Social Insurance

Wszyscy, czy większość obywateli oczekuje jakiejś formy pomocy od państwa. Czasami nawet nie wiemy, że oczekujemy jej od państwa – po prostu uważamy, że coś się nam należy. Wiemy, że na starość dostaniemy emeryturę, w wypadku choroby leczenie, bezrobocia zasiłek, a za szkołę dzieci raczej nie będziemy płacić. Czy na pewno? Skąd się te świadczenia biorą? Komu i dlaczego się należą? Dlaczego państwo się tym zajmuje i w jaki sposób to robi? Kurs ma udzielić odpowiedzi na te pytania. Ze względu na odrębny kurs z ubezpieczeń zdrowotnych zajęcia koncentrują się na ubezpieczeniach emerytalno-rentowych, ale poruszane są również kwestie innych części zaopatrzenia społecznego, np. pomoc połeczna. Głównym celem jest zaprezentowanie narzędzi umożliwiających pogłębioną analizę ekonomiczną mechanizmów działania ubezpieczeń społecznych oraz ekonomiczną ocenę ich efektów oraz kosztów. Stosunkowo mało uwagi poświęcone zostanie instytucjonalno-prawnemu opisowi ubezpieczeń społecznych.

1. Istota i zakres zabezpieczenia społecznego. Zabezpieczenie społeczne a ubezpieczenia społeczne.

Elementy składowe zabezpieczenia społecznego i ich podstawowe charakterystyki. Różnica między zabezpieczeniem społęcznym a ubezpieczeniami społecznymi. Cechy charakterystyczne ubezpieczeń społecznych. Historia ubezpieczeń społecznych.

2. Dlaczego państwo musi pomagać ludziom – argumenty za i przeciw?

Podstawowe argumenty za i przeciw pomocy państwa. Podstawowe różnice między ubezpieczeniami prywatnymi a ubezpieczeniami społecznymi. Ubezpieczenia społeczne - argumenty za i przeciw: altruizm, paternalizm, niedoskonałość rynku, efektywność ekonomiczna, efektywność redystrybucyjna, efektywność polityczna. Podstawowe problemy ubezpieczeń społecznych. Cena za obowiązkowe uczestnictwo w systemie – klin podatkowy.

3. Model dochodów w cyklu życia gospodarstwa

Hipoteza permanentnego dochodu. Optymalizacja dobrobytu w modelu cyklu życia. Koszty uzyskania dochodów w fazie aktywnej. Stopa zastąpienia dochodów. Stopa oszczędzania i zasoby oszczędnościowe w modelu z rosnącym wynagrodzeniem i indeksacją emerytur. Obliczanie wysokości skłądek niezbędnych do uzyskania określonej stopy zastąpienia.

4. Procesy demograficzne a polityka społeczna

Kierunki przemian demograficznych, prognozy dla Polski i świata. Zamożność społeczeństw a struktura demograficzna. Przyczyny starzenia się społeczeństw. Stopa zależności demograficznej i jej rodzaje. Zależność ubezpieczeń repartycyjnych oraz ubezpieczeń kapitalizujących zobowiązania od czynników demograficznych. Praca i dochody osób starszych w starzejącym się społeczeństwie.

5. Standardy socjalne i warunki życia

Miary ubóstwa – teoria i praktyka. Zmiany w poziomie oficjalnych miar ubóstwa i ich relacja do minimalnej emerytury, minimalnej płacy i średniej płacy. Zagrożenie ubóstwem w Polsce (kto jest najbardziej narażony). Zróżnicowanie dochodów i wydatków w zależności od charakterystyk gospodarstwa domowego.

6. Ubezpieczenia społeczne – różne rozwiązania systemowe

Plan emerytalny. Podział planów emerytalnych. Zdefiniowane świadczenie a zdefiniowana składka. Rozkład ryzyka w zależności od formy planu. Czy system repartycyjny jest tańszy od systemu kapitałowego?

7. Repartycyjne ubezpieczenia emerytalno-rentowe

Kryteria rzetelności finansowej planu: kryterium kapitalizacji dotychczasowych zobowiązań, kryterium grupy zamkniętej, kryterium grupy otwartej, kryterium bieżącej płynności. Czy kapitalizacja zobowiązań w systemie publicznym jest konieczna? Istota finansowania repartycyjnego. Podstawowe zależności między zasobami i strumieniami finansowymi w systemie repartycyjnym. Czysty system repartycyjny. System repartycyjny ze stałą składką w długim okresie. Argumenty za i przeciw systemowi repartycyjnemu. Analiza korzyści z systemu repartycyjnego i problemów z nim związanych. Gwarancje państwa w systemie emerytalnym.

8. Kapitałowe ubezpieczenia emerytalne. Prywatne plany emerytalne

Formuła wymiaru świadczeń - plany ze zdefiniowanym świadczeniem, z ustaloną składką oraz formy pośrednie. Funkcja kumulacji uprawnień, nabywanie uprawnień oraz ich przenośność. Dwie koncepcje składki emerytalnej: zasada alokacji uprawnień oraz zasada wieku wejścia. Tablice ubytków w planie emerytalnym. Wycena wartości przyszłych świadczeń uczestnika. Funkcja kapitalizacji zobowiązań. Model funduszu emerytalnego.

9. Reformy systemów emerytalnych.

Obowiązkowość, jako podstawowa różnica między systemami. Kierunki zmian systemów emerytalnych: podejście anglosaskie, latynoamerykańskie, polsko-szwedzkie. Systemy skrajne: Chile i Singapur. Dywersyfikacja alokacji dochodu w systemie emerytalnym. Transformacja z jednego systemu w drugi. Problem społecznego wsparcia dla reformy emerytalnej.

