(in Polish) Historia budowy miast

Cykl wykładów opisujących historię narodzin i kształtowania miast aż do czasów współczesnych. Problematyka historii urbanistyki jest połączona z analizą życia społecznego w miastach różnych okresów historycznych

Kurs obejmuje cykl wykładów omawiających tematykę historii budowy miast ze szczególnym uwzględnieniem związku procesów budowlanych z kształtowaniem życia społecznego w miastach. Historyczny rozwój form osadniczych jest analizowany w kontekście związku tych form z rozwojem form życia społecznego, z warunkami środowiskowymi i uwarunkowaniami kulturowymi i politycznymi. Wszystkie te aspekty zmieniały się w czasie historycznym i dlatego tematy wykładów są uporządkowane chronologicznie – od narodzin miasta do problematyki współczesnej urbanistyki. Dzięki takiemu ujęciu uczestnicy kursu mogą śledzić rozwój form urbanistycznych od najprostszych modeli protomiejskich aż do złożonych policentrycznych i wielowymiarowych układów miast współczesnych.

Zrozumienie genezy miasta, kiedy budowanie miast przypominało jeszcze prostą zabawę budowania ”zamków z piasku” a następnie stopniowego rozwoju form miejskich, który był wynikiem m. in. wzrostu złożoności problematyki przestrzennej i rosnących zdolności abstrakcyjnego myślenia człowieka, przybliża do zrozumienia współczesnej urbanistyki, która jest procesem wielu zmiennych. Te zmienne (takie jak: problemy komunikacji, bezpieczeństwa, architektury mieszkaniowej, infrastruktury technicznej, etc.) analizowane będą wraz z ich historycznym pojawianiem się i pokazywane w kontekście określonych uwarunkowań społeczno-politycznych i środowiskowych.

Historia miast, której poświęcony jest cykl wykładów, nie rozwija się według prostego liniowego schematu. Niektóre zmienne rozwojowe pojawiające się w przeszłości stale rozwijają się (jak np. problematyka architektury mieszkaniowej), inne pojawiają się i znikają na dobre (np. miasto przemysłowe), jeszcze inne powracają w różnych nowych ujęciach (jak np. problem centrum miasta). W trakcie wykładów zaprezentowane zostaną niektóre historyczne formy, od których całkowicie odeszła współczesna urbanistyka (takie jak np. koncepcje idealnych miast renesansowych czy utopie socjalistyczne z początków XIX wieku), ale których zrozumienie jest ważnym punktem odniesienia dla współczesnego myślenia o mieście.

1. Wprowadzenie. Początki miast

Omówienie tematyki wykładów i zasad zaliczenia.

Podstawowe czynniki determinujące kształtowanie miast. Miasta najstarszych cywilizacji (Mezopotamia, Egipt, Indie).

2. Klasyczna starożytność Europy - miasta Grecji i Rzymu

Grecja: filozofia i demokracja. Miasto greckie - pierwotny model miasta europejskiego. Heterogeniczność urbanistyki Grecji – sanktuaria (akropole) i struktura miasta codziennego. Rola genius loci.

Rzym: organizacja i technika. Pragmatyczne podejście do budowania. Życie codzienne w miastach. Rzym, Pompeje.

3. Średniowiecze I – miasta „organiczne”

Kultura wczesnego średniowiecza (rola religii chrześcijańskiej) i spadek po cesarstwie rzymskim – labirynty miast oparte o castrum romanum (Trewir, miasta galijskie). Nowe „organiczne miasta” – rola lokalnych czynników przyrodniczych i polityczno-społecznych. Obronność miast.

4. Średniowiecze II – miasta „planowane”

Uniwersalizacja kultury dojrzałego średniowiecza. Uściślenie przepisów budowlanych. Rola abstrakcyjnego planu i różne warianty jego zastosowań. Wzrost niezależności miast od władzy (struktury państwowej). Życie codzienne w miastach dojrzałego średniowiecza. Miasta średniowieczne w Polsce. Kraków.

5. Renesans

Przyczyny geo-polityczne rozkwitu włoskich miast-państw. Dynamiczny wzrost liczby mieszkańców i rozkwit nowych profesji. Rozkwit sztuki. Rola laickiego mecenatu sztuki. Miasta nowych czasów - Florencja, Urbino, Ferrara, Pienza i inne. Projekty miast idealnych (Alberti, Leonardo da Vinci, Filarete) i ich realizacje. Zamość.

6. Rzym - urbanistyka baroku

Rzym – casus miasta barokowego. Historia, urbanistyka, religia, władza. Odbiór miasta. Inspiracja i naśladownictwo.

