Psychologia rozwoju człowieka

Cele: Przekazanie wiedzy o: a) klasycznych i współczesnych teoriach rozwoju człowieka oraz ich wartościach aplikacyjnych, co umożliwi studentom krytyczną ocenę teorii i pomoże twórczo z nich korzystać; b) obszarach rozwojowych oraz etapach rozwoju od okresu prenatalnego do późnej starości. Pomoc studentom w nabywaniu kompetencji do: a) obserwowania sytuacji i zdarzeń pedagogicznych, analizowania ich z wykorzystaniem wiedzy psychologicznej oraz proponowania rozwiązania problemów; b) rozpoznawania potrzeb, możliwości i uzdolnienia dzieci lub uczniów oraz projektowania i prowadzenia działań pedagogicznych, a także planowania, realizowania i oceniania spersonalizowanych programów kształcenia i wychowania; c) posługiwania się uniwersalnymi zasadami i normami etycznymi w działalności zawodowej, kierując się szacunkiem dla każdego człowieka.

Cele ogólne: Przekazanie wiedzy o klasycznych i współczesnych teoriach rozwoju człowieka oraz ich wartościach aplikacyjnych, co umożliwi studentom krytyczną ocenę teorii i pomoże twórczo z nich korzystać. Pomoc studentom w nabywaniu kompetencji do: a) obserwowania sytuacji i zdarzeń pedagogicznych, analizowania ich z wykorzystaniem wiedzy psychologicznej oraz proponowania rozwiązania problemów; b) rozpoznawania potrzeb, możliwości i uzdolnienia dzieci lub uczniów oraz projektowania i prowadzenia działań pedagogicznych, a także planowania, realizowania i oceniania spersonalizowanych programów kształcenia i wychowania; c) posługiwania się uniwersalnymi zasadami i normami etycznymi w działalności zawodowej, kierując się szacunkiem dla każdego człowieka.

Cele szczegółowe:

1. Przekazanie podstawowej wiedzy dotyczącej:

- podstaw teoretycznych dotyczących psychologii rozwoju człowieka: przedmiotu psychologii rozwojowej, strategii i metod badawczych, pojęcia zmiany rozwojowej, periodyzacji rozwoju oraz kryzysów rozwojowych, badań nad rozwojem;,

- najważniejszych teorii rozwoju w tym m. in. koncepcji: J. Piaget`a, L. Wygotskiego, L. Kohlberga,

- prawidłowości rozwoju w zakresie poszczególnych obszarów rozwojowych m. in. rozwoju intelektualnego, rozwoju mowy, rozwoju moralnego, rozwoju społecznego, rozwoju emocji i samoregulacji,

- prawidłowości rozwojowych na poszczególnych etapach rozwojowych: od etapu prenatalnego do późnej starości.

2. Pomoc studentom w nabywaniu kompetencji niezbędnych do:

- rozpoznawania prawidłowości rozwojowych dla poszczególnych obszarów rozwojowych,

- dostosowywania metod pracy pedagogicznej do możliwości rozwojowych podopiecznych,

- wspierania rozwoju własnego oraz podopiecznych.

Treści. Tematy zajęć:

1. Przedmiot psychologii rozwojowej. Strategie i metody badawcze. Pojęcie rozwoju i zmiany rozwojowej. Kryteria podziałów, modele ilościowe i jakościowe. Badania nad rozwojem. Dojrzewanie - uczenie się - socjalizacja. Periodyzacja rozwoju: stadialność rozwoju, tempo i rytm rozwoju. Okresy sensytywne i krytyczne. Metodologiczne problemy badań nad rozwojem.

2. Podstawy teoretyczne wybranych nurtów: psychoanalitycznego, behawiorystycznego poznawczego, kulturowo-historycznego, dialektycznego. Kompleksowe modele dotyczące rozwoju człowieka.

3. Modele teoretyczne wyjaśniające zaburzenia w zakresie rozwoju psychicznego: od modelu biofizycznego do modelu podatność-stres.

4. Koncepcja kryzysów w rozwoju. Cykl zmiany rozwojowej i jego elementy. Kryzysy normatywne i nienormatywne.

5. Zmiany rozwojowe aktywności i działalności jednostki: aktywność jako podstawa i skutek zmian rozwojowych w różnych fazach życia; teorie dotyczące zabawy; charakterystyka zabawy.

6. Koncepcje behawiorystyczne: Pawłow - warunkowanie klasyczne, Skinner - warunkowanie sprawcze. Różnice między warunkowaniem sprawczym i klasycznym.

7. Koncepcja rozwoju psychospołecznego według E. Eriksona - kryzysy rozwojowe.

8. Przywiązanie: definicje; etapy rozwoju przywiązania, wzorce przywiązania: bezpieczne i pozabezpieczne. Związek wzorców przywiązania z funkcjonowaniem psychospołecznym.

9. Koncepcja rozwoju poznawczego według J. Piaget`a - dziecko jako mały naukowiec. Definicje: asymilacja, akomodacja. Fazy rozwoju poznawczego.

10. Społeczno-kulturowa koncepcja rozwoju według L. Wygotskiego - dziecko jako praktykant. Trzy aspekty rozwoju. Strefa najbliższego rozwoju.

11. Przebieg rozwoju mowy: rozwój mowy w zależności od koncepcji, uwarunkowania rozwoju mowy: poznawcze, behawioralne oraz emocjonalne; komunikacja pisemna; stadia rozwoju mowy według L. Kaczmarka.

12. Przebieg rozwoju moralnego: koncepcja J. Piaget i L.Kohlberg.

13. Rozwój emocjonalny – początki rozwoju emocjonalnego, rozwój emocjonalny jako kształtowanie inteligencji emocjonalnej; mówienie i myślenie o emocjach, socjalizacja emocji.

