First names, surnames, place names… Talks on onomastics.

Konwersatorium adresowane jest do studentów zainteresowanych onomastyką, w szczególności antroponimią, toponimią, mikrotoponimią i urbanonimią.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z podstawowymi pojęciami związanymi z onomastyką oraz z najważniejszymi klasyfikacjami pozwalającymi systematyzować imiona, nazwiska, nazwy miejscowe, mikrotoponimy i urbanonimy według kryterium etymologiczno-genetycznego i strukturalno-gramatycznego. Badania onomastyczne przedstawione zostaną w aspekcie interdyscyplinarnym: socjolingwistycznym, geograficzno-historycznym i kulturowym. Studenci zapoznają się z najważniejszymi pracami poświęconymi onimom, w tym ze słownikami etymologicznymi nazw osobowych i miejscowych, a także z najnowszymi projektami opisującymi onimy, m.in. Onomastyczną mapą Polski i Internetowym słownikiem nazwisk w Polsce.

Cykl zajęć rozpocznie się od przypomnienia informacji o działach onomastyki (zajęcia 1), a następnie omówione zostaną sposoby kształtowania się polskiego systemu onimicznego, klasyfikacje omawianych onimów, a także bibliografie, słowniki i bazy onomastyczne, które wykorzystywać można w badaniach (zajęcia 2-4). Program kolejnych zajęć ustalony zostanie w porozumieniu ze studentami na podstawie ich indywidualnych zainteresowań; uwzględnić można np. onomastykę literacką; problematykę regionalną, w tym funkcjonowanie onimów na pograniczach językowo-kulturowych; zmiany imion i nazwisk oraz nazw miejscowych. Ze względu na zainteresowania badawcze prowadzącej szczególna uwaga – jeśli studenci będą zainteresowani tą tematyką – może zostać poświęcona antroponimii Żydów polskich.

Na podstawie zdobytej wiedzy i umiejętności studenci samodzielnie wykonają analizę wybranych przez siebie onimów, a wyniki swoich badań przedstawią w pracach pisemnych.

Literatura dostosowana będzie do zainteresowań uczestników seminarium. Poniższa lista zawiera przykładowe propozycje.

Publikacje o charakterze ogólnym:

1. Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, 2003, red. Zofia Kaleta, Warszawa 2003.

2. Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, 2004, red. Robert Mrózek, Katowice.

3. Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, 2007, red. Aleksandra Cieślikowa, Barbara Czopek-Kopciuch i Katarzyna Skowronek, Kraków.

4. Biolik Maria, 2003, Metodologia badań onomastycznych, Olsztyn.

5. Polskie nazwy własne. Encyklopedia, 1998, red. Ewa Rzetelska-Feleszko, Kraków.

6. Rzetelska-Feleszko Ewa, 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa-Kraków.

Toponimia, mikrotoponimia i urbanonimia:

1. Antkowiak Zygmunt, 1970, Ulice i place Wrocławia, Wrocław.

2. Bijak Urszula, 2001, Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa mazowieckiego, Kraków.

3. Czopek-Kopciuch Barbara, 1995, Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim, Kraków.

4. Handke Kwiryna, 1970, Semantyczne i strukturalne typy nazw ulic Warszawy, Wrocław.

5. Handke Kwiryna, 1992, Polskie nazewnictwo miejskie, Warszawa.

6. Kosyl Czesław, 1978, Nazwy miejscowe dawnego województwa lubelskiego, Wrocław.

7. Kopertowska Danuta, 1984, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego, Kraków.

8. Lubaś Władysław, 1968, Nazwy miejscowe południowej części dawnego województwa krakowskiego, Wrocław.

9. Mrózek Robert, 2010, Miejski krajobraz nazewniczy Cieszyna w perspektywie diachronicznej, Katowice.

10. Mrózek Robert, 1990, System mikrotoponimiczny Śląska Cieszyńskiego XVIII w., Katowice.

11. Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, 1996-, red. K. Rymut, Kraków.

12. Onomastyczna mapa Polski, online: https://onoma.uw.edu.pl.

13. Rospond Stanisław, 1957, Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna słowiańskich nazw geograficznych, Wrocław.

14. Rospond Stanisław, 1984, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław.

15. Rymut Kazimierz, 1987, Nazwy miast Polski, Wrocław.

16. Stieber Zdzisław, 1948-1949, Toponomastyka Łemkowszczyzny, Łódź.

17. Supranowicz Elżbieta, 1995, Nazwy ulic Krakowa, Kraków.

18. Sulimierski Filip, Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław, 1880-1914, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa.

