Odmieńcy. Perfomrances of otherness in Polish transition culture

Konwersatorium poświęcone polskiej kulturze okresu transformacji ustrojowej ze szczególnym uwzględnieniem wyłaniającej się wtedy odmienności i jej performansów. Przyglądając się, teatrowi, filmowi i literaturze będziemy śledzić jak konstytuuje się inność i jak jest definiowana przez - zmieniającą się - wspólnotę.

Celem zajęć jest zbadanie, jak w polskiej kulturze czasów transformacji (lata ’90), pojawiają się i działają Inni. W czasach radykalnej społecznej, politycznej i kulturowej zmiany z zastanych modeli tożsamości wyłaniają się nowe, które nie tylko wymagają nowych mechanizmów ujawniania się, nowych gestów i zachowań – nazywanych performansami – ale także nowych reakcji społeczności a nawet nowych modeli bycia razem. Badając praktyki artystyczne – sztukę, literaturę, teatr, film a także dokumentację tych działań artystycznych, które można nazwać efemerycznymi i ulotnymi, patrząc na nie jako na ślady i scenariusze społecznych działań – będziemy badać jak performowana była odmienność w czasach transformacji.

Ważnym założeniem zajęć jest oparta na spostrzeżeniu, że w kulturze transformacji różne rodzaje inności nie są jeszcze traktowane jako tożsamości i ujmowane w ramach tego, co dziś nazywamy polityką tożsamościową, myśl, że da się prześledzić wyłanianie się inności zanim zostanie ona nazwana i ujęta w znane dziś figury: Żyda, geja, kobiety, Czarnego itd. Dlatego ważnym elementem zajęć będzie refleksja nad pojęciem Odmieńca. Uderzające, że słowo Odmieniec tłumaczy się na angielski jako Queer. Pojawia się ono w polskiej refleksji humanistycznej już w 1982 roku w słynnym tomie redagowanym przez Marię Janion i Zbigniewa Majchrowskiego zatytułowanym "Odmieniec" na oznaczenie właśnie takiej inności, którą dziś można by określić jako pre-queer. Idąc tym tropem będziemy badać, jak nakładają się na siebie te pojęcia, jak się przecinają i rozchodzą, widząc w tym procesie oddziaływanie kultury transformacji.

Wybrane lektury:

Brach-Czaina (1992) Szczeliny istnienia, Warszawa: PIW.

Buden, Boris (2012) Strefa przejścia. O końcu postkomunizmu, trans. Michał Sutkowski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Czapliński, Przemysław (2009) Polska do wymiany. Późna nowoczesność i nasze wielkie narracje, Warszawa: W.A.B.

Dunn, Elisabeth (2017) Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, trans. P. Sadura, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Halberstam, Jack (2018) Przedziwna sztuka porażki, trans. Mikołaj Denderski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Hardy, Jane (2010) Nowy polski kapitalizm, trans. A. Czarnacka, Warszawa: KiP

Iwasiów, Inga (2002) Rewindykacje. Kobieta czytająca dzisiaj, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Janion, Maria (1996) Kobiety i duch inności, Warszawa; Sic!

Janiszewski, Jakub (2013) Kto w Polsce ma HIV? Epidemia i jej mistyfikacje, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Kennedy, Michael D. (2002) Cultural Formations of Postcommunism. Emancipation, Transition, Nation, and War, Minneapolis/London: University of Minnesota Press.

Kiossev, Alexander (2008) “The Oxymoron of Normality”, Eurozine, https://www.eurozine.com/theoxymoron-

of-normality/

Kosofsky Sedwick, Eve (1990) Epistemology of the Closet, Los Angeles: University of California Press.

Księżyk, Rafał (2020) Dzika rzecz. Polska muzyka i transformacja 1989 -1993, Wołowiec: Czarne.

Lease, Bryce (2016) After ’89: Polish Theatre and the Political, Manchester: Manchester University Press.

Leszkowicz, Paweł, Tomasz Kitliński (2005) Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce, Kraków: Aureus.

Mizielińska, Joanna (2006) Płeć, ciało, seksualność: od feminizmu do teorii queer, Kraków: Universitas.

Odmiany odmieńca. Mniejszościowe orientacje seksualne w perspektywie gender (2002) Tomasz Basiuk, Dominika Ferens, Tomasz Sikora, Katowice: Śląsk.

Odmieńcy (1982) Maria Janion, Zbigniew Majchrowski (eds), Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.

Piepiórka Michał (2019) Rockefellerowie i Marks nad Warszawą. Polskie filmy fabularne wobec transformacji gospodarczej, Wrocław: Ossolineum.

Po transformacji? Literackie idiomy zjawisk i procesów rzeczywistości III Rzeczypospolitej (2020), ed. Hanna Gosk, Łukasz Pawłowski, Warszawa: Elipsa.

Szcześniak, Magda (2016) Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji, Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana/ Instytut Kultury Polskiej.

Wawrzyniak Joanna, Aleksandra Leyk (2020) Cięcia. Mówiona historia transformacji, Warszawa:

Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Williams, Raymond (1989) Marxism and Literature. Oxford: Oxford University Press.

Wiedza: absolwent zna i rozumie

w stopniu zaawansowanym wybrane aspekty historii kultury polskiej i ościennych kultur obcych

podstawowe media i środki transmisji kultury (słowo, obraz, widowisko) oraz ich wpływ na kształt procesu kulturowego

Umiejętności: absolwent potrafi

wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych

interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do

krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści

dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju

Podstawą oceny będzie zaliczenie w formie prezentacji (80%) oraz aktywność na zajęciach (20%). Dopuszczalne dwie nieobecności. Powyżej 1/3 absencji na zajęciach kwalifikuje do skreślenia z listy zajęć.