Stosowana antropologia kultury

obowiązkowe

w sali

Celem zajęć jest zaznajomienie uczestników z najważniejszymi ujęciami teoretycznymi pozwalającymi opisywać i analizować kulturowe aspekty współczesnych zjawisk i procesów społecznych. Program podporządkowany jest możliwościom stosowania wiedzy antropologicznej do diagnozowania napotykanych sytuacji kulturowych i podejmowania efektywnych działań w konkretnych społecznościach. Ćwiczenia służą wykształceniu podejścia antropologicznego w pracy animacyjnej, a także przygotowują teoretycznie i metodologicznie do realizacji projektu dyplomowego i pisania pracy magisterskiej.

Celem zajęć jest zaznajomienie studentów z głównymi założeniami, metodami i obszarami badawczymi antropologii kultury, tak jednak sprofilowanymi, aby wyeksponować ich przydatność do praktycznych działań w kulturze podejmowanych w konkretnej społeczności. Uczestnicy zdobywają ogólną wiedzę dotyczącą specyfiki podejścia antropologicznego, nie obejmującą jednak wszystkich kwestii teoretycznych konstytuujących antropologię jako dyscyplinę, lecz koncentrującą się na problemach, których antropologiczne rozpoznanie może okazać się użyteczne lub niezbędne w pracy animacyjnej. Zdobyta wiedza pozwoli absolwentom na precyzyjne diagnozowanie kulturowych aspektów napotykanych zjawisk społecznych i społeczności będących adresatami lub partnerami w podejmowanych przez nich działaniach. Przykłady konkretnych aplikacji podejścia antropologicznego umożliwią uczestnikom zapoznanie się z umiejętnościami antropologicznymi łączącymi podejście badawcze i podejście zorientowane na działalność praktyczną. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na różne postaci i przejawy inności w odniesieniu do sytuacji współczesnego społeczeństwa polskiego.

Program obejmuje następujące zagadnienia:

1. Kultura, rzeczywistość kulturowa

2. Inni, dalecy i bliscy

3. Badanie kultury

4. Ciało

5. Przestrzeń

6. Czas

7. Tradycja, historia, pamięć

8. Więzi i grupy społeczne

9. Tożsamości

10. Doświadczenie kulturowe

11. Praktyki kulturowe

12. Kultura codzienności

13. Świat rzeczy

14. Praca, czas wolny, kultura popularna

15. Antropologia sztuki

Prowadzący:

dr Ewelina Godlewska-Byliniak - kulturoznawczyni, autorka książek "Tadeusz Kantor: sobowtór, melancholia, powtórzenie" (2011) oraz "Teatr radio-logiczny Tymoteusza Karpowicza" (2012), współredaktorka antologii "Odzyskiwanie obecności. Niepełnosprawność w teatrze i performansie (2017) oraz "Niepełnosprawność i społeczeństwo. Performatywna siła protestu (2018). Jej głównym obszarem badawczym jest teatr i performans w XX w., zajmuje się także historyczno-kulturową zmiennością pojęcia melancholii, kategorią głosu w humanistyce współczesnej oraz kwestią reprezentacji odmienności (przede wszystkim cielesnej) w kulturze. Obecnie jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kategorii niepełnosprawności w teatrze i widowiskach XX wieku.

I KULTURA, RZECZYWISTOŚĆ KULTUROWA

– Roy Wagner, Wynalezienie kultury, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003.

– Tim Ingold, Kultura i postrzeganie środowiska, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003.

II INNI, DALECY I BLISCY

– Georg Simmel, Obcy, w: tenże, Socjologia, Warszawa 1975.

– Edward Said, Orientalizm, Poznań 2005 [wyb.].

- Monika Bobako, Islamofobia jako technologia władzy. Studium z antropologii politycznej, Kraków 2017 [fragm.].

– Barbara Fatyga, Dzicy z naszej ulicy, Warszawa 2005, rozdz. „Młodzież jako «dzicy» współczesnego świata”.

– Tomasz Rakowski, Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy, Gdańsk 2009, cz. „Antropolog jako wizytator nędzy” [fragm.].

III BADANIE KULTURY

– Andrzej Mencwel, Wyobraźnia antropologiczna, w: tegoż, Wyobraźnia antropologiczna, Warszawa 2006.

– Kirsten Hastrup, Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią, Kraków 2008.

