Nauki pomocnicze historii XIX w. [2900-L-NPH19] Semestr zimowy 2024/25
Ćwiczenia, grupa nr 1

Temat 1:

Literatura obowiązkowa:

 S. Salmonowicz, Polski wiek XIX, Czasy Nowożytne, t. V (1998), s. 15-28. Dostęp: BazHum

 Z. Wojtkowiak, Nauki pomocnicze historii najnowszej. Źródłoznawstwo. Źródła narracyjne. Cz. 1. Pamiętnik, tekst literacki, Poznań 2003, s. 17-31.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 I. Ihnatowicz, Źródła do historii XIX i XX w., Studia Źródłoznawcze. XIX (1974), s. 1-11.

Temat 2:

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 I. Ihnatowicz, A. Biernat, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003.

Temat 3:

Literatura obowiązkowa:

 J. Tyszkiewicz, Geografia Historyczna. Zarys Problematyki, Warszawa 2014.

Temat 4:

Literatura obowiązkowa:

 K. Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX w., Warszawa 1978, s. 1-58. Dostęp: Neogotyk (wyd. z 1960 r.)

 P. Hałuszczak, Niezbędnik genealoga, Mnichowo-Poznań 2012, s. 30-41 i 87-114.

 R.T. Prinke, Poradnik genealoga amatora, Warszawa 1992.

 W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, s. 9-36.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 H. Süβ, Dawne pismo niemieckie. Podręcznik do nauki pisma neogotyckiego, Słubice 2019.

Temat 5:

Źródło:

 J. Siestrzyński, O litografii, ok. 1821.

 Fotografia J. Siestrzyńskiego (z krótkim życiorysem), dostęp: POLONA

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 J. Sowiński, Polskie drukarstwo, Wrocław 1988.

 Z. Kolesar, J. Mrowczyk, Historia projektowania graficznego, Kraków 2018.

 A.W. Unger, Wie ein Buch entsteht, Leipzig 1908.

Temat 6:

Literatura obowiązkowa:

 W. Żdżarski, Zaczęło się od Daguerre’a. Szkice z dziejów fotografii XIX w., Warszawa 1977.

 W. Kemp, Historia fotografii. Od Daguerre’a do Gursky’ego, Kraków 2014, s. 11-51.

 D. Jackiewicz, Fotografowie Warszawy. Karol Beyer 1818-1877, Warszawa 2012.

 L. Machnik, Fotografie powstańców styczniowych, Wrocław 2002.

 A. Barzycka, Fotografia jako źródło historyczne. Wybrane problemy, Historyka t. 36 (2006), s. 105-117.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 Z. Harasym, Stare fotografie. Poradnik kolekcjonera, Warszawa 2012.

 I. Płażewski, Dzieje polskiej fotografii 1839-1939, Warszawa 2003.

 Z. Bajka, Historia mediów, Kraków 2008.

Temat 7:

Źródło:

 S.J. Czarnowski, Dziennikarstwo słowiańskie i polskie, Kraków 1895, s. 76-109.

 P. Lelewel, Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wrocław 1966, s. 250-255.

Literatura obowiązkowa:

 A. Słomkowska, Prasa rządowa Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807-1838), Warszawa 1969, s. 36-94 i 136-175.

 J. Kostecki, M. Tobera, Prasa Królestwa Polskiego w opinii władz cenzury rosyjskiej (1901-1914). Dokumenty, Warszawa 2013, s. 31-45.

 E. Kozłowski, Tajna prasa powstania styczniowego. Próba zarysu historyczno-ideologicznego (lata 1861-1862), Zeszyty Prasoznawcze nr 3 (1963), s. 3-17.

 F. Łasiewicki, Pamiętniki woźnego cenzury, Toruń 1995.

 M. Karpińska, „Drukowane piśmiennictwo dnia codziennego”- druki ulotne w warsztacie historyka, w: M. Karpińska (red.), Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918 roku), s. 7-13.

 A. Markowski, Ulotka w systemie komunikacji antypropagandowej. Mechanizmy kształtowania wyobrażeń społecznych w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w., w: M. Karpińska (red.), Druki ulotne w procesie komunikacji społecznej w XIX wieku (do 1918 roku), s. 107-122.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 J. Adamczyk, Początki produkcji czasopiśmienniczej, Prasoznawstwo, nr 2 (1956), s. 45-115.

 M. Szostakowska, Prasa codzienna Prus Wschodnich od XVII do połowy XX w., Toruń 2007.

 D. Zawadzka, Lelewel prasowy, Warszawa 2018.

 A. Słomkowska, Dziennikarze warszawscy, Warszawa 1974.

 D. Kamisińska, Grafika polskich tygodników ilustrowanych drugiej połowy XIX wieku, Rocznik Historii Prasy Polskiej, T. XVIII (2015), s. 40-73.

