From the block, palace, barrack. The cultural history of State Agricultural Farms

Zajęcia mają na celu przybliżenie kulturowej historii Państwowych Gospodarstw Rolnych. Na podstawie pamiętników konkursowych, powieści, reportaży, filmów dokumentalnych i kronik filmowych będziemy przyglądać się sposobom opowiadania o pegeerach i zastanawiać nad ich potencjalnościami.

Państwowe Gospodarstwa Rolne – powołane oficjalnie w 1949 roku – były elementem socjalistycznej reformy rolnej i miały stanowić przeciwwagę dla gospodarstw indywidualnych. Z czasem stały się specyficznie odrębnymi przestrzeniami, w której tytułowy pałac, barak i blok współwystępowały i służyły za krajobraz przeżywany oraz na różne sposoby zamieszkiwany przez pracownice i pracowników PGR. Ten swoisty pegeerowski palimpsest będzie jednym z zagadnień podejmowanych podczas zajęć.

W czasie semestru spotkań osoby studiujące zapoznają się z tekstami założycielskimi dla Państwowych Gospodarstw Rolnych i ich późniejszymi reprezentacjami. W zaproponowanych tekstach kultury szczególnie będzie nas interesować napięcie między tym, co deklaratywne i oficjalne, a tym, co związane z codziennością pegeerów i taktykami oporu podejmowanymi przez pracownice i pracowników. Kulturowa historia pegeerów posłuży też do namysłu nad tym, jak zbierać i badać historie ludowe, oddolne i te – podążając za rozpoznaniami Arieli Aïshy Azoulay – potencjalne.

Przykładowe tematy:

– Początki, Ministerstwo PGR i długie trwanie folwarku

– Pegeery na „Ziemiach Odzyskanych”

– Praca i praca na rzecz „lepszego jutra”

– Wzorcowe pegeery i barszcz sosnowskiego

– Kołchoźnicy, „pegeerusy”, czyli o strachu i (auto)stereotypie

– Modernizacja wsi i hierarchie

– Życie codzienne między wsią a miastem

– Podmioty więcej-niż-ludzkie w gospodarstwach państwowych

– Transformacja: homo sovieticus, Arizona i praktycy niemocy

– Historie potencjalne: pałace-pegeery

Wszystkie teksty będą udostępniane w formie skanów. Pełna lista lektur zostanie przedstawiona na początku semestru.

Przykładowa literatura:

– Anna Engelking, Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Toruń 2012.

– Anna Zadrożyńska, Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnych i współczesnych, PWN, Warszawa 1983.

– Ewelina Szpak, Między osadą a zagrodą. Życie codzienne mieszkańców PGR-ów, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005.

– Ewelina Szpak, Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2013.

– Włodzimierz Dzun, Państwowe Gospodarstwa Rolne w rolnictwie Polskim w latach 1944-1990, Polska Akademia Nauk, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Warszawa 1991.

– Tomasz Rakowski, Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009.

– Anna Wylegała, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021.

– Agata Zborowska, Do spółdzielni produkcyjnej i z powrotem. Przemiany własności w powojennych narracjach pamiętnikarskich, „Kultura i Społeczeństwo” 2022, nr 2, s. 71–98.

– Wojciech Woźniak, From underclass to Homo sovieticus. Human constraints towards modernization, „Praktyka Teoretyczna” 2014, nr 3, s. 171–199.

– Gabriela Jarzębowska, Dobrostan zwierząt gospodarskich w PRL, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2023, nr 1, s. 1–22.

– Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia, t. 2: Tu jest mój dom. Pamiętniki z Ziem Zachodnich i Północnych, red. Józef Chałasiński i in., Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1965 (wybór).

– Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia, t. 4: Od chłopa do rolnika, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1967 (wybór).

– Zyta Oryszyn, Najada, posł. Inga Iwasiów, Wydawnictwo Drzazgi, Czersk 2021.

– Edward Redliński, Transformejszen, czyli jak golonka z hamburgerem tańcowała. Reportaż optymistyczny, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2002.

– Muzeum PGR – „Praca, spokój, stabilizacja”. Zapis debaty, „Kontakt”, 29.09.2014.

Osoba studiująca zna i rozumie w stopniu pogłębionym wybrane aspekty kultury polskiej XX i XXI wieku oraz orientuje się we współczesnych teoriach tożsamości stanowiących podstawę aktualnie prowadzonych badań kulturoznawczych i z zakresu antropologii kultury (tu szczególnie tzw. zwrot ludowy).

Potrafi interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny oraz określać znaczenie medialnego charakteru praktyk i przekazów kulturowych dla ich treści i funkcji. Potrafi też zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, mówiąc zrozumiale i poprawnie.

Osoba studiująca jest gotowa do krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści, co szczególnie ważne w przypadku tekstów kultury dotyczących grup wykluczonych (w tym przypadku pracownice i pracownicy Państwowych Gospodarstw Rolnych); przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego.

– obecność na zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności w semestrze; co do zasady osoby mające więcej niż pięć nieobecności w semestrze nie będą dopuszczone do zaliczenia przedmiotu),

– aktywny udział w zajęciach (lektura tekstów, głos w dyskusji),

– przygotowanie wprowadzenia do wybranej lektury lub zaliczenie ustne.