7. Rozwój miast europejskich od XVI do XVIII wieku - I

Próby zastosowania zasad perspektywy w miastach. Rozszerzenie „pola miasta”. Początki nowożytnej urbanistyki. Miasta Francji, Anglii, Niemiec, Holandii, etc. Kolonizacja Nowego Świata - społeczne skutki narzuconej urbanizacji.

8. Rozwój miast europejskich od XVI do XVIII wieku – II

Klasycyzm. Zmiany stylu życia i nowe inspiracje w miastach. Rola otwartych przestrzeni i artefaktów. Urbanistyka Warszawy.

9. Miasto przemysłowe – XIX wiek

Rozwój przemysłu jako nowa determinanta miastotwórcza. Gwałtowny rozwój demograficzny miast. Przemysłowe dzielnice miast angielskich. Problem standardów higieniczno-zdrowotnych w miastach. Miasta utopie – nowe projekty miast idealnych. Nowe miasta przemysłowe w Polsce. Łódź.

10. Urbanistyka modernizmu – I

Urbanistyka jako autonomiczna działalność artystyczno-naukowa. Miasto nowoczesne –definicje i manifesty. Le Corbusier - nowa urbanistyka i próby jej zastosowań w praktyce. Miasta linearne, pasmowe, konstelacyjne. Projekt „Warszawy funkcjonalnej”.

11. Urbanistyka modernizmu – II

Realny modernizm. Problemy powojennej odbudowy miast w Europie. Zastosowanie postulatów urbanistyki modernistycznej w praktyce. Idea osiedla. Nowe miasta (i osiedla) w Europie i Polsce. Tychy.

12. Problem rekonstrukcji miasta

Idea miasta historycznego. Próba powrotu do tradycji. Miasto postmodernistyczne. Społeczne konteksty „powrotu” do miasta. Małe miasto.

13. Współczesne kierunki w urbanistyce

Pluralizm ideologiczny, myślenie fragmentaryczne i idea miasta „policentrycznego”. Przykłady nowej urbanistyki w miastach europejskich (Londyn, Paryż, Berlin, miasta holenderskie). Rola technologii i ekologii w kształtowaniu miast.

14. Współczesna urbanistyka a problemy społeczne

Przemiany miasta – wprowadzanie nowych i odnowionych funkcji w mieście: gentryfikacja i rewitalizacja. Przestrzeń publiczna w mieście. Tematyzacja przestrzeni. Bezpieczeństwo w mieście a projektowanie urbanistyczne.

15. Test zaliczeniowy

Lektura wymagana do zaliczenia:

[do wyboru!]:

● Leonardo Benevolo, Miasto w dziejach Europy. Tworzenie Europy, Wydawnictwo Krąg. Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1995

● Richard Sennet, Ciało i kamień. Człowiek i miasto w cywilizacji zachodu, Wydawnictwo Marabut, 1996

Literatura zalecana:

(w języku polskim)

● Władysław Czarnecki, Planowanie miast i osiedli (6 tomów), PWN, Warszawa 1965

● Helena Syrkusowa, Społeczne cele urbanizacji, PWN, Warszawa, 1984

● Izabela Wisłocka, Dom i miasto jutra, Arkady, Warszawa, 1971

● Marta Tobolczyk, Narodziny architektury, PWN, W-wa, 2000

(w języku angielskim)

● Mumford, L.The City in History, New York, 1961

● Morris, A. E. J. History of Urban Form. Before the Industrial Revolution, London, 1972

● Kostof, S. The City Shaped, London 1991

Uczestnik kursu zdobędzie wiedzę na temat:

● historii budowy miast – od czasów prehistorycznych do współczesnych (w tym: ramy czasowe i środowiskowe powstawania określonych form osadniczych, ich genezę i uwarunkowania oraz ich wpływ na życie społeczne w miastach);

● związków procesów urbanistycznych (budowy miast) z formowaniem życia społecznego w miastach

● najnowszych procesów urbanistycznych w miastach (w tym: problematyki społecznej we współczesnej urbanistyce)

Wykłady są chronologicznym cyklem prezentacji tematów powstałym w oparciu o wiedzę z dziedziny architektury i urbanistyki, literaturę przedmiotu, własne studia tematu.

Wykłady są ilustrowane licznymi przykładami miast historycznych i współczesnych. Źródła ilustracji to:

 historyczne rekonstrukcje form miejskich;

 plany lub zdjęcia zachowanych form;

 oryginalne projekty z epoki.

Kryteria oceny:

Zaliczenie przedmiotu w formie testu

Kryterium oceny jest znajomość prezentowanego na wykładach materiału + wymaganej lektury (1 do wyboru).