(in Polish) Infrastruktura antycznych portów Morza Śródziemnego

W trakcie zajęć studenci zapoznają się z historią badań nad antycznymi portami Morza Śródziemnego oraz z infrastrukturą portową na rzekach i morzu (porty handlowe, wojskowe, naturalne kotwicowiska). Przedstawione zostaną trasy handlowe, sposoby nawigacji po morzu oraz najważniejsze wraki Morza Śródziemnego.

Zajęcia mają na celu zapoznanie studentów z historią badań nad antycznymi portami Morza Śródziemnego oraz z infrastrukturą portową na na rzekach i morzu (wszystkimi elementami portu: falochrony, kamienie cumownicze, mola, przystanie, latarnie morskie). W trakcie zajęć zostaną przedstawione słownik pojęć, antyczne źródła pisane (m.in. periplusy Pomponiusza Meli, Skylaksa, Stadiasmus Maris Magni, O Architekturze Ksiąg Dziesięć Witruwiusza, Geografia Strabona i inne) i ikonograficzne (np. relief Torlonia, kolumna Trajana, kolumna nagrobna w Igel, monety, mozaiki np. z Ostii) pomocne przy analizie zabudowy portowej, oraz współczesne dzienniki z podróży admirałów czy historyków (np. Karol Lanckoroński, Francis Beaufort). Omówiony zostanie procesem rozwoju falochronów, nabrzeży, mola i techniki ich budowy na przestrzeni wieków, studenci zapoznają się z metodami zapobiegającymi zamulaniu i pogłębianiu basenów portowych, poznają charakterystykę instalacji portowych na rzekach, zabudowy portów nad morzem: handlowych i ich zaplecza (z jednym, dwoma i trzema basenami) oraz portów wojskowych, z instalacjami i urządzeniami, które usprawniały pracę (stocznie morskie). Przedstawione zostaną trasy handlowe (morskie i lądowe), sposoby nawigacji po morzu, krótką analizę kotwic i towarów, którymi handlowano (m.in. purpura, sosy rybne, metale, produkty leśne, marmury, zboże) w starożytności oraz najważniejsze wraki Morza Śródziemnego (m.in. Cape Gelidonya, Uluburun, Antikythera, Kyrenia, Kiziliburun).

Zaprezentowane zostaną również nieinwazyjne metody badawcze (na lądzie i pod wodą) przydatne do poszukiwań pozostałości po portach oraz wraków antycznych statków.

Źródła pisane antyczne:

•Pomponiusz Mela 1998, Pomponius Mela’s description of the world, F. E. Romer (tłum.), Michigan ((wybrane księgi).

•Skylaks z Karyandy 2005, Periplus, K. Głombiowski (tłum.), Gdańsk (wybrane fragmenty).

•Klaudiusz Ptolemeusz 1991, The Geography, E. L. Stevenson (tłum.), Dover Publications, New York ((wybrane księgi.

•Stadiasmus Maris Magni 2010, Anonymi Stadiasmus Maris Magni [w:] K. Müller (ed., tłum.), Geographi Graeci minores (Cambridge Library Collection – Classics), Cambridge (wybrane fragmenty).

•Strabon, The geography of Strabo, H. L. Jones (tłum.), London (wybrane księgi).

•Witruwiusz 2004, O Architekturze Ksiąg Dziesięć, K. Kumaniecki (tłum.), Warszawa (wybrane księgi).

Współczesna literatura:

•Arnaud P. 2005, Les Routes de la Navigation Antique, Paris.

•Arnaud P. 2017, Les infrastructures portuaries antiques, [w:] P. De Souza, P. Arnaud (eds.), The Sea in History. The Ancient World, Woodbridge, 224–242.

•Baika K. 2006, Early naval bases and military harbour infrastructure in the Mediterranean, [w:] A. Hafner, U. Niffeler, U. Ruoff (eds.), The New View. Underwater Archaeology and the Historical Picture, Proceedings of the 2nd International Congress on Underwater Archaeology, Rüschlikon 2004, Antiqua 40, Basel, 176–192.

•Bass G. F. 2008, Archeologia pod wodą. Wczesne lata, K. Kowalska (trans.), Warszawa-Londyn.

•Blackman D. 1982, Ancient harbours 1, IJNA, 11, 2, 79–104.

•Blackman D. 1982, Ancient harbours 2, IJNA, 11, 3, 185–211.

•Campbell J. B. 2012, Rivers and the power of ancient Rome, Chapel Hill: University of North Carolina Press.

•Casson L. 1965, Harbour and River Boats of Ancient Rome, JRA, 55.1/2, 31–39.

•Casson L. 1971, Ships and Seamanship in the Ancient World, Princeton.

•de Souza P. 2008, Piraci w świecie grecko-rzymskim, J. Lang (trans.), Zakrzewo.

•de Coetlogon Williams P. F. 1976, Roman harbours, IJNA, 5, 1, 73–79.

•Ducin S. 1997, Sztuka nawigacji w starożytnej Grecji i w Rzymie, Lublin.

•Franco L. 1996, Ancient Mediterranean harbours: a heritage to preserve, Ocean & Coastal Management, 30, 2/3, 115–151.