14. Różnice indywidualne w rozwoju psychicznym.

15. Temperament - teoria temperamentu według Thomasa i Chess.

16. Rozwój osobowości - wybrane koncepcje teoretyczne dotyczące rozwoju osobowości.

17. Rozwój inteligencji - definicje, wybrane koncepcje rozwoju inteligencji.

18. Rozwój kontaktów społecznych: relacje w rodzinie, pierwsze związki, zachowania prospołeczne oraz przyjaźnie, znaczenie grupy rówieśniczej.

19. Rozwój samoświadomości i tożsamości: rozwój struktury JA, powstawanie i rozwój podstawowych potrzeb.

20. Samoregulacja: definicja, obszary samoregulacji.

21. Mentalizacja: definicja, wymiary, związek mentalizacji z rozwojem emocjonalnym i społecznym. Empatia. Teoria umysłu.

22. Samoocena - definicja, czynniki kształtujące, czynniki ryzyka dla obniżonej samooceny.

23. Okres prenatalny.

24. Wczesne dzieciństwo - okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy.

25. Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny.

26. Późne dzieciństwo - młodszy wiek szkolny.

27. Adolescencja.

28. Wczesna dorosłość.

29. Średnia dorosłość

30. Późna dorosłość - wiek starzenia się.

Literatura podstawowa:

Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. ( 2016). Psychologia rozwoju człowieka. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. - całość

Hawras-Napierała B, Trempała J. (2015): Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych. Tom 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (wybrane rozdziały)

Hawras-Napierała B, Trempała J. (2016). Psychologia rozwoju człowieka. Tom 2. Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (wybrane rozdziały).

Przetacznik Gierowska M., Tyszkowa M. (2014). Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Tom 1. Zagadnienia ogólne. Warszawa: PWN (wybrane rozdziały).

Literatura uzupełniająca:

Erikson E.H. (2011). Dopełniony cykl życia. Wydawnictwo Helion.

Hoffman M. (2006). Empatia i rozwój moralny. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Ilg F.L., Bates Ames L., Baker S.M. (2018). Rozwój psychiczny dziecka. Od 0 do 10 lat. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Juul J. (2012). Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej? Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.

Louis JP., McDonald Louis K. (2019). Potrzeby emocjonalne dziecka. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Murray L. (2019). Psychologia małego dziecka. Jak relacje społeczne wspierają rozwój dziecka w pierwszych dwóch latach życia. Warszawa: Wydawnictwo PARADYGMAT.

Piaget J. (2012). Mowa i myślenie dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Schaffer D.R., Kipp K. (2014). Psychologia rozwoju od dziecka do dorosłości. Gdańsk: Wydawnictwo HARMONIA.

Schaffer RH. (2014). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Senejko A., Oleszkiewicz A. (2013). Psychologia dorastania. Zmiany rozwojowe w dobie globalizacji. Warszawa: PWN.

Siegel D. (2009). Rozwój umysłu. Jak stajemy się tym, kim jesteśmy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Sparrow J., Brazelton T. (2013). Rozwój dziecka. 3-6. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Sparrow J., Brazelton T. (2015). Rozwój dziecka. 0-3. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Trempała J. (red.). (2014). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wygotski L. (2005). Narzędzie i znak w rozwoju dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

W zakresie wiedzy student zna i rozumie:

A.3.W1. podstawowe pojęcia psychologii: procesy poznawcze, spostrzeganie, odbiór i przetwarzanie informacji, mowę i język, myślenie i rozumowanie, uczenie się i pamięć, rolę uwagi, emocje i motywacje w procesach regulacji zachowania, zdolności i uzdolnienia, psychologię różnic indywidualnych - różnice w zakresie inteligencji, osobowości, temperamentu i stylu poznawczego;

A.3.W2. rozwój człowieka w cyklu życia, w tym proces rozwoju człowieka w kolejnych okresach dzieciństwa: rozwój fizyczny, motoryczny i psychospołeczny, rozwój procesów poznawczych, społeczno-emocjonalny i moralny, a także rozwój i kształtowanie osobowości, szczególne uzdolnienia, teorie integralnego rozwoju dziecka lub ucznia.

W zakresie umiejętności student potrafi:

A.3.U1. obserwować procesy uczenia się dzieci lub uczniów i ich konteksty;

A.3.U2. obserwować zachowania społeczne i ich uwarunkowania;

A.3.U3. skutecznie i świadomie komunikować się z użyciem właściwej terminologii;

A.3.U4. rozpoznawać bariery i trudności udziału dzieci lub uczniów w różnych formach aktywności;

A.3.U5. rozpoznawać potrzeby psychospołecznego wsparcia dziecka lub ucznia;

A.3.U6. zaplanować działania na rzecz rozwoju zawodowego.

W zakresie kompetencji społecznych student jest gotów do:

A.3.K1. autorefleksji nad dyspozycjami, zasobami i rozwojem zawodowym;

A.3.K2. wykorzystania zdobytej wiedzy psychologicznej do analizy zdarzeń pedagogicznych;

A.3.K3. ciągłego doskonalenia swojej wiedzy merytorycznej i umiejętności zawodowych.

Zaliczenie pisemne - maksymalna liczba punktów - 15; próg zaliczenia - 8 punktów.

Przedmiot stanowi element Modułu biomedycznych i psychologicznych podstaw pedagogiki. Zaliczenie przedmiotu stanowi warunek konieczny do przystąpienia do egzaminu modułowego.

Sposób zaliczenia – zaliczenie pisemne w formie pytań otwartych (wykład w sali) lub testu (zajęcia zdalne) . Zaliczenie odbywa się na przedostatnim/ostatnim wykładzie.