19. Zierhoffer Karol, 1957, Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław.

20. Zierhoffer Zofia i Karol, 1987, Nazwy miast Wielkopolski, Poznań.

Antroponimia:

1. Abramowicz Zofia, 2010, Antroponimia Żydów białostockich, Białystok.

2. Abramowicz Zofia, 1993, Imiona chrzestne białostoczan w aspekcie socjolingwistycznym (lata 1885–1985), Białystok.

3. Abramowicz Zofia, 2003, Słownik etymologiczny nazwisk Żydów białostockich, Białystok.

4. Borek Henryk, 1978, Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa, „Onomastica”, t. XXIII, s. 163–175.

5. Borek Henryk, Szumska Urszula, 1976, Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740. Studium nazewnicze i społeczno-narodowościowe, Warszawa.

6. Bubak Józef, 1993, Księga naszych imion, Wrocław.

7. Bubak Józef, 1986, Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków.

8. Bubak Józef, 1982, Socjolingwistyczny i prawny aspekt zmiany nazwiska w Polsce, „Onomastica” XXVII, s. 91–108.

9. Bystroń Jan Stanisław, 1938, Księga imion w Polsce używanych, Warszawa.

10. Bystroń Jan Stanisław, 1993 [1927], Nazwiska polskie, Warszawa.

11. Cieślikowa Aleksandra, 2007-2016, Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku, Kraków.

12. Cieślikowa Aleksandra, Malec Maria, Rymut Kazimierz, 1995-2002, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, Kraków.

13. Dacewicz Leonarda, 2001, Antroponimia Białegostoku w XVII–XVIII wieku, Białystok.

14. Fros Henryk, Franciszek Sowa, 1995, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków.

15. Gala Sławomir, 1987, Słownik nazwisk i przezwisk ludności ziemi piotrkowskiej, Piotrków Trybunalski – Łódź.

16. Górny Halszka, 2004, Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno- językowej (XV-XIX w.), Rzeszów.

17. Internetowy słownik nazwisk w Polsce, online: https://nazwiska.ijp.pan.pl.

18. Kaleta Zofia, 1998, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa.

19. Karpluk Maria, 1948, Imiona i nazwiska Żydów polskich przykładem językowej interferencji (na podstawie książek I.B. Singera), „Onomastica” t. XXIX, s. 197–211.

20. Kośka Lidia, 2002, Imiona przez Żydów polskich używane, Kraków.

21. Kowalik-Kaleta Zofia, 2007-2017, Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (t. 1–3), Warszawa, Bielsko-Biała.

22. Kreja Bogusław, 2001, Słowotwórstwo polskich nazwisk. Struktury sufiksalne, Kraków.

23. Kresa Monika, 2013, Antroponimia historycznego pogranicza mazowiecko-podlaskiego w XVIII wieku, Warszawa.

24. Kresa Monika, 2011, Księgi metrykalne i program EXCEL jako źródło i narzędzie badań antroponimicznych, w: Badania historycznojęzykowe. Stan. Metodologia. Perspektywy, red. Bogusław Dunaj, Maciej Rak, Kraków, s. 399–411.

25. Lipowski Jaroslav, 2008, Ewolucja nazwisk w południowej części Śląska Cieszyńskiego w czasach austriackich. Analiza słowotwórczo-estetyczna i graficzna, Wrocław.

26. Malec Maria, 2001, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków.

27. Malec Maria, 1994, Imiona chrześcijańskie w średniowiecznej Polsce, Kraków.

28. Malec Maria, 1996, Imiona i nazwiska w kulturze polskiej: tradycja i współczesność, Kraków.

29. Matusiak-Kempa Iza, 2009, Nazwiska mieszkańców komornictwa jeziorańskiego (XVI–XVIII w.), Olsztyn.

30. Mączyński Jan, 1970, Nazwiska łodzian (XV–XIX wiek), Łódź.

31. Rospond Stanisław, 1967, Słownik nazwisk śląskich, Wrocław – Warszawa – Kraków.

32. Rudnicka-Fira Elżbieta 2004, Antroponimia Krakowa od XVI do XVIII wieku. Proces kształtowania się nazwiska, Kraków.

33. Rymut Kazimierz, 1999-2001, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Warszawa.

34. Rymut Kazimierz, 1995, Słownik imion współcześnie w Polsce używanych, Kraków.

35. Rymut Kazimierz, 1993, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, Kraków.

36. Sarnowska-Giefing Irena, 2011, Słownik nazwisk mieszkańców Poznania XVI–XVII wieku, Poznań.

37. Skowronek Katarzyna, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne, Kraków 2001.

38. Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, 2000–2002, red. Aleksandra Cieślikowa, Kraków.

