What does the Code have to do with dramaturgy? Legal cultures in an anthropological perspective

Czym może być prawo, jeśli uznamy odpowiedź „zbiorem przepisów” za ograniczającą? Czy jest ono raczej instrumentem sprawowania władzy i dyscyplinowania społeczeństwa, czy też narzędziem emancypacji i ochrony jednostek przed nadużyciami silniejszych? I wreszcie – co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią, a sala sądowa z teatrem?

W czasie kursu postaramy się spojrzeć na prawo i towarzyszące mu praktyki społeczne szerzej, niż tylko przez pryzmat przepisów. Przewodnikami w tej refleksji będą przede wszystkim teorie krytyczne oraz teoria aktora-sieci. Punktem wyjścia zaś – różne postawy, jakie aktor społeczny może przyjąć wobec prawa. Obok „przestrzegania”, będzie to także „omijanie”, „nieposłuszeństwo”, „nadużywanie”, czy „korzystanie z luk”. Tematy, które dzięki temu podejściu poruszymy będą leżały blisko bardzo aktualnie palących zjawisk społecznych takich jak kryzys humanitarny czy reprywatyzacja. Zaproponowane zostaną również teksty kultury, które poszerzą obraz o kulturę popularną.

Czym może być prawo, jeśli uznamy odpowiedź „zbiorem przepisów” za ograniczającą i niewrażliwą społecznie? Czy jest ono raczej instrumentem sprawowania władzy i dyscyplinowania społeczeństwa, czy też narzędziem emancypacji i ochrony jednostek przed nadużyciami silniejszych? A może rzędem teczek w sądowym archiwum i urzędowym formularzem? I wreszcie – co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią, a sala sądowa z teatrem?

W czasie kursu postaramy się spojrzeć na prawo i towarzyszące mu praktyki społeczne szerzej, niż tylko przez pryzmat przepisów. Przewodnikami w tej refleksji będą przede wszystkim teorie krytyczne (Foucault, critical legal studies) oraz teoria aktora-sieci (Latour). Punktem wyjścia zaś – różne postawy, jakie aktor społeczny może przyjąć wobec prawa. Obok oczywistego „przestrzegania”, będzie to także „omijanie”, „nieposłuszeństwo”, „nadużywanie”, czy „korzystanie z luk”. Tematy, które dzięki temu podejściu poruszymy będą leżały blisko bardzo aktualnie palących zjawisk społecznych takich jak migracje i kryzysy humanitarne, reprywatyzacja czy protesty. Zaproponowane zostaną również teksty kultury, które poszerzą obraz o kulturę popularną.

Propozycje zagadnień:

A. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. Czym jest prawo – jako zjawisko społeczne? Co się składa na prawo? (Latour)

2. Jak spojrzeć poza „zbiór przepisów”? Wprowadzenie teoretyczne (Foucault, critical legal studies, inne nurty krytyczne)

B. PRZESTRZEGANIE – prawa i procedury

3. Sieci instytucjonalne i reżimy biurokratyczne, czyli czy wizyta w dziekanacie to też prawo? – street-level law

4. Jak zostać „uchodźcą” – między procedurami a tożsamościami

5. Co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią? – teatr sądowy / teatr proceduralny*

6. Sądowy teatr telewizji – „Anna Maria Wesołowska”

C. NADUŻYWANIE

7. Cele główne, cele poboczne, instrumentalizacja – jak ustawodawstwo COVIDowe wzmacniało kryzysy na granicach

D. OMIJANIE i NIEPOSŁUSZEŃSTWO

8. Strategie oporu słabszych – gry z reżimami migracyjnymi i wizowymi

9. Co by zrobił Thoreau w Puszczy Białowieskiej? – o obywatelskim nieposłuszeństwie na granicy polsko-białoruskiej

E. LUKI PRAWNE/BIAŁE PLAMY

10. Kto ustanawia „podmiot prawa”? – granica polsko-białoruska jako przestrzeń ambiwalencji

11. Strefy ukrytej (systemowej) przemocy – granice Unii Europejskiej

12. Czy luka prawna bywa formą regulacji i kto na tym korzysta? – reprywatyzacja w kontekście Warszawy

13. Sprawiedliwość transformacyjna – komisje śledcze

14. „IWONA WIECZOREK – SZUKAMY PRAWDY” – (domorośli) detektywi w zastępstwie państwa

Na zajęcia mam nadzieję zaprosić kilkoro gości specjalizujących się w podejmowanych przez nas tematach.

