Monographic seminars

Celem zajęć będzie zbadanie historii relacji między środowiskiem a powstającymi w nim systemami społecznymi. Zastanowimy się, jaki wpływ na kształt życia społecznego (na relacje klasowe, płciowe, międzygatunkowe) mają góry, stepy, wyspy, bagna lub rzeki, jakie znaczenie dla kształtu stosunków społecznych ma to, co uprawiamy i co hodujemy oraz jaki wpływ ma sposób, w jaki pozyskujemy energie (mięśnie, drewno, węgiel, ropa, atom).

Punktem wyjścia zajęć będzie słynna formuła Karola Marksa: „ludzie piszą swoją historię, ale w warunkach, które nie są ich własnym dziełem”. Zgodnie z powszechnie obowiązującą interpretacją Marks uważał, że budowa egalitarnych, sprawiedliwych stosunków między ludźmi wymaga odpowiedniej infrastruktury: maszyn, rozwiniętych sił wytwórczych, nowoczesnej organizacji pracy. Podczas zajęć spróbujemy podważyć tę antropocentryczną wykładnię i pomyśleć o materialnych warunkach, uwzględniając nie tylko środowisko technologiczne, ale przede wszystkim naturalne.

Celem zajęć będzie zbadanie historii relacji między środowiskiem a powstającymi w nim systemami społecznymi. Zastanowimy się, jaki wpływ na kształt życia społecznego (na relacje klasowe, płciowe, międzygatunkowe) mają góry, stepy, wyspy, bagna lub rzeki, jakie znaczenie dla kształtu stosunków społecznych ma to, co uprawiamy i co hodujemy oraz jaki wpływ ma sposób, w jaki pozyskujemy energie (mięśnie, drewno, węgiel, ropa, atom).

Zastanowimy się, czy wynalezienie maszyny parowej sprzyjało emancypacji klas podporządkowanych? Czy łowcy, zbieracze, ogrodnicy znali patriarchat? Czy uprawiając trzcinę cukrową można znieść niewolnictwo? Czy mając gospodarkę opartą na paliwach kopalnych (węgiel, ropa, atom, metale rzadkie), można znieść kapitalizm? Czy rolnictwo oparte na bulwach (ziemniak, maniok, batat) chroni przed narodzinami państwa i hierarchii społecznych? Czy w feudalizmie istniało państwo dobrobytu? Czy Wielkie Zamknięcie zwierząt hodowlanych (w oborach) było możliwe bez ziemniaczanej monokultury w Europie? Dlaczego neoliberalizm jest systemem ekonomicznym opartym raczej na ropie niż na węglu?

Proponowane tematy spotkań:

1. Łowiecko-zbierackie społeczeństwo dobrobytu

2. Zboża: państwo i patriarchat?

3. Trzcina cukrowa: niewolnictwo?

4. Węgiel: kapitalizm?

5. Ropa: neoliberalizm?

6. Ziemniak: anarchistyczny czy oświeceniowy?

7. Feudalne państwo dobrobytu?

8. Jak żyć bez państwa i kapitału: rolnictwo ucieczkowe

9. Bagna: antykapitalizm?

10. Ogrody: matriarchat?

11. Oceany: anarchizm piratów?

12. Góry: anarchizm brygantów?

Proponowana lista lektur (ostateczny kształt zostanie ustalony podczas zajęć):

1. Łowiecko-zbierackie społeczeństwo dobrobytu

Sahlins, Marshall. Stone Age Economics. London; New York: Routledge, 2017.

Sahlins, Marshall. Pierwotne społeczeństwo dobrobytu, przeł. P. Niesiołowski, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, PWN, Warszawa 2005, s. 275-306

Graeber, David oraz Wengrow, David. ‘Jak zmienić bieg ludzkiej historii (a przynajmniej tej części, która już się wydarzyła)’, przeł. Iwona Ostrowska, Czas Kultury 4 (2019).

2. Zboża: państwo i patriarchat?

Scott, James C. Jak udomowiono człowieka. U początków historii pierwszych państw, Warszawa PWN, 2021.

