Teorie krytyczne w interpretacji kultury współczesnej – ZIP

ogólnouniwersyteckie

Warunkiem uczestnictwa w zajęciach jest wypełnienie i podpisanie (podczas pierwszych zajęć) Deklaracji uczestnika/uczestniczki projektu i Oświadczenia uczestnika/uczestniczki projektu. Rezygnacja z udziału w zajęciach w trakcie ich trwania wiąże się ze zwrotem kosztów żetonów ZIP wykorzystanych do rejestracji na zajęcia.

Przydatny – choć nie obligatoryjny – będzie zaliczony roczny kurs historii filozofii.

Konwersatorium stanowi propozycję jednocześnie metodologiczną i interpretacyjną - będziemy analizować różne zjawiska kultury współczesnej (na przykład dyskurs wokół sztucznej inteligencji, migracji, stylów życia, ekologii, ekonomii) na podstawie wspólnie wyodrębnionego korpusu źródeł za pomocą wybranych narzędzi dwudziestowiecznej teorii krytycznej. W ten sposób jednocześnie zastanowimy się nad metodologicznym potencjałem współczesnej humanistyki oraz możliwościami jej praktycznego zastosowania do rozpoznania najbardziej palących problemów współczesności.

Wymagania wstępne:

Warunkiem uczestnictwa w zajęciach jest wypełnienie i podpisanie (podczas pierwszych zajęć) Deklaracji uczestnika/uczestniczki projektu i Oświadczenia uczestnika/uczestniczki projektu. Rezygnacja z udziału w zajęciach w trakcie ich trwania wiąże się ze zwrotem kosztów żetonów ZIP wykorzystanych do rejestracji na zajęcia.

Przydatny – choć nie obligatoryjny – będzie zaliczony roczny kurs historii filozofii.

Zajęcia oferowane są w ramach Programu zintegrowanych działań na rzecz rozwoju UW, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach PO WER, ścieżka 3.5. Zasady korzystania z oferty zajęć ogólnouniwersyteckich dla doktorantów w ZIP (pn. Regulamin Zintegrowanego kształcenia doktorantów UW) dostępne są na stronie: www.zip.uw.edu.pl

W dobie fake-newsów, postprawdy i śmierci dyskursów eksperckich szczególnie cenna staje się umiejętność krytycznego myślenia. Rozpoznawanie ukrytych założeń dyskursu oraz warunków możliwości komunikacji; systemów wartości, na których oparte jest produkowanie treści; genealogii nośników, praktyk, pojęć oraz obrazów, wraz z konsekwencjami i kontekstem ich stosowania; wzajemnego oddziaływania systemu medialnego oraz innych instytucji produkcji, kontroli i dystrybucji dyskursu; specyfiki obiegów, konwencji i gatunków wypowiedzi; performatywnego i inicjującego wymiaru debaty publicznej; konstelacji kryteriów, służących do nadawania wypowiedziom sankcji „prawdziwości” lub „fałszywości”. Zatem – nie odpowiadanie na pytania, ale pokazywanie, że są one źle zadane, oraz zarazem kwestionowanie samego faktu zapytywania.

Dopiero te umiejętności w połączeniu z rozumnym posługiwaniem się danymi ilościowymi i „faktami” pozwolą na podejmowanie racjonalnych i prospektywnych decyzji społecznych. Nieodzowną częścią tak zorientowanego namysłu teoretycznego jest zwrócenie się w kierunku nowych mediów i obiegów kultury – które często wymykają się tradycyjnym teoriom komunikacyjnym. Rozpoznawanie i przeciwstawianie się manipulacji, jako warunek skuteczności działania w warunkach szumy informacyjnego, możliwy jest jedynie na gruncie możliwie wszechstronnego ujęcia współczesnego świata cyfrowego – jako wyłaniającego się na styku systemowo złożonych społeczeństw i ograniczonego horyzontu jednostkowego doświadczenia.

Studia krytyczne powinny być zatem wychylone w przyszłość i w teorię kultury, rozumianą jako metodologia interpretacyjna, posługująca się teoriami średniego zasięgu, poszukującą w nich potencjału krytycznego, a nie unikalnej perspektywy. W ten sposób odróżniają się one od klasycznego kulturoznawstwa, z jednej strony zorientowanego na historię kultury, a z drugiej na konkretne media, praktyki, obiegi (słowo, obraz, teatr, film) czy obszary badawcze (miasto, pamięć).

Inspiracją dla studiów krytycznych jest również dialektyczny splot myślenia i działania, domagający się zarówno rozumnego działania, jak i zaangażowanego myślenia. Skoro każda zmiana jest oparta na jakimś oglądzie świata, a oglądanie stanowi specyficznego rodzaju czynność, to podstawowym zadaniem staje się zrozumienie swojego zrozumienia.