10. Systemy wielofilarowe

Podział zadań między filary systemu emerytalnego. System emerytalny w Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA.

11. Polski system ubezpieczeń społecznych – reformy, warunki, kierunki zmian

Ogólny kształt polskiego systemu emerytalnego. Podstawowe przepisy, wysokość składek i świadczeń. Stary system i transformacja. Zasady działania nowego systemu emerytalnego: pierwszy i drugi filar. Rola ZUS. Funkcje OFE i zasięg regulacji i nadzoru. Co wiemy o zasadach wypłaty emerytur? Stopa zwrotu i wysokość emerytur. Trzeci filar: IKE, IKZE, PPE. Który filar jest najważniejszy?

12. Ochrona przed ubóstwem w Polsce – opieka społeczna i inne instytucje zabezpieczenia społecznego

Rodzaje rent i zasady ich przyznawania. Minimalna emerytura. Zasady działania i rola pomocy społecznej, podstawowe świadczenia z pomocy społecznej. Aktywne i pasywne narzędzia zwalczania bezrobocia. Świadczenia przedemerytalne.

Atkinson A.B. (1999), The Economic Consequences of Rolling Back the Welfare State, The MIT Press

Auerbach A.J., M.S. Feldstein (eds.), Handbook of Public Economics, Elsevier, North-Holland

Averting the Old Age Crisis. A World Bank Policy Research Report (1994), Oxford University Press.

Clark, R.L., R.V. Burkhauser, M. Moon, J.F. Quinn, T.M. Smeeding (2004), The Economics of an Aging Society, Blackwell Publishing, Oxford

Góra Marek (2003), System Emerytalny, PWE, Warszawa

Gruber Jonathan, David A. Wise (eds.) , Social Security and Retirement around the World, The University of Chicago Press, Chicago 1999.

Muszalski Wojciech (2004), Ubezpieczenie społeczne, PWN, Warszawa.

Stiglitz J.E. (2004), Ekonomia Sektora Publicznego, PWN

Efekty kształcenia

a) Wiedza

1. Student wie, co to są zabezpieczenie społeczne i ubezpieczenia społeczne, jak działają, dlaczego są potrzebne, jakie są zależności pomiędzy procesami demograficznymi a ubezpieczeniami społecznymi, skąd wynika potrzeba reform systemów emerytalnych. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

2. Student rozumie różnice między ubezpieczeniami prywatnymi a ubezpieczeniami społecznymi, wie, jakie są podstawowe problemy ubezpieczeń społecznych, a także cena za obowiązkowe uczestnictwo w systemie. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

3. Student zna i rozumie model dochodów w cyklu życia gospodarstwa, wie, jakie są relacje pomiędzy stopą zastąpienia, stopą oszczędzania i kapitałem w modelu z rosnącym wynagrodzeniem i indeksacją emerytur. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

4. Student zna podstawowe zasady działania wybranych systemów emerytalnych w różnych krajach, wie, jakie są podejścia do reform systemów emerytalnych i jak się takie reformy przeprowadza. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

5. Student wie, jak rozkłada się ryzyko w zależności od zasad działania systemu emerytalnego, rozumie, jakie są konsekwencje i realność gwarancji państwa w systemie emerytalnym, zna kryteria oceniania rzetelności planu emerytalnego. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

6. Student rozumie, jakie są problemy wyborów społecznych, w jakich warunkach działa i jak jest ograniczona polityka społeczna na różnych szczeblach władzy. Student wie, jakie stosuje się miary ubóstwa, jakie jest zagrożenie ubóstwem w Polsce (kto jest najbardziej narażony), a także jakie jest zróżnicowanie dochodów i wydatków w zależności od charakterystyk gospodarstwa domowego. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

7. Student wie, jak działa polski system emerytalny i system ochrony przed ubóstwem, jakie świadczenia komu się należą, jakie warunki trzeba spełnić, aby mieć prawo do świadczenia. S2A_W02, S2A_W03, S2A_W07, S2A_W08

b) Umiejętności

1. Student potrafi analizować działania w ramach sektora publicznego i oceniać ich konsekwencje, zwłaszcza w zakresie polityki społecznej państwa i reform ubezpieczeń społecznych. S2A_U01, S2A_U02, S2A_U03, S2A_U08

2. Student potrafi obliczyć, ile powinno się oszczędzać, by osiągnąć żądaną stopę zastąpienia, oraz jaką stopę zastąpienia można uzyskać, przy określonym poziomie oszczędności emerytalnych. S2A_U01, S2A_U02, S2A_U03, S2A_U08

3. Student potrafi zrozumieć publiczną debatę na temat zabezpieczeń społecznych, przedstawić swoje argumenty za i przeciw proponowanym rozwiązaniom. S2A_U01, S2A_U02, S2A_U03, S2A_U08

4. Student potrafi wskazać, komu jakie świadczenie społeczne się należy. S2A_U02

c) Kompetencje społeczne

1. Student ma świadomość, dlaczego kwestia reform emerytalnych jest tak ważna i budzi duże kontrowersje społeczne, oraz zdaje sobie sprawę, że wiedza ekspercka może nie być wystarczającym argumentem, by wyjaśnić problem innym. S2A_K03, S2A_K04, S2A_K06

2. Student zdaje sobie sprawę z różnic między teorią i praktyką, z konieczności dopasowania rozwiązań do istniejących warunków i wykazuje gotowość zdobywania nowej wiedzy związanej z tematem. S2A_K03, S2A_K04, S2A_K06

Ocena wyników uczenia się jest dokonywana w formie pisemnego egzaminu. Egzamin jest opisowy, składa się z czterech pytań obejmujących tak teorię, jak i praktykę, oraz z jednego zadania matematycznego.