Pol.10024; J. Kordel, Królestwo anarchii. Wokół nowożytnych wyobrażeń o Rzeczypospolitej i jej mieszkańcach, Warszawa 2020, s. 53-91

12. Neografia. Edytorstwo źródeł nowożytnych.

Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., pod red. K. Lepszego, Wrocław 1953

List Marii Kazimiery do Marka Matczyńskiego, Warszawa, 3 styczni 1697, Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, F. 694, op. 2, d. 2456, k. 1–2v

Celem ćwiczeń jest zapoznanie uczestników z różnymi typami źródeł do historii nowożytnej oraz najważniejszymi wydawnictwami źródłowymi. W ograniczonym zakresie omówiono zostaną wybrane zagadnienia związane z pracą ze starodrukami oraz metody poszukiwań archiwalnych. Poznawać będziemy specyficzne rysy różnych typów źródeł, podejmować próbę ich krytyki (autorstwo, datacja, wiarygodność przekazu itp.), zadając pytanie o ich przydatność dla celów badawczych. Poza lekturami wspólnymi uczestnicy zajęć otrzymywać będą zadania indywidualne (polegające m. in. na krytycznym przyjrzeniu się, a następnie omówieniu poszczególnych typów wydawnictw źródłowych). Mile widziana znajomość języka niemieckiego, francuskiego lub rosyjskiego.

Podstawę zaliczenia stanowi aktywny udział w zajęciach. Dopuszczalne są trzy nieobecności, druga i trzecia z nich wymaga zaliczenia na dyżurze.

dr Jacek Kordel