Dialektyczny splot myślenia i działania ujawnił się w ostatnich dekadach szczególnie intensywnie w fenomenie studies – studiów, między innymi, genderowych, queerowych, kobiecych, męskich, zwierzęcych, postkolonialnych, itd. Ich emancypacyjny i sprawczy potencjał pozostawał jednak ograniczony również ze względu na wyspowy charakter tych zjawisk akademickich – choć chodziło w nich o zmianę perspektywy, o pokazanie rzeczywistości poprzez „podporządkowanego innego”, to proponowane przez nie ujęcia często się przecinały lub wykluczały. Być może za pomocą studiów krytycznych można podjąć próbę choć częściowej ich integracji. Studia krytyczne mogłyby także stanowić próbę ponownej syntezy rozdrobnionych teorii ku humanistyce zintegrowanej.

Istotnym kontekstem dla tak pomyślanej perspektywy jest kategoria „polityczności” oraz „partycypacji”, które pozwoliłyby na podjęcie tematów dotychczas w polskiej humanistyce eksponowanych, takich jak polityka lokalna i globalna, procesy gospodarcze, ruchy protestu, teorie spiskowe czy sposoby ustanawiania wiedzy. Połączenie odpowiednio wykrojonych teorii interpretacyjnych z konkretnym materiałem badawczym pozwoliłoby na wykorzystanie akademickiego namysłu jako podstawy dla działania społecznego. Jednocześnie można w ten sposób poddać refleksji własne uwikłanie jako instytucji produkującej i oceniającej wiedzę, jako namysłu będącego specyficznym rodzajem działania w świecie, jako perspektywy interpretacyjnej sankcjonującej postawy. Mogłoby to stanowić konstruktywną odpowiedź na kryzys uniwersytetu i humanistyki, ale zarazem docenienie, że aktorzy społeczni poza akademią muszą podejmować decyzje w ograniczonym czasie i brać za nie odpowiedzialność. Chodziłoby zatem również o wydobycie bezpośrednich i pośrednich następstw namysłu akademickiego, który tylko jawi się jako nieskończony, niedokończony i pozbawiony realnych konsekwencji, zaledwie teleologiczny i dydaktyczny.

Studia krytyczne odpowiadają na potrzebę powołania do życia humanistyki zintegrowanej, wykraczającej poza jałową i często wyłącznie deklaratywną trans- czy interdyscyplinarność, dążąc do odnalezienia nowego miejsca humanistyki w nowoczesnym świecie, w powiązaniu z innymi dziedzinami wiedzy (ekonomia, geografia, psychologia, nauki ścisłe). Humaniści mogliby w nim funkcjonować jako tłumacze złożonej rzeczywistości społecznej, wskazując na jej sensy, identyfikując współczynnik humanistyczny, wykazując nieoczywiste powiązania. Od refleksji nad tym, jak różne języki humanistyki ujmują dany problem, można przejść do sproblematyzowania języka humanistyki jako takiego, a namysł meta-teoretyczny może przynieść nowe spojrzenie na interpretowane zjawiska oraz wypracować kryteria rzetelności myślenia i interpretowania, służące pogłębionemu rozumieniu współczesności i współkształtowaniu przyszłości.

Uwagi Minimalna liczba osób w grupie – 12. Jeśli po pierwszych zajęciach limit ten nie zostanie osiągnięty, zostaną rozwiązane.

Szczegółowy sylabus wraz z bibliografią zostanie zaprezentowany na początku zajęć. Wykładowca będzie wysyłał doktorantom teksty do przeczytania na zajęcia w formie elektronicznej. W trakcie konwersatorium omówimy różne szkoły teorii krytycznej drugiej połowy dwudziestego wieku - w tym refleksję nad matrycami dominacji (rasa, klasa, gender), postkolonializm, studia nad nacjonalizmem i globalizacją. Przykładowe nazwiska - James Baldwin, Judith Butler, Arjun Appadurai, Zygmunt Bauman, Gayatri Chakravorty Spivak, Michel Foucault, Slavoj Żiżek, Howard Zinn, Jean Baudrillard, Edward Said i inni.

Wiedza

- doktorant zna wybrane współczesne metodologie interpretacyjne w obszarze teorii krytycznej

Umiejętności

- doktorant potrafi w samodzielny i krytyczny sposób analizować zjawiska z obszaru kultury współczesnej

- w analizie zjawisk i tekstów kultury wykorzystuje współczesne teorie krytyczne

- w sposób pogłębiony interpretuje zjawiska kultury uwzględniając ich kontekst

- potrafi zaprezentować ustnie wyniki swoich badań, wygłosić referat, zabrać głos w dyskusji.

Kompetencje społeczne

- doktorant prezentuje postawę szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury

- kierując się stworzoną na podstawie swej wiedzy wizją świata społecznego potrafi planować i uzasadniać swe działania badawcze i społeczne

- wykazuje i stara się upowszechnić postawę tolerancji wobec kulturowej odmienności

- potrafi ze zrozumieniem i empatią angażować się w dialog społeczny i międzykulturowy

Ocena zostanie wystawiona na podstawie aktywności w dyskusji oraz przygotowywanych przez doktorantów prezentacji na początku zajęć.