– Clifford Geertz, Opis gęsty, w: tegoż, Interpretacja kultur, Kraków 2005.

– Grzegorz Godlewski, Luneta i radar, Warszawa 2016 [fragm.].

IV CIAŁO

– Mary Douglas, Czystość i zmaza, Warszawa 2007, rozdz. „Granice zewnętrzne”.

– Mike Featherstone, Ciało w kulturze konsumpcyjnej, w: Antropologia ciała, Warszawa 2008.

– Jean-Jacques Courtine, Ciało anormalne. Historia i antropologia kulturowa ułomności, w: Historia ciała, t. 3: Różne spojrzenia. Wiek XX, Gdańsk 2014.

- Rosemarie Garland-Thomson, Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze, Warszawa 2020, [fragm.].

V PRZESTRZEŃ

– Michel de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Kraków 2008, rozdz. „Opowieści przestrzenne”.

– Arjun Appadurai, Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, Kraków 2005, rozdz. „Wytwarzanie lokalności”.

– Marc Augé, Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, Warszawa 2010 [wyb.].

– Michel Foucault, Inne miejsca, „Teksty Drugie” 2005, nr 6.

VI CZAS

– Edward T. Hall, Taniec życia. Inny wymiar czasu, Warszawa 1999, rozdz. „Doświadczanie czasu” [fragm.].

– Thomas Hylland Eriksen, Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, Warszawa 2003, [fragm.].

VII TRADYCJA, HISTORIA, PAMIĘĆ

– Eric Hobsbawm, Wynajdywanie tradycji, w: Tradycja wynaleziona, Kraków 2008.

– Philippe Ariès, Czas historii, Gdańsk – Warszawa 1996 [wyb.].

– Pierre Nora, Czas pamięci, „Res Publica Nowa” 2001, VII.

– Paul Connerton, Jak społeczeństwa pamiętają, Warszawa 2012 [wyb.].

- Diana Taylor, Archiwum i repertuar, w: Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa.

VIII WIĘZI I GRUPY SPOŁECZNE

– Marcel Mauss, Szkic o darze, w: tegoż, Socjologia i antropologia, Warszawa 1973 [fragm.].

– Jean Duvignaud, Dar z niczego. O antropologii święta, Warszawa 2011, [fragm.].

– Erving Goffman, Relacje w przestrzeni publicznej, Warszawa 2011, [fragm.].

– Michel Maffesoli, Czas plemion: schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, Warszawa 2008, rozdz. IV.

IX TOŻSAMOŚCI

– Anthony Giddens, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, Warszawa 2001 [fragm.].

– Richard Sennett, Korozja charakteru: osobiste konsekwencje pracy w nowym kapitalizmie, Warszawa 2006 [fragm.].

– Akhil Gupta, James Fergusson, Poza “kulturę”: przestrzeń, tożsamość i polityka różnicy, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa 2004.

- Tom Shakespeare, Samoorganizacja osób niepełnosprawnych. Nowy ruch społeczny?, w: Niepełnosprawność i społeczeństwo. Performatywna siła protestu, Warszawa 2018.

– Henrietta L. Moore, Płeć kulturowa i status – wyjaśnienie sytuacji kobiet, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003.

X DOŚWIADCZENIE KULTUROWE

– Victor Turner, Proces rytualny, Warszawa 2010, rozdz. „Liminalność i communitas” [fragm.].

– Roger Abrahams, Doświadczenie zwyczajne i niezwykłe, w: Antropologia doświadczenia, Kraków 2011.

– Eva Illouz, Uczucia w dobie kapitalizmu, Warszawa 2010 [fragm.].

XI PRAKTYKI KULTUROWE

– Pierre Bourdieu, Zmysł praktyczny, Kraków 2008, rozdz. „Struktury, habitusy, praktyki”, „Logika praktyki”.

– Michel de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Kraków 2008, rozdz. „«Radzić sobie»: użycia i taktyki”, „Chodzenie po mieście”.

XII KULTURA CODZIENNOŚCI

– Michel de Certeau et al., Wynaleźć codzienność. Mieszkać, gotować, Kraków 2011 [wybór].

– Roch Sulima, Antropologia codzienności, Kraków 2000, [fragm.].

– Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny istnienia, Warszawa 1992 [wybór].