Przykładowa literatura (na pewno będzie ulegać zmianom):

Opracowania naukowe:

1. Bruno Latour, The Making of Law. An Ethnography of the Conseil d’Etat, Paris 2002 (fragmenty).

2. Michel Foucault, Nadzorować i karać, tłum. T. Komendant, Warszawa 2020 (fragmenty).

3. Marta Bucholc, Law and liberal pedagogy in a post-socialist society: the case of Poland, w: “Journal of Modern European History”, t. 18, 2020, s. 324-334.

4. Akhil Gupta, Red Tape: Bureaucracy, Structural Violence and Poverty in India, Durham 2012 (fragmenty).

5. Michael Lipsky, Street-Level Bureaucracy: Dilemmas of the Individual in Public Services, New York 2010 (fragmenty).

6. W. Klaus, M. Szulecka, Departing or Being Deported? Poland’s Approach towards Humanitarian Migrants, w: “Journal of Refugee Studies”, vol. 36, 2023, s. 467-488.

7. K. A. Marciniak, Proces sądowy jako theatrum w świetle dzieł Bartłomieja Groickiego, w: „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 58, 2016.

8. D. Gilman, Barricading the Border: COVID-19 and the Exclusion of Asylum Seekers at the U.S. Southern Border, w: “Frontiers”, vol. 2, 2020.

9. S. Scheel, “The Secret is to Look Good on Paper”: Appropriating Mobility within and against a Machine of Illegalization, w: “The Borders of “Europe””, Durham 2017, s. 37-63.

10. Badaczki i Badacze na Granicy, Społeczne archiwum kryzysu humanitarnego, 2021- (wybrane teksty).

11. K. Czarnota, M. Górczyńska, Gdzie prawo nie sięga. Raport HFPC z monitoringu granicy polsko-białoruskiej, Warszawa 2022.

12. A. Palęcka, Przemoc państwa i działania oddolne. Raport fundacji Ocalenie z kryzysu na granicy polsko-białoruskiej, Warszawa 2022.

13. B. Siemieniako, Reprywatyzując Polskę. Historia wielkiego przekrętu, Warszawa 2017 (framgenty).

14. J. Kusiak, Chaos Warszawa, Warszawa 2017 (fragmenty).

Teksty kultury (przykładowe):

1. B. Boochani, Tylko góry będą ci przyjaciółmi, tłum. T. S. Gałązka, Warszawa 2021 (fragmenty).

2. M. Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Warszawa 2022 (wybrane rozmowy).

3. „Border Conversations” (2022).

4. „Sędzia Anna Maria Wesołowska” (2006-2011), prod. TVN (wybrane odcinki).

5. „Mo” (2022), prod. Netflix (wybrane odcinki).

6. „Strefa ukrytej przemocy” (2022), prod. Border Emergency Collective.

7. „Piąte: nie zabijaj” (2019-) (wybrane odcinki).

K_W04 - absolwent zna i rozumie w stopniu pogłębionym wybrane aspekty kultury polskiej związane z samodzielnie obraną drogą badawczą

K_U01 - absolwent potrafi wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych oraz właściwie i twórczo prezentować ich wyniki

K_U02 - absolwent potrafi interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny

K_K01 - absolwent jest gotowy do krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści

K_K02 - absolwent jest gotowy do przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów

K_K03 - absolwent jest gotowy do dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju

Na zajęciach dopuszczalne są dwie nieobecności, które osoba może wykorzystać bez podawania przyczyny. Każda kolejna nieobecność powinna być nadrobiona w wizyty na dyżurze - w czasie której omówimy wspólnie teksty przerabiane w okresie nieobecności. Udział nieobecności - odrobionych lub nie - nie może przekroczyć 50%.

Ocena końcowa będzie zależała od dwóch czynników:

A. Przygotowania krótkiej pracy zaliczeniowej (eseju)

B. Aktywności na zajęciach

A. Każda osoba uczestnicząca w zajęciach będzie zobowiązana do przygotowania krótkiej pracy zaliczeniowej (3-5 stron) na wybrany temat związany z tematyką zajęć - np. analiza wybranego tekstu kultury. Praca nie będzie musiała spełniać ściśle wymogów artykułu naukowego, ale będzie wymagane odwołanie do literatury. W połowie semestru zapoznam osoby z listą przykładowych tematów oraz wprowadzę w to, jak ma wyglądać praca zaliczeniowa.

B. Czynnik dodatkowy. Brak aktywności na zajęciach nie będzie wpływał negatywnie na ocenę - natomiast podejmowanie aktywności może wpłynąć na poprawę oceny.