Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Gramatyka opisowa języka polskiego II

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3003-13A2GO
Kod Erasmus / ISCED: 09.302 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0232) Literatura i językoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Gramatyka opisowa języka polskiego II
Jednostka: Instytut Języka Polskiego
Grupy:
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

obowiązkowe

Założenia (opisowo):

Zaliczenie przedmiotu „Nauki pomocnicze filologii polskiej: wprowadzenie do nauki o języku”, zaliczenie przedmiotu „Gramatyka opisowa języka polskiego I”

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Na kurs GOJP II składają się ćwiczenia (40 godzin) z zakresu fleksji (semestr zimowy) i składni (semestr letni) oraz wykład (40 godzin) z zakresu fleksji i składni.

Na ćwiczeniach z fleksji omawia się podstawowe problemy morfologii współczesnego języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem fleksji.

Ćwiczenia ze składni poświęcone są omówieniu podstawowych problemów współczesnej składni języka polskiego. Celem jest przygotowanie studentów do samodzielnej analizy wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w ujęciu tradycyjnym (Z. Klemensiewicza) oraz w ujęciach współczesnych (konotacja, akomodacja).

Pełny opis:

Ćwiczenia z fleksji poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. Przedmiot fleksji. Funkcje konstrukcji fleksyjnych (semantyczna, składniowa). Fleksja a składnia.

2. Różne rozumienia pojęcia wyraz: słowo (wyraz tekstowy), forma wyrazowa (wyraz gramatyczny, forma gramatyczna), leksem. Definicje leksemu.

3. Polskie systemy klasyfikacji leksemów na części mowy.

4. Problemy dyskusyjne w klasyfikacjach leksemów (m.in. zaimek, liczebnik, partykuła, przysłówek).

5. Budowa konstrukcji fleksyjnej: temat, wykładnik fleksyjny.

6. Konstrukcje syntetyczne, aglutynacyjne i analityczne.

7. Alternacje morfonologiczne. Morfonologia.

8. Polszczyzna jako język fleksyjny. Problem homonimii form fleksyjnych. Pojęcie synkretyzmu.

9. Pojęcia: kategoria gramatyczna, wartość kategorii gramatycznej. Kryteria podziału i typy kategorii gramatycznych. Struktura kategorii gramatycznej: człon nacechowany – człon nienacechowany.

10. Kategorie gramatyczne rzeczownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Przypadek. Liczba. Rodzaj. Klasyfikacje rodzajowe rzeczowników.

11. Deklinacja rzeczownika. Kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych. Zaimki rzeczowne.

12. Kategorie gramatyczne przymiotnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Problem stopnia.

13. Kategorie gramatyczne liczebnika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna). Granice tej klasy leksemów. (Typy liczebników. Tzw. liczebniki główne i zbiorowe, zakres użycia.)

14. Kategorie gramatyczne czasownika i ich wartości (charakterystyka funkcjonalna: funkcje prymarne i sekundarne). Osoba, czas, tryb, aspekt, liczba, rodzaj. Problem strony. Czasowniki właściwe i niewłaściwe (podział predykatywów).

15. Paradygmat czasownikowy. Formy nieosobowe czasownika i ich funkcje. Problem imiesłowów. Reguły ich tworzenia. Aspekt a zasób form czasownika.

Ćwiczenia ze składni poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. Przedmiot składni. Wypowiedzenie a zdanie, oznajmienie, zawiadomienie.

2. Klemensiewiczowska analiza zdania pojedynczego.

3. Obligatoryjne składniki wypowiedzenia. Pojęcie składnika zdaniotwórczego.

4. Analiza na składniki bezpośrednie. Różne typy zależności: pojęcie równorzędności, podrzędności oraz inkluzji.

5. Pojęcie związku składniowego: zgoda, rząd. Akomodacja syntaktyczna. Własności akomodacyjne leksemów i form wyrazowych. Problemy szczegółowe: tzw. związek główny, grupa z liczebnikiem; problem przyimków.

6. Konotacja. Własności konotacyjne leksemów i form wyrazowych. Struktura zdania. Podstawowe wzorce konotacyjne. Schematy zdaniowe.

7. Granice zdania złożonego. Struktury semantycznie złożone wyrażane zdaniem pojedynczym.

8. Grupa a zdanie. Klasyfikacja grup syntaktycznych w języku polskim.

9. Typy zdań złożonych parataktycznie.

10. Typy zdań złożonych hipotaktycznie (Klemensiewicz i ujęcia nowsze).

Ćwiczeniom towarzyszą wykłady kursowe z fleksji (sem. zimowy) oraz składni (sem. letni). Tematyka wykładów:

Semestr zimowy – FLEKSJA

1. Morfologia jako dział językoznawstwa. Morfem i jego typy. Różnice między morfemami fleksyjnymi i słowotwórczymi jako podstawa podziału morfologii na fleksję i słowotwórstwo. Alternacje morfologiczne. Związki morfologii z leksykologią (tworzenie nowych leksemów - znaków prostych) i składnią (tworzenie zdań - znaków złożonych (wg Bühlera); konstrukcji znaków (wg F. de Saussure'a). Leksem jako zbiór form wyrazowych. Wyraz fonologiczny, ortograficzny, tekstowy, gramatyczny i hasłowy.

