(in Polish) Wprowadzenie do kursu terenowego w Sudetach

Przedmiot jest teoretycznym wprowadzeniem z zakresu mineralogii, geochemii i petrologii skał magmowych i metamorficznych oraz elementów geologii dynamicznej, regionalnej i historycznej obszaru Sudetów środkowych i wschodnich oraz przedpola sudeckiego przygotowującym do odbywania kursu w warunkach terenowych.

Wprowadzenie do kursu w Sudetach przygotowuje od strony teoretycznej do odbycia zajęć terenowych. Jego celem jest przybliżenie szczegółów budowy geologicznej Sudetów środkowych i wschodnich oraz zapoznanie z przebiegiem i zapisem orogenezy kadomskiej i waryscyjskiej mających kluczowe znacznie dla rozwoju strukturalnego Masywu Czeskiego. Szczególny nacisk położony jest na przedstawienie przebiegu otwarcia oceanu Rhei oraz paleozoicznej konwergencji i amalgamacji związanej z jego zamykaniem. Na tle tych zagadnień omawiana jest petrogeneza skał metamorficznych i magmowych budujących kluczowe jednostki geologiczne omawianego obszaru (kopuła orlicko-śnieżnicka, masyw Gór Sowich, ofiolit sudecki, intruzje granitoidowe: kłodzko-złotostocka, Strzegom-Sobótka, ciała magmowe masywu strzelińskiego oraz strefy Niemczy, wulkanity niecki śródsudeckiej oraz kenozoiczne ciała bazaltoidowe). Zaprezentowane zostaną najnowsze interpretacje i współczesne poglądy na temat powstania i rozwoju budowy geologicznej omawianych jednostek i struktur. Jednocześnie zajęcia służą utrwaleniu i pogłębieniu wiedzy zdobytej przez studenta na wykładach i ćwiczeniach z mineralogii, geochemii i petrologii w ciągu trzech lat studiów geologicznych.

Zajęcia obejmą następujące zagadnienia szczegółowe:

1) zagadnienia ogólne – Sudety na tle pasa waryscyjskiego Europy i Masywu Czeskiego, orogeneza kadomska i waryscyjska w Europie, powstawanie i zamknięcie oceanu Rhei, zapis paleozoicznej konwergencji w Masywie Czeskim;

2) budowa i rozwój kopuły orlicko-śnieżnickiej na przykładzie kluczowych odsłonięć z jej wschodniej części; model rozwoju tektonometamorficznego północno-wschodniej części Masywu Czeskiego, zapis metamorfizmu ultawysokich ciśnień (UHP);

3) struktura sekwencji ofiolitowej oraz jej płaszczowa i skorupowa reprezentacja w Sudetach środkowych; geneza, przemiany wtórne i potencjał złożowy;

4) zapis paleozoicznej subdukcji skorupy kontynentalnej na przykładzie skał masywu Gór Sowich; zagadnienia metamorfizmu wysokich ciśnień, migmatytyzacji i tworzenia stopów anatektycznych;

5) masywy granitoidowe Sudetów Środkowych i Wschodnich: pozycja geotektoniczna, warunki tworzenia się stopu, procesy kształtujące skład chemiczny i mineralny intruzji (m.in. problematyka mieszania magm), lamprofiry w Sudetach i ich związek z masywami granitowymi, procesy późnomagmowe i pomagmowe, zjawiska hydrotermalne oraz oddziaływania kontaktowe na skały osłony; pegmatyty sudeckie;

6) postorogeniczny wulkanizm niecki śródsudeckiej – etapy rozwoju, zmiana charakteru chemicznego generowanych magm, lokalizacja i zasięg głównych centrów aktywności wulkanicznej, pozycja geotektoniczna i odniesienie względem struktur waryscyjskiej;

7) kenozoiczny wulkanizm zasadowy – pozycja geotektoniczna, powiązanie ze strukturami Środkowoeuropejskiej Prowincji Wulkanicznej, natura i skład górnego płaszcza podścielającego Europę Środkową, typy wulkanów i ich reprezentacja na obszarze Dolnego Ślaska, zachowana struktura stożka wulkanicznego na przykładzie kamieniołomu w Targowicy;

Aleksandrowski P., Mazur S., (2002): Collage tectonics in the northeasternmost part of the Variscan Belt: the Sudets, Bohemian Massif. W: Winchester J. A., Pharaoh T. C., Verniers J. (editors):Palaezoic Amalgamation of Central Europe, Geological Society Special Publications, 201, 237-277.

Awdankiewicz M. (1999): Volcanism a late Variscan intramontane trough: Carboniferous and Permian Volcanic centres of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland, Geologia Sudetica, 32 (1). 13-47.