 Z. Bajka, Historia mediów, Kraków 2008.

Temat 8:

Źródło:

 A. Fredro, Pan Jowialski, wybrane wydanie.

Literatura obowiązkowa:

 E. Kucharski, Wstęp w: A. Fredro, Pan Jowialski. Wyd. 2. Kraków 1927, s. XXIII —XXV III. BN I 36.

 J. Stempowski, Pan Jowialski i jego spadkobiercy, w: tegoż, Pamiętnik teatralny trzeciej klasy i inne szkice, Wrocław 1999, s. 78-138.

 S. Goszczyński, Nowa epoka poezji polskiej. Francuszczyzna, w: Dzieła zbiorowe Seweryna Goszczyńskiego, wydał Z. Wasilewski, Lwów 1911, s. 299-323.

 W. Weintraub, Komedia o humorystach: „Pan Jowialski”, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, nr 70/4 (1979), 23-42. Dostęp: Weintraub

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 W. Natanson, Sprawa „Jowialskiego”, w: tegoż, Sekrety fredrowskie, Warszawa 1981, s.97-103.

 B. Lasocka, Aleksander Fredro, Drogi życia, Warszawa 2001.

 S. Schnür Pepłowski, Z papierów po Fredrze: przyczynek do biografii poety, Kraków 1899.

 A. Fredro, Uwagi o postępach demoralizacji w Galicji, o jej przyczynie i sposobach zaradzenia, w: A. Fredro, Pisma polityczno-społeczne ; Aneksy, Warszawa 1980, s. 85-92.

 S. Pigoń, O „filozofii” Pana Jowialskiego, w: tegoż, W pracowni Aleksandra Fredry, Warszawa 1956, s. 149-195.

 S. Pigoń, Ze studiów nad Fredrą, w: Poprzez stulecia. Studia z dziejów literatury i kultury, opr. J. Maślanka, Warszawa 1985, s. 125-185.

Temat 9:

Źródło:

 Fragmenty z listów Chopina, w: J.M. Smoter, Spór o „listy” Chopina do Delfiny Potockiej, Kraków, 1976, s. 165-221.

Literatura obowiązkowa:

 A. Całek, Nowa teoria listu, Kraków 2019, s. 53-86 i 141-172

 J.M. Smoter, Spór o „listy” Chopina do Delfiny Potockiej, Kraków, 1976, s. 15-158.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 K. Kobylańska, Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną, Warszawa 1972.

 P. Szumiński, Chopin i Potocka. Awantura o miłosną korespondencję, Warszawa 2005.

Temat 10:

Literatura obowiązkowa:

 J. Trzynadlowski, Struktura relacji pamiętnikarskiej, w: Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, red. Z. Czerny i in., Kraków 1961, s. 577–583.

 Z. Wojtkowiak, Nauki pomocnicze historii najnowszej. Źródłoznawstwo. Źródła narracyjne. Cz. 1. Pamiętnik, tekst literacki, Poznań 2003, s. 48-127.

 Z. Wojtkowiak, O klasyfikacji i interpretacji pamiętników. Uwagi i propozycje, Studia Źródłoznawcze, t. 25 (1980), s. 163-177.

 J. Spyra, Pamiętniki jako źródło historyczne do badań XIX stulecia, w: Historia na źródłach oparta: studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, Częstochowa 2017, s. 443-459.

 W. Szulakiewicz, Ego dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, Przegląd Badań Edukacyjnych, nr 16 (3013), s. 65-84, dostęp: Ego dokument

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 M. Kaczmarek, O początkach pamiętnikarstwa polskiego, Pamiętnikarstwo Polskie, nr 1, 1971, s. 29-40.

 W. Schulze, Ego-Dokumente: Annäherung an den Menschen in der Geschichte?, w: W. Schulze (red.): Ego-Dokumente. Annäherung an den Menschen in der Geschichte. (Selbstzeugnisse der Neuzeit 2), Berlin 1996, S. 11–30. Dostęp: EgoDok

Temat 11:

Literatura obowiązkowa:

 A. Janiak-Jasińska, aby wpadło w oko… O reklamie handlowej w Królestwie Polskim w początkach XX w., Warszawa 1998.

 J. Bralczyk, Język na sprzedaż, Warszawa 1998, s. 7-17.

 A. Biernat, S. Gawlas, Źródła epigraficzne do historii XIX wieku: napisy nagrobne cmentarza Powązkowskiego w Warszawie, Studia Źródłoznawcze, T. 19 (1974), s. 169-195.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 I. Ihnatowicz, Człowiek, informacja, społeczeństwo, Warszawa 1989.