39. Sochacka Stanisława, 2014, Imiona i nazwiska Żydów śląskich jako językowe świadectwa mieszania się kultur i obyczajowości, „Studia Śląskie” LXXIX, s. 131-142.

40. Taszycki Witold, 1965–1987, Słownik staropolskich nazw osobowych, Wrocław – Warszawa – Kraków.

41. Wolnicz-Pawłowska Ewa, Szulowska Wanda, 1998, Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich, Warszawa.

42. Woźniak Ewa, 2016, Socjolingwistyczne aspekty zmiany nazwisk w okresie międzywojennym, „Onomastica” t. LX, s. 119–125.

43. Woźniak Ewa, Zarębski Rafał, 2016, Pomiędzy rutyną a inwencją. O urzędowych wyborach nazwisk w dwudziestoleciu międzywojennym, „Roczniki Humanistyczne” LXIV, z. 6, s. 103–116.

44. Woźniak Ewa, Zarębski Rafał, 2018, Stereotyp nazwiska polskiego w dwudziestoleciu międzywojennym, „Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze”, Zielona Góra, s. 425–436.

45. Ziajka Beata, 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przeznwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków.

46. Żurek Aleksandra, 2016, Antroponimia nowo ochrzczonych żydów na podstawie ksiąg chrztu parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie z lat 1839–1848, w: Młodzi o języku regionów, red. Monika Kresa, Warszawa, s. 175–188.

47. Żurek Aleksandra, 2015, Takie same, a jednak inne, czyli o zmienności nazwisk dziewiętnastowiecznych na materiale metrykalnych ksiąg chrztu parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie z lat 1839–1867, w: Młodzi o języku dawnym, red. Monika Kresa, Warszawa, s. 239–247.

48. Żurek-Huszcz Aleksandra, 2017, Zmiany nazwisk konwertytów z judaizmu na chrześcijaństwo (na podstawie ksiąg metrykalnych parafii dziewiętnastowiecznej Warszawy), „Prace Filologiczne” t. LXXI, s. 347-359.

Hydronimia, oronimia, chrematonimia i inne:

1. Lewandowski Andrzej, 1992, Współczesne polskie nazwy firmowe, Zielona Góra.

2. Elektroniczny słownik hydronimów Polski, online: https://eshp.ijp.pan.pl.

3. Kosyl Czesław, 1992, Nazwy własne w prozie Jarosława Iwaszkiewicza, Lublin.

4. Miodunka Władysław, 1968, Nazwy karczem polskich, „Językoznawstwo” 18, s. 86–93.

5. Onomastyka literacka, 1993, red. M. Biolik, Olsztyn.

6. Riegier Janusz, 1969, Nazwy wodne dorzecza Sanu, Wrocław.

7. Rieger Janusz, 1987, Toponomastyka Beskidu Niskiego i Bieszczadów, [w:] Łemkowie. Kultura – sztuka – język, Warszawa – Kraków.

8. Riegier Janusz, Wolnicz-Pawłowska Ewa, 1975, Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty, Wrocław.

9. Strutyński Janusz, 1993, Imiona zwierząt pokojowych, „Onomastica” t. XXXVIII, s. 203–234.

WIEDZA

Student zna i rozumie:

• historię kształtowania się polskiego systemu onimicznego;

• terminologię onomastyczną oraz metodologię badań onomastycznych;

• najważniejsze klasyfikacje onimów;

• rolę czynników socjolingwistycznych, geograficzno-historycznych i kulturowych w kształtowaniu onimów.

UMIEJĘTNOŚCI

Student potrafi:

• wyszukiwać, analizować, oceniać, wykorzystywać i prezentować informacje ze słowników, baz i opracowań;

• uczestniczyć w dyskursie naukowym;

• samodzielnie wyszukiwać materiał do badań;

• dokonywać samodzielnej analizy i klasyfikacji onimów.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Student docenia:

• bogactwo polskiego systemu onimicznego jako wypadkowej działania czynników wewnętrznych i zewnętrznych;

• specjalną rolę onimów jako reliktów dawnego języka.

Metody nauczania:

wykład, praca z tekstem, dyskusja, ćwiczenia, referaty i inne.

Zaliczenie końcowe student otrzymuje na podstawie:

• obecności (dopuszczalne 2 nieobecności);

• aktywnego uczestnictwa w zajęciach;

• przygotowania referatu z wybranej lektury;

• pracy pisemnej na wybrany przez studenta temat.