2. Pojęcie kategorii gramatycznej (różne ujęcia). Kategorie gramatyczne fleksyjne (modulujące) i klasyfikujące (selektywne); semantyczne i syntaktyczne. Pojęcie części mowy. Różne kryteria podziału leksemów polskich na części mowy i ich zastosowanie w praktyce. Przykłady podziałów leksemów polskich na części mowy: szkolny, T. Milewskiego, Z. Saloniego i R. Laskowskiego.

3. Problemy związane ze szkolnym opisem części mowy. Charakterystyka szkolna poszczególnych części mowy.

4. Kategoria przypadka (ujęcie semantyczne i syntaktyczne). Repartycja końcówek w deklinacji rzeczownikowej. Charakterystyka fleksyjna rzeczownika. Osobliwości w odmianie rzeczownika.

5. Kategoria rodzaju w języku polskim. Rodzaj gramatyczny jako kategoria klasyfikująca (selektywna) i fleksyjna (propozycje S. Szobera, W. Doroszewskiego i Z. Klemensiewicza; propozycja W. Mańczaka; propozycja Z. Saloniego).

6. Kategoria liczby jako kategoria fleksyjna i klasyfikująca (selektywna). Pluralia i singularia tantum. Liczba przymiotników, liczebników i zaimków.

7. Kategorie gramatyczne czasownika: osoba, czas i aspekt. Różne ujęcia i problemy dyskusyjne. Problem strony czynnej, biernej i zwrotnej. Przykłady neutralizacji kategorii gramatycznych czasownika.

8. Formy czasownika. Tradycyjny podział na cztery koniugacje. Podział czasowników na grupy tematowe.

9. Nieodmienne części mowy – ich charakterystyka morfologiczna.

10. Analiza fleksyjna wypowiedzenia – problemy dyskusyjne.

Semestr letni – SKŁADNIA

1. Składnia i jej miejsce w opisie języka.

a) Przedmiot składni.

b) Tekst, wypowiedź, wypowiedzenie, zdanie.

c) Analiza i synteza wypowiedzi.

d) Konstrukcje endo- i egzocentryczne jako przedmiot opisu składniowego.

2. Struktura semantyczna wypowiedzenia

a) Struktura predykatowo-argumentowa.

b) Charakterystyka referencyjna.

c) Rama modalna.

d) Strutura tematyczno-rematyczna.

e) Charakterystyka temporalna i lokatywna.

f) Wykładniki semantycznej spójności tekstu.

3. Metody badań składniowych

a) Metoda intuicyjna.

b) Metoda formalno-logiczna (inaczej: tradycyjna lub szkolna).

c) Metoda dystrybucyjna.

d) Metoda składników bezpośrednich.

e) Metoda transformacyjna.

4. Grupa składniowa (grupa syntaktyczna, fraza)

a) Składnik jako najmniejszy element opisu składniowego.

b) Istota związku składniowego.

c) Związki składniowe współrzędne i podrzędne.

d) Rodzaje fraz ze względu na człon konstytutywny grupy składniowej (fraza werbalna, fraza nominalna itd.).

e) Analiza na składniki bezpośrednie.

5. Konotacja syntaktyczna i Walencja

a) Pojęcie konotacji i jej rodzaje.

b) Czasowniki zeromiejscowe, jednomiejscowe, dwumiejscowe, trójmiejscowe i czteromiejscowe.

c) Zdanie minimalne.

d) Schematy zdaniowe współczesnej polszczyzny pisanej.

6. Akomodacja syntaktyczna

a) Pojęcie akomodacji i jej rodzaje.

b) Własności akomodacyjne leksemów polskich.

c) Zależności akomodacyjne między

- podmiotem i orzeczeniem czasownikowym

- podmiotem i orzeczeniem imiennym

- rzeczownikiem i przymiotnikiem

- rzeczownikiem i liczebnikiem

7. Związki akomodacyjne w obrębie różnych grup składniowych

a) analiza akomodacyjna grup liczebnikowych;

b) charakterystyka akomodacyjna wyrażeń przyimkowych;

c) związki akomodacyjne w obrębie wypowiedzeń złożonych;

d) człony nieakomodowane.

8. Szkolny opis składniowy wypowiedzenia pojedynczego.

a) Składniki i dodatkowe wyznaczniki składniowe;

b) Funkcje składniowe (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik)

c) Związki zgody, rządu i przynależności.

d) Wykresy wypowiedzenia pojedynczego (drzewka)

9. Szkolny opis składniowy wypowiedzenia złożonego.

a) Propozycje zapisu wyników analizy składniowej wg S. Szobera;

b) Wykresy schodkowe Z. Klemensiewicza;

c) Podwójne wskaźniki zespolenia;

d) Zapis wypowiedzeń wtrąconych;

e) Zapis imiesłowowych równoważników zdania;

f) Wypowiedzenia niemożliwe do przedstawienia na wykresie „schodkowym”.