Temat 12:

Literatura obowiązkowa:

 M. Baranowska, Pocztówka jako wyraz wyobraźni masowej, w: Problemy wiedzy o kulturze

 M. Baranowska, Wyobraźnia pocztówki, Wiedza i Życie, nr 12 (1977), s. 8-16.

 J. Chutkowski, Pocztówka w praktyce historyka-regionalisty, Filokartysta, nr 1 (1997), s. 6-7.

 P. Banaś, Karta pocztowa jako przedmiot badań, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej, Wrocław 1993, s. 5-15.

 I. Zaucha, Geneza i historia karty pocztowej. Problemy prawne i techniczne, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej, Wrocław 1993, s. 63-75.

 K. Walter, Świat widokówki ok. roku 1900. Znaczenie i funkcje masowego medium wizualnego, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej II, Wrocław-Warszawa 2004, s. 21-27.

 J. Jackowski, Cenzura pocztówek pod zaborem rosyjskim w latach 1894-1915, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej II, Wrocław-Warszawa 2004, s. 83-96.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 E.J. Evans, A social History of Britain in Postcards 1870-1930, London-New York 1980.

 R. Jaworski (red.), „Wem gehӧrt Polen?“. Propaganda Postkarten aus dem Ersten Weltkrieg, Wien 2018.

 J. Kotłowski, Dawne pocztówki. Historia, ikonografia, kolekcjonerstwo, Warszawa 1998.

 Z. Szota, Secesja na karcie pocztowej, Katowice 2008.

 T. Danecka, Pocztówkowy ideał piękna kobiecego, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej, Wrocław 1993, s. 231-248.

 J.A. Chrościcki, Ilustrowane druki ulotne, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej, Wrocław 1993, s. 49-62.

 A. Sobota, Fotograficzne karty pocztowe, w: P. Banaś (red.) Aksjosemiotyka karty pocztowej II, Wrocław-Warszawa 2004, s. 127-136.

Temat 13:

Literatura obowiązkowa:

 I. Turowska-Bar, Polskie kalendarze XIX wieku, Łódź 1967.

Temat 14:

Literatura obowiązkowa:

 J. Kowalczyk, Kazimierz Stronczyński i jego dzieło o inwentaryzacji zabytków, w: Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), Tom I Ogólne sprawozdania delegacji, oprac. J. kowalczyk, Warszawa 2009, s. 279-371.

 J. Kowalczyk, Starożytnicy warszawscy połowy XIX wieku i ich rola w popularyzacji zabytków ojczystych, w: J. Maternicki (red.) Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX w., Warszawa 1981, s. 157-202.

 S. Kuczyński, Kazimierz Stronczyński jako sfragistyk i heraldyk, w: J. Piniński (red.), Kazimierz Stronczyński. Numizmatyk, sfragistyk i inwentaryzator zabytków, Piotrków Trybunalski 1983, s. 23-37.

 S. Suchodolski, Kazimierza Stronczyńskiego metody badania monet wczesnośredniowiecznych, w: J. Piniński (red.), Kazimierz Stronczyński. Numizmatyk, sfragistyk i inwentaryzator zabytków, Piotrków Trybunalski 1983, s. 7-11.

 J. Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975.

Literatura uzupełniająca (nieobowiązkowa):

 J. Kostrzewski, Dzieje polskich badań prehistorycznych, Poznań 1949.

1. Wprowadzenie do epoki.

Zagadnienia:

-periodyzacja dziejów nowożytnych i cezury czasowe XIX wieku w dziejach Polski i powszechnych.

-przedmiot nauk pomocniczych historii XIX wieku.

2. Podstawowe źródła i czasopisma do XIX wieku.

Zagadnienia:

-czasopisma naukowe dotyczące historii XIX wieku.

-bibliografia historii Polski.

-biblioteki cyfrowe – techniki wyszukiwania źródeł i literatury przedmiotu do XIX wieku.

3. Wprowadzenie do geografii historycznej.

Zagadnienia:

-podstawowe podręczniki

-geografia historyczna - czy to nauka pomocnicza historii?