Tsing, Anna. ‘Krnąbrne Krawędzie: Grzyby Jako Gatunki Towarzysząc’. w: Feministyczne Nowe Materializmy: Usytuowane Kartografie, red. Olga Cielemęcka and Monika Rogowska-Stangret, przeł. Monika Rogowska-Stangret. Lublin: e-naukowiec, 2018

3. Trzcina cukrowa: niewolnictwo?

Buck-Morss, Susan. Hegel, Haiti i historia uniwersalna. przeł. K. Bojarska, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.

Łepkowski, Tadeusz. Haiti: początki państwa i narodu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.

Galloway, Jock H. The Sugar Cane Industry: An Historical Geography from Its Origins to 1914. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.

4. Węgiel: kapitalizm?

Malm, Andreas. Fossil Capital: The Rise of Steam Power and the Roots of Global Warming. London; New York: Verso, 2016.

5. Ropa: neoliberalizm?

Mitchell, Timothy. Carbon Democracy: Political Power in the Age of Oil. London: Verso, 2013.

6. Ziemniak: anarchistyczny czy oświeceniowy?

Nally, David, oraz Kearns, Gerry. ‘Vegetative States: Potatoes, Affordances, and Survival Ecologies’. Antipode: A Radical Journal of Geography (2020).

Jakubowski, Melchior. ‘The Introduction of the Potato in Eastern Europe: State or Peasant Initiative?’ Eighteenth-Century Studies 54, no. 3 (2021): 651–65. https://doi.org/10.1353/ecs.2021.0043.

7. Feudalne państwo dobrobytu?

Geremek, Bronisław. Świat ‘opery żebraczej’: obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV-XVII wieku. Warszawa: PIW, 1989.

Charlesworth, Lorie. Welfare’s Forgotten Past: A Socio-Legal History of the Poor Law. London: Routledge-Cavendish, 2011

Thompson, E. P. ‘The Moral Economy of the English Crowd in the Eighteenth Century’. Past & Present, no. 50 (1971): 76–136.

Petrusewicz, Marta. Latifundium: Moral Economy and Material Life in a European Periphery. Przeł. Judith C. Green. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

8. Jak żyć bez państwa i kapitału: rolnictwo ucieczkowe

Scott, James C., The Art of Not Being Governed: An Anarchist History of Upland Southeast Asia. New Haven London: Yale University Press, 2010.

9. Bagna: antykapitalizm?

Łotysz, Sławomir. Pińskie błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku, Kraków: Universitas, 2022.

Bruisch, Katja. ‘The State in the Swamps: Territorialization and Ecosystem Engineering in the Western Provinces of the Late Russian Empire’, 2019. http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/89719.

Brent Morris, J. Dismal Freedom: A History of the Maroons of the Great Dismal Swamp, Chapel Hill: UNC Press, 2022.

Brown, Kate. Kresy: biografia krainy, której nie ma: jak zniszczono wielokulturowe pogranicze. Przeł. Aleksandra Czwojdrak, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013

10. Ogrody: matriarchat?

Merchant, Carolyn. Earthcare: Women and the Environment. New York: Routledge, 2014.

Merchant, Carolyn. Ecological Revolutions: Nature, Gender, and Science in New England. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2010.

Shiva, Vandana. Reclaiming the Commons: Biodiversity, Traditional Knowledge, and the Rights of Mother Earth. London: Synergetic Press, 2020

Federici, Silvia. Re-Enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons. Oakland: PM Press, 2018.

11. Oceany: anarchizm piratów?

Linebaugh, Peter oraz Rediker, Marcus. Wielogłowa hydra: żeglarze, niewolnicy, pospólstwo i ukryta historia rewolucyjnego Atlantyku, Warszawa: Krytyka Polityczna 2022

Wilson, Peter Lamborn. Pirate Utopias. Moorish Corsairs & European Renegadoes, New York: Autonomedia, 2003

12. Góry: anarchizm brygantów?

Hobsbawm, Eric. ‘Bandyta Społeczny’. Przeł. Michał Pospiszyl. Praktyka Teoretyczna 3, no. 33 (25 October 2019): 115–34. https://doi.org/10.14746/prt.2019.3.6.

Petrusewicz Marta. Społeczeństwo przeciwko państwu: chłopskie rozbójnictwo w południowych Włoszech. przeł. P. Laskowski, Tikn. Poznań: Bractwo Trojka, 2019.