Banaś M. (1965): Przejawy mineralizacji w metamorfiku Śnieżnika Kłodzkiego, Prace geologiczne PAN, 27.

Bylina P., Dubińska E., Kozłowski A., Dörr W., Nejbert K., Schastok J. (2001): Glimmerite from Potoczek (Góry Sowie, SW Poland): record of ultramafic body emplacement into migmatitic gneisses. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 30-32.

Cwojziński S., Żelaźniewicz A., (1995): Podłoże krystaliczne bloku przedsudeckiego, Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, 11-28,

Cymerman Z. (2004): Mapa tektoniczna Sudetów i Bloku Przedsudeckiego. Państwowy Instytut Geologiczny.

Don J. (2001): The relationship between the Gierałtów migmatites and the Śnieżnik gneisses the northern periclinal core zone of the Międzygórze anticlinorium (Stop 4 - Gierałtów gneisses versus Śnieżnik augen gneisses). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 208-209.

Don J. (2001): The relationship between the Gierałtów migmatites and the Śnieżnik granitogneisses within the Kletno fold. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 189-193.

Don J. (2001): The relicts of the metamorphic envelope rocks and their arrangment within the Gierłatów migmatites massif (Stop 6 - leptinites of the Stronie formation within the Gierłatów migmatites). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 214-217.

Don J. (2001): The tectonic position and the regional implications of the eclogites in the Międzygórze anticline (Stop 1 - Międzygórze, part 1). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 195-202.

Don J. (2001): The tectonics position of granulites in the Gierłatów anticlinorium (Stop 5 - granulites and ecologites). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 210-213.

Don J. (2001): The transitional border zone between the Śnieżnik augen gneisses and Gierałtów migmatites within the Międzygórze anticlinorium (Stop 2 - “The Tower” outcrop). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 19, 203-205.

Don J., Dumicz M., Wojciechowska I., Żelaźniewicz A. (1990): Lithology and tectonics of the Orlica-Śnieżnik Dome, Sudetes-Recent Stateof Knowledge. N.Jb. Geol. Paläont. Abh. 179, 2/3, 159-188.

Don J., Żelaźniewicz A. (1990): The Sudetes: boundaries, subdivision and tectonic position. N.Jb. Geol. Paläont. Abh. 179, 2/3, 121-127.

Dubińska E. (1995): Rodingites of the eastern Part of the Jordanów-Gogołów Serpentinite Massif, Lower Silesia, Poland. Canadian Mineralogist, 33, 585-608.

Dubińska E., Bylina P., Kozłowski A., Dörr W., Nejbert K., Schastok J., Kulicki C. (2004): U–Pb dating of serpentinization: hydrothermal zircon from a metasomatic rodingite shell (Sudetic ophiolite, SW Poland). Chem. Geol. 203, 183– 203.

Dubińska E., Bylina P., Nejbert K., (2002): Retrogression metamorphism of ultrabasic rocks from Góry Sowie block and Sudetic ophiolite, SW Poland. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 20, 81-84.

Dubińska E., Gunia P. (1997): The Sudetic ophiolite: current view on its geodynamic model. Geol. Quart., 41, 1-20.

Dubińska E., Żelaźniewicz A., Nejbert K., Bylina P. (1999): Ultramafic rocks from migmatitic gneisses of the Góry Sowie block, Sudetes. Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 14, 76-78.

Dyjor S. (1995): Rozwój kenozoiku na bloku przedsudeckim. W: Geologia i Ochrona Środowiska Bloku Przedsudeckiego. Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, 29-40.

Dziedzic H. (1995): Ciśnienia i temperatury krystalizacji gabr Braszowic, blok przedsudecki, Geologia Sudetica, XXIX, 105-129.

Dziedzic K. (1990): Origin of the basaltoids in the lower Silesia region, SW Poland, N.Jb. Geol. Paläont. Abh. 179, 2/3, 329-345.

Floyd P. A., Kryza R., Crowley Q. G., Winchester J. A., Wahed M. A. (2002): Ślęża Ophiolite: Geochemical features and relationship to Lower Paleozoic rift magmatism in the Bohemian Massif. W: Winchester J. A., Pharaoh T. C., Verniers J. (editors): Palaezoic Amalgamation of Central Europe, Geological Society Special Publications, 201, 197-215.

Franke, W., 1989. Tectonostratigraphic units in the Varsican belt of Europe. Geological Society of America Special Papers 230, 67–90.

Franke, W., 2000. The mid-European segment of the Variscides: tectonostratigraphic units, terrane boundaries and plate tectonic evolution. Geological Society of London Special Publications 179, 35–61.