-próba analizy źródeł kartograficznych

4. Neografia gotycka w kontekście genealogii.

Zagadnienia:

-pojęcie pisma neogotyckiego i etapy jego kształtowania

-pismo neogotyckie w XIX wieku

-genealogia jako nauka pomocnicza historii

-księgi metrykalne jako źródło do badań genealogicznych

-próba odczytu neogotyckich ksiąg metrykalnych z XIX wieku

5. Litografia i inne sposoby zwielokrotniania w technikach drukarskich.

Zagadnienia:

-litografia: historia i technika

-J. Siestrzyński jako litograf

6. Od dagerotypu do fotografii.

Zagadnienia:

-wynalazek Daguerre’a

-różne techniki (dagerotypia, kalotypia, proces koloidowy)

-fotografia jako źródło historyczne

-gatunki fotografii – propozycje i problemy

-fotomontaż i retusz

-fotografia jako zapis obrazu rzeczywistości?

-albumy fotograficzne

-analiza wybranych fotografii

7. Prasa jako źródło historyczne do badań historii XIX wieku.

Zagadnienia:

-wiadomości prasowe jako źródło historyczne

-funkcje prasy: kształtowanie i odzwierciedlanie opinii publicznej w różnych systemach społecznych

-gatunki prasowe – propozycje i problemy

-krytyka zewnętrzna gazety (prasa konspiracyjna, organ ugrupowania politycznego, czas, autor, miejsce powstania gazety)

-cenzura prasowa

-druki ulotne

8. XIX-wieczna beletrystyka jako źródło historyczne.

Zagadnienia:

-czy fikcja literacka może być źródłem historycznym?

-powieści z kluczem jako przekaz quasi-pamiętnikarski

-utwór literacki a osobowość autora (autopsja i sugestia autorska)

9. Epistolografia w badaniach nad XIX wiekiem.

Zagadnienia:

-definicja listu (list jako gatunek literacki)

-autoprezentacja i autokreacja w liście

-list jako źródło historyczne – problemy autentyczności i wiarygodności

-analiza listów Chopina i Delfiny Potockiej

10. Pamiętnik jako źródło historyczne w badaniach nad XIX wiekiem.

Zagadnienia:

-typologia gatunku

-pamiętnik jako źródło historyczne – cechy szczególne

-zagadnienie autentyczności relacji pamiętnikarskiej

-struktura relacji pamiętnikarskiej

-pojęcie ego-dokumentu

-analiza wybranych pamiętników

11. Początki kultury masowej: komunikacja społeczna w XIX wieku (2 zajęcia).

Zagadnienia:

-kultura masowa jej powstawanie i elementy

-reklama: jej wizualne elementy, środki perswazji, przedmiot reklamy

-oleodruki jako źródło do historii mieszczaństwa

-chromolitografia

-epigrafika nagrobna – przekaz wizualny a możliwości badania struktur społecznych

12. Pocztówki jako wyraz masowej wyobraźni.

Zagadnienia:

-historia karty pocztowej

-wokół definicji pocztówki, rodzaje pocztówek

-poczta i jej rodzaje

-pocztówka jako środek komunikacji: reklama, propaganda, zakodowane informacje itp.

-albumy pocztówkowe

-analiza pocztówek na przykładzie wybranych przez studentów edycji

13. Kalendarze XIX-wieczne.

Zagadnienia:

-pojęcie i zastosowanie kalendarzy w XIX wieku

-analiza wybranych przez studentów kalendarzy XIX-wiecznych

14. U progu nauk pomocniczych historii. Antykwaryści i zbieracze starożytności w XIX wieku.

Zagadnienia:

-zbieracze, kolekcjonerzy, uczeni

-początki warsztatu badawczego historyka

Prowadząca zastrzega sobie możliwość zmian w sylabusie, w tym co do kolejności realizowanych tematów. Niektóre z nich mogą być realizowane na dwóch zajęciach.

Szczegółowe informacje o kolejnych zajęciach (wraz ze spisem lektur) będą udostępniane na platformie edukacyjnej Kampus.

Szczegółowa analiza źródeł w oparciu o:

-warsztat badawczy historyka

-wiedzę na temat kontekstu historycznego, do którego przynależy źródło, zdobytą na podstawie przeczytanych lektur.

Dyskusja dotycząca wymienionych zagadnień na podstawie zawartej w sylabusie literatury przedmiotu.

Warunkami zaliczenia są: obecność na zajęciach i wykazanie się stosowną wiedzą, wyniesioną z lektury opracowań (lista lektur w sylabusie).

Ocena uzależniona będzie od aktywności na zajęciach. Możliwe jest przygotowanie dodatkowej pracy (np. omówienie dodatkowej lektury) dla osób chcących podnieść ocenę z przedmiotu.

Możliwa jest jedna nieusprawiedliwiona nieobecność. Kolejne należy odrobić na dyżurze.

dr Aleksandra Kuligowska