Le Roy Ladurie, Emmanuel. Montaillou: wioska heretyków 1294-1324. Przeł. Ewa Dorota Żółkiewska. Czerwonak: Wydawnictwo Vesper, 2014.

Bibliografia pomocnicza:

Baratay, Éric. Zwierzęcy punkt widzenia: inna wersja historii. Przeł. Paulina Tarasewicz. Warszawa: Wydawnictwo w Podwórku, 2018.

Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka: retoryka i marazm antropocenu. Wydanie pierwsze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.

Brown, Kate. Plutopia: atomowe miasta i nieznane katastrofy nuklearne. Przeł. Tomasz Bieroń. Wydanie II. Reportaż. Warszawa: Wydawnictwo Czarne, 2019.

Brown, Kate. ‘Wskrzeszanie gleby’. Przeł. Iwona Ostrowska. Czas Kultury 37 (2021).

Domańska, Ewa, red. Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki: antologia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.

Domańska, Ewa. „Humanistyka ekologiczna”. Teksty Drugie 1–2 (2013).

Fressoz, Jean-Baptiste. ‘Losing the Earth Knowingly. Six Environmental Grammars around 1800’. w: The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch, red. Clive Hamilton, François Gemenne, and Christophe Bonneuil, London; New York: Routledge, 2015.

Guha, Ramachandra. Environmentalism: A Global History. New York: Pearson, 2020.

Haraway, Donna. ‘Making Kin: Anthropocene, Capitalocene, Plantationocene, Chthulucene’. w: Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press Books, 2016.

Haraway, Donna, and Anna Tsing. Reflect on the Plantationocene. Wisconsin-Madison: Edge Effects, 2019.

Hickel, Jason. Mniej znaczy lepiej: o tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat. Przeł. Jerzy Paweł Listwan. Kraków: Karakter, 2021.

Izdebski, Adam. Średniowieczni Rzymianie i przyroda: interdyscyplinarna historia środowiskowa. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica", 2018.

Izdebski, Adam, and Rafał Szmytka, red. Ekobiografia Krakowa. Wydanie I. Kraków: Znak, 2018.

Merchant, Carolyn. Major Problems in American Environmental History. Boston: Cengage Learning, 2011.

Moore, Jason W., red. Antropocen czy kapitałocen?: natura, historia i kryzys kapitalizmu. Przetłumaczone przez Krzysztof Hoffmann, Patryk Szaj, i Weronika Szwebs. Poznań: WBPiCAK, 2021.

Parker Geoffrey. Globalny kryzys. Wojna, zmiany klimatyczne i katastrofa w XVII wieku, Warszawa: wyd. Napoleon V, 2019.

Praczyk, Małgorzata. „Czy historia się ekologizuje? polska historiografia współczesna wobec natury.” Historyka. Studia Metodologiczne 45 (2015).

Praczyk, Małgorzata. „Historia środowiskowa jako praktyka badawcza”. Historyka. Studia Metodologiczne 50 (2020).

Steinberg, Ted. Down to Earth: Nature’s Role in American History. New York: Oxford University Press, 2018.

Tsing, Anna. The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press, 2015.

Tsing, Anna, Nils Bubandt, Elaine Gan, and Heather Anne Swanson, red. Arts of Living on a Damaged Planet: Ghosts and Monsters of the Anthropocene. Minneapolis: Univ Of Minnesota Press, 2017.

Wiedza:

- student_ka zna podstawowe pojęcia i metody związane z historią środowiskową

- student_ka umie przedstawić i uzasadnić przykłady ekologii sprzyjające powstawaniu systemów społecznych opartych na hierarchiach

- student_ka umie przedstawić i uzasadnić przykłady ekologii utrudniających narodziny państwa, kapitalizmu i patriarchatu

Umiejętności:

- student_ka potrafi w krytyczny sposób analizować prace historyczne z wykorzystaniem narzędzi teoretycznych

Podstawą zaliczenie przedmiotu jest:

uczęszczanie na zajęcia i aktywność (gwarantują one zaliczenie)

W przypadku oceny wyższej niż 3 do wyboru:

1) zaliczenie ustne: rozmowa na temat jednego z omawianych na zajęciach tekstów (tekst wybiera student_ka)

2) zaliczenie pisemne: mini-esej (4-8 stron) na wcześniej uzgodniony temat