Ancient History of Polish Lands, Semester II (Lecture)

Na kolejnych wykładach omówione zostaną podstawowe zagadnienia związane ze społecznościami pradziejowymi na ziemiach polskich, z uwzględnieniem m.in. zmian w strukturach osadniczych, rozwoju gospodarki, przemian w obrządku pogrzebowym.

Tematy wykładów:

1. Wprowadzenie do wykładu. Rodzaje źródeł do badań społeczeństw pradziejowych. Wyjaśnienie terminologii archeologicznej. Metody datowania zabytków archeologicznych. Periodyzacja pradziejów ziem polskich.

2. Paleolit dolny i środkowy. Omówienie etapów ewolucji biologicznej i kulturowej człowieka w plejstocenie. Początki osadnictwa w Europie i na ziemiach polskich.

3. Od paleolitu górnego do mezolitu. Uwarunkowania klimatyczne osadnictwa na ziemiach polskich. Charakterystyka podstawowych kultur archeologicznych w Europie Środkowej.

4. Neolit. Charakter i znaczenie przemian osadniczych i gospodarczych, wiązanych z pojęciem neolityzacji. Drogi neolityzacji Europy Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich. Charakterystyka najstarszych społeczności neolitycznych i paraneolitycznych na ziemiach polskich.

5. Eneolit. Megalityzm w Europie. Cechy i znaczenie przemian gospodarczych i osadniczych w eneolicie. Omówienie pozostałości kultury materialnej i duchowej społeczności poszczególnych kultur archeologicznych na ziemiach polskich. Problem tzw. ludów indoeuropejskich.

6. Pierwsze stulecia epoki brązu. Techniki odlewu i obróbki metali kolorowych. Charakterystyka uchwytnych zmian osadniczych i społecznych w pierwszych wiekach epoki brązu. Najważniejsze kultury archeologiczne ziem polskich wczesnego i starszego okresu epoki brązu.

7. W kręgu kultur pól popielnicowych. Geneza kultur pól popielnicowych. Kultura łużycka od środkowego okresu epoki brązu do początku okresu halsztackiego.

8. Kultura halsztacka. Charakterystyka wczesnej epoki żelaza. Społeczności halsztackie w Europie Środkowej. Ślady kontaktów ludności zamieszkującej ziemie polskie ze światem halsztackim.

9. Ludy Wielkiego Stepu w I tysiącleciu p.n.e. Kimmerowie i Scytowie w świetle źródeł pisanych i archeologicznych. Ślady pobytu koczowników na ziemiach polskich w okresie halsztackim. Przyczyny zaniku kultury łużyckiej.

10. W kręgu kultury pomorskiej i zachodniobałtyjskiej. Charakterystyka pozostałości kultury materialnej i duchowej ludności kultury pomorskiej i zachodniobałtyjskiej. Osadnictwo celtyckie i procesy latenizacji na ziemiach polskich.

11. Młodszy okres przedrzymski i okres wpływów rzymskich na ziemiach polskich. Omówienie kultur archeologicznych ze szczególnym uwzględnieniem uchwytnych procesów osadniczych.

12. Źródła pisane do dziejów ziem polskich w okresie wpływów rzymskich. Omówienie i charakterystyka przekazów. Znaczenie źródeł pisanych dla rekonstrukcji sytuacji kulturowej na ziemiach polskich. Możliwości korelacji danych czerpanych ze źródeł pisanych i archeologicznych.

13. Okres wędrówek ludów. Przedstawienie podstawowych źródeł pisanych do badań nad okresem wędrówek ludów. Ślady zmian kulturowych i osadniczych na ziemiach polskich. Etnogeneza Słowian.

14. Ziemie polskie w pierwszych wiekach wczesnego średniowiecza. Osadnictwo, gospodarka i kultura materialna Słowian. Materialne ślady wierzeń przedchrześcijańskich.

15. Pierwsze wieki państwa Piastów w świetle źródeł archeologicznych. Znaczenie źródeł archeologicznych w rekonstrukcji przebiegu procesu powstawania państwa Piastów. Przemiany w zwyczajach pogrzebowych Słowian. Główne problemy archeologii wieków średnich.

Metody dydaktyczne:

Wykład, dyskusja. Elementem wykładu są prezentacje multimedialne przedstawiające pozostałości kultury materialnej z poszczególnych okresów. Część zajęć wzbogacana jest także przez prezentowanie oryginalnych zabytków pozyskanych w trakcie badań archeologicznych.

Od wszystkich uczestników wykładu wymagana jest znajomość książki: P. Kaczanowski, J. K. Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Wielka Historia Polski, t. 1, Kraków 1998

Uzupełnienie do poszczególnych tematów stanowią następujące prace lub ich odpowiednie rozdziały:

C. Renfrew, P. Bahn, Archeologia. Teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002

J. Kmieciński (red.), Pradzieje ziem polskich, t. I, Od paleolitu do środkowego okresu lateńskiego, cz. 1-2, Warszawa-Łódź 1988-1989

W. Hensel (red.), Prahistoria ziem polskich, t. I–V, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975–1981

B. Ginter, J. K. Kozłowski, Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, Warszawa 1975, s. 33-70

S. K. Kozłowski, J. K. Kozłowski, Pradzieje Europy od IX do V tys. p.n.e., Warszawa 1975

J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski, Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa 1981

Z. Krzak, Megality świata, Wrocław-Warszawa-Kraków 2001

S. Kadrow, U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej, Kraków 2001

K. Godłowski, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, cz. IV, Okres lateński w Europie, Kraków 1977

J. Wielowiejski, Życie codzienne na ziemiach polskich w okresie wpływów rzymskich (I — I w.), Warszawa 1976

M. Mączyńska, Wędrówki ludów, Historia niespokojnej epoki IV i V wieku, Warszawa-Kraków 1996

P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19-21 listopada 2001, Kraków 2005

A. Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa 2005

M. Kara, Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań 2009

J. Dowiat (red.), Kultura Polski średniowiecznej X-XIII w., Warszawa 1985

K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. 1, Kultura materialna, Warszawa 1967

Herodot, Dzieje, tłum i opr. S. Hammera, wyd. 3, Warszawa 2002, ks. I, IV

P. K. Tacyt, Germania, tłum. T. Płóciennik, Poznań 2008

Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do najdawniejszych dziejów ziem Polski, red. T. Płóciennik, Warszawa 2015

Opracowania do szczegółowych zagadnień będą podawane w trakcie kolejnych wykładów.