Franke W., Żelaźniewicz A. (2000): The eastern termination of the Variscides: terrane correlation and kinematic evolution. W: Franke W., Haak V., Oncken., Tanner D. (editors): Orogenic Processes: Quantification and Modelling in the Variscan Belt, Geological Society Special Publication, 179, 63-86.

Franke, W., Żelaźniewicz, A., 2002. Structure and evolution of the Bohemian Arc. In: Winchester, J., Pharaoh, T., Verniers, J. (Eds.), Palaeozoic Amalgamation of Central Europe: Geological Society of London Special Publications, vol. 201, pp. 279–293.

Gunia P. (1986): Rodingit z serpentynitów okolic Mikołajowa (Masyw serpentynitów Braszowice-Brzeźnica,Dolny Śląsk): Geologia Sudetica, XXI, 197-223.

Gunia P. (1992): Petrologia skał ultrazasadowych z masywu Braszowic-Brzeziny (blok przedsudecki): Geologia Sudetica, XXVI, 119-168.

Gunia P. (1997): Petrologia skał ultrazasadowych bloku sowiogórskiego. Prace geologiczno-Mieralogiczne LXV. 1-78. Uniwersytet Wrocławski.

Karwowski Ł., Kozłowski A. (1975): Temperatury, ciśnienie i skład roztworów macierzystych kwarcu z Jegłowej. Spraw. Pos. Kom. Nauk PAN 18,2, 535-536.

Kozłowski A., Karwowski Ł. (1972): Hydrotermal origin of Quartz from Jegłowa (Lower Silesia): Bulletin de l’Academie Polonaise des Sciences, XX, 2, 91-97.

Kryza R., Mazur S., Oberc-Dziedzic T. (2004): The Sudetic geological mosaic: insights into the root of the Variscan orogen. Przegląd Geologiczny 52, 8/2, 761-773.

Kryza, R., Fanning, C.M., (2007): Devonian deep-crustal processes and uplift in the Variscan Orogen: evidence from SHRIMP zircon ages from the HT–HP granulites and migmatites of the Góry Sowie (Polish Sudetes). Geodinamica Acta 20 (3), 159–175.

Kryza, R., Pin, C. (2009): The Central-Sudetic ophiolites (SW Poland): Petrogenetic issues, geochronology and palaeotectonic implications. Gondwana Research (2009), doi:10.1016/j.gr.2009.11.001

Mazur S. (2003): Ewolucja strukturalna metamorfizmu kłodzkiego jej znaczenie dla tektoniki piętra waryscyjskiego Sudetów. Prace geologiczne-mineralogiczne LXXIV, 1-197. Uniwersytet Wrocławski.

Mazur S., Aleksandrowski P., Kryza R., Oberc-Dziedzic K. (2006): The Variscan Orogen in Poland. Geological Quaterly 50, 1, 89-118.

Mazur S., Puziewicz J., Józefiak D. (1995): Strefa Niemczy-regionalna strefa ścinania pomiędzy obszarami o odmiennej ewolucji strukturalno- metamorficznej, Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, 221-240, Wycieczka H.

Oberec-Dziedzic T. (1999): The geology of the Strzelin granitoids (Fore-Sudetic Block, SW Poland). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 14, 22-32.

Oberec-Dziedzic T. (1999): The metemorphic and structural development of gneisses and older schist series in the Strzelin crystalline massif (Fore-Sudetic blok, SW Poland). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 14, 10-21.

Oberec-Dziedzic T., Klimas K., Kryza R., Fanning C. M. (2003): SHRIMP U-Pb zircon geochronology of the Strzelin gneiss, SW Poland: evidence for a Neoproterozoic thermal event in the Fore-Sudetic Block, Central European Variscides, Int J Earth Sci (Geol Rundsch). 92, 701-711.

Pin, C., Kryza, R., Oberc–Dziedzic, T., Mazur, S., Turniak, K., Waldhausrová, J., 2007. The diversity and geodynamic significance of Late Cambrian (c. 500 Ma) felsic anorogenic magmatism in the northern part of the Bohemian Massif: a review based on Sm–Nd isotope and geochemical data. In: Linnemann, U., Kraft, P., Nance, D., Zulauf, G. (Eds.), The Geology of Peri-Gondwana: Avalonian–Cadomian Terranes, Adjoining Cratons, and the Rheic Ocean: Geological Society of America Special Publication, vol. 423, pp. 209–230.

Puziewicz J. (1990): Masyw granitoidowy Strzegom-Sobótka. Aktualny stan badań. Arch. Miner. 45, 1-2, 135-154

Szczepański J., Józefiak D. (1999): Jegłowa beds - record of polyphase deformation and metamorphism in the Strzelin crystalline massif (Fore-Sudetic Block, SW Poland). Polskie Towarzystwo Mineralogiczne- Prace Specjalne, 14, 33-37.