10. Składniowy opis wypowiedzenia – problemy dyskusyjne.

Literatura:

M. BAŃKO, 2002, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.

A. BOGUSŁAWSKI, 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, [w:] „Poradnik Językowy”, z. 8.

B. DUNAJ, 1979, Zarys morfonologii współczesnej polszczyzny, Kraków.

B. KLEBANOWSKA, 1987, Kategorie gramatyczne w GWJP, [w:] Studia gramatyczne VIII, Wrocław.

R. LASKOWSKI, 1981, Części mowy problem syntaktyczny czy morfologiczny?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 2”, Łódź.

R. LASKOWSKI, 1998, Zagadnienia ogólne morfologii. Podstawowe pojęcia fleksji. Kategorie morfologiczne języka polskiego - charakterystyka funkcjonalna, [w:] GWJP. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa , wyd. 2., s. 27-86 i 151-224.

W. MAŃCZAK, 1956, Ile rodzajów jest w polskim?, [w:] „Język Polski” XXXVI, Kraków, s. 116-121.

Z. SALONI, 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, [w:] „Język Polski” LIV, Kraków, z. 1. i 2.

Z. SALONI, 1992, Co istnieje, a co nie istnieje we fleksji polskiej, „Prace Filologiczne” XXXVII, Warszawa, s. 75-87.

J. TOKARSKI, 1973, Fleksja polska, Warszawa (lub wyd. następne).

A. BOGUSŁAWSKI, 1983, Słowo o zdaniu i tekście, [w:] Tekst i zdanie, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław, s. 7-31.

D. BUTTLER, 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa, rozdz. I.

Z. GOŁĄB, 1976, Próba klasyfikacji syntaktycznej czasowników polskich (na zasadzie konotacji), „Biuletyn PTJ” XXV, Kraków.

R. GRZEGORCZYKOWA, 1990, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa (lub wyd. następne), cz. II, rozdz. 1., 3. i 4.

R. GRZEGORCZYKOWA, 1996, Wykłady z polskiej składni, Warszawa.

Z. KLEMENSIEWICZ, 1963, Zarys składni polskiej, Warszawa (lub wyd. następne).

J. KURYŁOWICZ, 1948, Les structures fondamentales de la langue: groupe et proposition, [w:] Studia Philosophica III, s. 203-209; Tłum. (1971), Podstawowe struktury języka: grupa i zdanie, [w] Problemy składni polskiej, [oprac.] A. M. Lewicki, Warszawa .

R. LASKOWSKI, 1984, Funkcjonalna klasyfikacja leksemów: części mowy i kategorie imienne, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa, s. 26-37 i 149-169.

K. POLAŃSKI, 1966, Główne typy struktur zdaniowych w języku polskim, „Zeszyty Naukowe WSP w Katowicach, Prace Językoznawcze III”, Katowice 1966.

Z. SALONI, M. ŚWIDZIŃSKI, 1985, Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. I. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, s. 278; wyd. II, PWN, Warszawa.

A. WIERZBICKA, 1966, Czy istnieją zdania bezpodmiotowe?, „Język Polski” XLVI, Kraków, s.177-196; (odpowiedź: A. Bańkowski, 1967, Jeszcze o zdaniach bezpodmiotowych, [w:] „Język Polski” XLVII, Kraków).

H. WRÓBEL, 2001, Gramatyka języka polskiego. Kraków.

Z. ZARON, 1988, Niektóre problemy z konotacją syntaktyczną, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin, s.113-119.

Z. ZARON, 2003, Oddziaływania składniowe, "Prace Filologiczne" XLVIII, s.477-498.

Efekty uczenia się:

Po ukończeniu przedmiotu student:

- segmentuje tekst na formy wyrazowe,

- dokonuje analizy morfologicznej formy wyrazowej,

- określa wartości kategorii gramatycznych,

- nazywa części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej", Z. Saloniego, R. Laskowskiego),

- omawia problemy dyskusyjne morfologii,

- samodzielnie analizuje wypowiedzenia pojedyncze i złożone w ujęciu tradycyjnym (Z. Klemensiewicza),

- przeprowadza analizę akomodacyjną wypowiedzeń,

- rozpoznaje schematy składniowe oraz wzorce konotacyjne form i leksemów.

Metody i kryteria oceniania:

- kontrola obecności na ćwiczeniach,

- śródsemestralne pisemne testy kontrolne na ćwiczeniach – ich zakres i terminy ustala prowadzący zajęcia.

- zaliczenie wykładu na podstawie testu (z zagadnień omawianych na wykładzie)

- końcowe zaliczenie pisemne ćwiczeń po każdym semestrze.

Egzamin końcowy z GOJP-u 2 obejmujący materiał z zakresu fleksji i składni odbywa się w formie pisemnej. Studenci, którzy z ważnych powodów nie mogą zdawać egzaminu pisemnego, mają możliwość przystąpienia do egzaminu ustnego, który odbywa się po terminie egzaminu pisemnego.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
tel: +48 22 55 20 000 https://uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)