•Frost H. 1963, Under the Mediterranean, Prentice-Hall: New York.

•Jundziłł J. 1991, Rzymianie a morze, Bydgoszcz.

•McGrail S. 2008, Sea transport, Part 1: Ships and Navigation, [w:] J. P. Oleson (ed.), The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World, Oxford, 606–637.

•Oleson J. P. 1988, The technology of Roman harbours, IJNA, 11, 2, 147–157.

•Oleson J., Brandon C., Hohlfelder R., Jackson M. 2014, Building for Eternity – The history and Technology of Roman Concrete Engineering in the Sea, Oxbow Books, Oxford.

•Parker A. J. 1992, Ancient Shipwrecks of the Mediterranean and the Roman Provinces, Oxford.

•Raban A. 1988, Coastal processes and ancient harbour engineering, [w:] L. Raban (ed.), Archaeology of coastal changes, BAR International Series 404, 185–208.

•Rankov B. 2008, Roman Shipsheds and Roman Ships, [w:] R. Hohlfelder (ed.), Memoirs of the American Academy in Rome. Supplementary Volumes, vol. 6, The Maritime World of Ancient Rome, 51–67.

•Rickman G. E. 1988, The archaeology and history of Roman ports, IJNA, 17, 3, 251–261.

•Rougé J. 1966, Recherches sur l’organisation du commerce maritime en Méditerranée sous l’Empire romain (École pratique des Hautes- Études, VIe section, Centre de recherches historiques. Ports, routes, trafics, n° XXI), Paris.

Literatura uzupełniająca:

•Blackman D., Rankov B., Baika K., Gerding H., Pakkanen J. (eds.), Shipsheds of the Ancient Mediterranean, Cambridge, 210–230.

•Ducin S 1995, Sztuka nawigacji w Rzymie w okresie republiki, [w:] J. Rostropowicz (ed.), Morze w kulturze starożytnych Greków i Rzymian, Opole, 223–227.

•Öniz H., 2016, Amphorae in the Eastern Mediterranean, Oxford.

K_W02: zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii

K_W06: ma podstawową wiedzę o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami oraz dyscyplinami naukowymi, z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych

K_W07: rozumie związek między osiągnięciami wybranej dziedziny nauki a możliwościami ich wykorzystania w archeologii

K_W08: ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych nowych osiągnięciach w zakresie archeologii

K_W09: zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół badawczych w zakresie archeologii

K_W11: zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji informacji zawartych w publikacjach naukowych

K_W12: zna i rozumie podstawowe metody analizy tekstów starożytnych, średniowiecznych lub nowożytnych

K_W14: ma podstawowe wiadomości o rozwoju człowieka oraz jego głównych strategiach adaptacji do różnych warunków środowiskowych

K_W15: ma ogólną wiedzę na temat właściwości surowców oraz sposobów ich wykorzystania przez dawne społeczności

K_W19: zna podstawowe zasady etyki zawodowej archeologa

K_U01: potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych

K_U02: potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje zawarte w różnych źródłach

K_U04: potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności badawcze w zakresie archeologii, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego

K_U05: potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności w zakresie złożoności i udziału kultury w ewolucji człowieka

K_U13: potrafi wykrywać proste zależności między artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi i społecznymi

K_U15: potrafi przytaczać aktualne tezy badawcze, formułować wnioski i dobierać strategie argumentacyjne na poziomie elementarnym oraz konstruować argumenty i kontrargumenty

K_U26: potrafi wyszukiwać możliwości poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejętności zawodowych poza uczelnią

K_K01: jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności oraz jest świadomy konieczności konfrontowania ich z opiniami ekspertów

K_K02: jest gotów do uznania istotnego znaczenia pozostałości materialnych, języków starożytnych i źródeł pisanych jako elementu dziedzictwa kulturowego ludzkości

K_K03: jest gotów do docenić niepowtarzalne wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka

K_K05: jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na temat kompleksowej natury kultury i jej złożoności, ze świadomością potrzeby analizy rozmaitych kategorii źródeł dla odtworzenia przeszłości człowieka

K_K06: jest gotów do podkreślania znaczenia dziedzictwa kulturowego ludzkości dla rozumienia procesu przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych od czasów najdawniejszych do współczesności

K_K07: jest gotów do uznania własnej odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego

K_K11: jest gotów do uznania znaczenia problematyki etycznej związanej z rzetelnością i uczciwością naukową oraz do przyjęcia odpowiedzialności za trafność podejmowanych decyzji w trakcie pozyskiwania źródeł archeologicznych, w zgodzie z obowiązującym prawem państwa, na terenie którego prowadzone są badania

K_K14: jest gotów do dbania o dorobek i tradycje zawodu archeologa

Na początku zajęć zostanie przedstawiona lista zagadnień związanych z portami do opracowania w formie pisemnej (nie więcej niż 3-4 strony) przez studentów, która będzie częścią zaliczenia zajęć. Przygotowanie pracy pisemnej jest niezbędne, aby przystąpić do egzaminu. Egzamin w formie pisemnej.