Tait J. A., Franke W., Soffel H. C. (1997): Geodynamic evolution of the European Variscan fold belt: palaeomagnetic and geological constraints, Geol Rundsch, 86, 585-598.

Tait J., Schätz M., Bachtadse V., Soffel H., (2000): Paleomagnetism and Paleozoic palaeogeography of Gondwana and European terranes. W: Franke W., Haak V., Oncken., Tanner D. (editors): Orogenic Processes: Quantification and Modelling in the Variscan Belt, Geological Society Special Publication, 179, 21-34.

Turniak, K., Tichomirowa, M., Bombach, K., 2005. Zircon Pb-evaporation ages of granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif (SW-Poland). Mineralogical Society of Poland Special Papers 25, 241–245.

Wajsprych B. (1995): The Bardo Mts. Rock Complex: the Famennian-Lower Carboniferous preflysch (platform)-to-flysch (foreland) basin succession, the Sudetes. W: Transition of the Early Carboniferous Pelagic Sedimentation into Synorogenic Flysch. XIII International Congress on Carboniferous-Permian, Kraków, August 28 – September 2, 1995. Guide to Excursion B2, str 23-42.

Wajsprych B., Mastalerz K., Porębski S., Wojewoda J. (1997): Paleogeologia późnego dewonu i wczesnego karbonu na obszarze Sudetów Środkowych. W: Obszary Źródłowe: Zapis w Osadach. Wojewoda J. (red.). VI Krajowe Spotkanie Sedymentologów, Lewin Kłodzki, 26-28 września 1997 r. Wycieczka 1, str 76-97.

Winchester J. A. (2002): Paleozoic amalgamation of Central Europe: new results from recent geological and geophysical investigations, Tectonophysics 360, 5-21.

Winchester J. A., Pharaoh T. C., Verniers J. (2002): Palaeozoic amalgamation of Central Europe: an intoduction and syntesis of new results from recent geological and geophysical investigation. W: Winchester J. A., Pharaoh T. C., Verniers J. (editors): Palaezoic Amalgamation of Central Europe, Geological Society Special Publications, 201, 1-18.

Wojewoda J., Migoń P., Krzyszkowski D. (1995): Rozwój rzeźby i środowisk sedymentacji w młodszym trzeciorzędzie i starszym plejstocenie na obszarze środkowej części bloku przedsudeckiego: wybrane aspekty. W: Geologia i Ochrona Środowiska Bloku Przedsudeckiego. Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, 315-331, Wycieczka O.

Żelaźniewicz A. (1990): Deformation and metamorphism in the Góry Sowie gneiss complex, Sudets, SW Poland, N.Jb. Geol. Paläont. Abh. 179, 2/3, 129-157.

Żelaźniewicz A. (1995): Część przedsudecka bloku sowiogórskiego, Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, 85-109, Wycieczka B.

Żelaźniewicz A., Mazur S., Szczepański J. (2002): The Lądek-Śnieżnik Metamorphic Unit - recent state of knowledge. Geolines 14, 114-124.

Student po ukończeniu wprowadzenia do kursu terenowego w Sudetach:

1) poznał podstawowe elementy budowy geologicznej Sudetów środkowych i wschodnich

2) zapoznał się z omówieniem najważniejszych stanowisk geologicznych koniecznych dla zrozumienia budowy geologicznej obszaru sudeckiego

3) zna i wyjaśnia aktualne poglądy na temat rozwoju budowy geologicznej orogenu sudeckiego

4) potrafi scharakteryzować najważniejsze odmiany sudeckich skał krystalicznych pod względem składu mineralnego, struktur i tekstur

5) potrafi w oparciu o wiedzę zdobytą podczas wprowadzenia oraz wiadomości z zakresu mineralogii, geochemii i petrologii oraz geologii historycznej i regionalnej zaproponować wstępna interpretację odsłonięć skał krystalicznych i powiązać je z rozwojem budowy geologicznej danej jednostki

6) zaznajomił się z zagadnieniem eksploatacji podstawowych surowców skalnych bloku dolnośląskiego; stanowi to część przygotowania do odbycia kursu terenowego z geologii złóż;

1) obecność na wszystkich wykładach i zajęciach stacjonarnych (sprawdzana lista obecności)

2) praca z próbkami skał i preparatami mikroskopowymi

3) zaliczenie sprawdzianu pisemnego w formie testu (z pytaniami wielokrotnego wyboru lub zawierającego pytania otwarte oraz z zadaniami wykorzystującymi mapy konturowe); test jest przeprowadzany w formie zdalnej za pośrednictwem platformy cyfrowej Kampus lub Google Classroom

Nie dotyczy