XIII ŚWIAT RZECZY

– Arjun Appaduraj, W rzeczy samej, w: Materialność, Gdańsk 2012.

– Bjornar Olsen, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, Warszawa 2013 [wyb.].

– Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006 [wybór fragmentów o rzeczach – semioforach].

– Bruno Latour, Splatając na nowo to, co społeczne, Kraków 2010, rozdz. „Trzecie źródło niepewności: przedmioty także posiadają podmiotowość”.

XIV PRACA, CZAS WOLNY, KULTURA POPULARNA

– Anna Zadrożyńska, Homo faber i homo ludens, Warszawa 1983 [wybór].

– Daniel Bell, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Warszawa 1994, [fragm.].

XV ANTROPOLOGIA SZTUKI

– Clifford Geertz, Sztuka jako system kulturowy, w: tegoż, Wiedza lokalna, Kraków 2005.

– Hal Foster, Artysta jako etnograf, w: tegoż, Powrót Realnego. Awangarda u schyłku XX wieku, Kraków 2012.

– Artur Żmijewski, Stosowane sztuki społeczne, „Krytyka Polityczna” 2007, nr 11/12.

Student/ka:

zna i rozumie swoistość nauk o kulturze, subdyscypliny tych nauk i ich związki z praktykami artystycznymi i naukami społecznymi;

zna i rozumie w stopniu ogólnym współczesne trendy rozwojowe w dziedzinie polityki, społeczeństwa i kultury; w stopniu pogłębionym wpływ mediów i środków transmisji kultury na kształt procesu kulturowego w kontekście kultury współczesnej;

zna i rozumie najważniejsze problemy współczesnej humanistyki i kultury najnowszej;

zna i rozumie konieczność dbałości o więzi społeczne i społeczności lokalne;

potrafi interpretować współczesne i nowe zjawiska życia społecznego za pomocą narzędzi antropologicznych;

potrafi stosować narzędzia popularyzacji zdobytej wiedzy;

potrafi samodzielnie zaplanować i przeprowadzić pogłębione badanie wybranego aspektu rzeczywistości, dobierając odpowiednią metodologię i zaprezentować jego wyniki z uwzględnieniem złożoności kulturowego kontekstu;

potrafi wykorzystywać metodologię badawczą oraz narzędzia (także cyfrowe) nauk humanistycznych i praktyk kulturowych oraz prezentować i syntetyzować uzyskane tymi metodami dane; dostosować istniejące lub stworzyć nowe narzędzia badawcze i metody działania dla własnych celów;

wykorzystywać posiadaną wiedzę by formułować i testować hipotezy z zakresu działania w kulturze;

potrafi zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, mówiąc zrozumiale i poprawnie; samodzielnie poprowadzić dyskusję publiczną;

potrafi ciągle dokształcać się i rozwijać intelektualnie oraz zawodowo; ukierunkowywać innych w tym zakresie;

jest gotów/-owa do krytycznej oceny posiadanej wiedzy i umiejętności;

jest gotów/-owa do przyjęcia postawy szacunku i ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów;

jest gotów/-owa do dostrzegania wagi działania w kulturze dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju;

jest gotów/-owa do samodzielnego i twórczego działania w kulturze, ze świadomością celowości tych działań i opracowywania ich strategii;

jest gotów/-owa do zaangażowania w dialog społeczny i międzykulturowy ze zrozumieniem i empatią; upowszechniania postawy tolerancji wobec kulturowej odmienności;

jest gotów/-owa do uczestnictwa w debacie publicznej;

jest gotów/-owa do zaangażowania się w prace zespołowe ze świadomością wagi wspólnego działania i etyczną odpowiedzialnością; działania na rzecz przestrzegania zasad etyki zawodowej;

jest gotów/-owa do dążenia do upowszechniania i otwartości zasobów wiedzy i umiejętności;

jest gotów/-owa do wykazywania troski o dziedzictwo kulturowe i świadomości jego znaczenia dla życia społecznego; aktywnego działania na rzecz jego zachowania;

jest gotów/-owa do planowania i uzasadniania swoich działań badawczych i społecznych – kierując się stworzoną na podstawie posiadanej wiedzy wizją świata społecznego;

Egzamin ustny (80%) i ocena aktywności na zajęciach (20%).

Nieobecność na ponad 1/3 zajęć jest podstawą niedopuszczenia do zaliczenia.