"Coś nie po nasymu gadas, Janosik" - Polish dialects, urban dialects, sociolects and professional sociolects in Polish films and TV series

Jaką gwarą mówi filmowy Janosik i jego kamraci?

Dlaczego bohaterowie filmów śląskich noszą imiona Karlik, Ewald i Barbara?

Jak w filmie "Sami swoi" znalazły się słowa "durnowaty" i "oczadzieć"?

Dlaczego warszawski dozorca z serialu "Dom" zaciąga z kresowa?

Jak mówią polskie nastolatki w filmach "Galerianki" i "Baby blues"?

Czy można zrozumieć język bohaterów "Służb specjalnych"?

Czy wulgaryzmy w "Psach" to tylko ozdobniki?

"Niech siada" - jak wygląda gwarowa grzeczność językowa w serialu "Blondynka"?

Czy bohaterowie "Szpilek na Giewoncie" dogadają się z góralami?

Mimo gwałtownego w ostatnich latach rozwoju mediolingiwistyki, język bohaterów filmów i seriali fabularnych pozostaje na uboczu zainteresowań językoznawców i medioznawców. Proponowane seminarium licencjackie jest próbą odpowiedzi na powyższe pytania, a przede wszystkim spojrzenie na filmy i seriale z innej, niecodziennej strony jako na ciekawy materiał do badań językoznawczych.

Badania dotyczące stylizacji językowej w literaturze polskiej mają dość długą tradycję, czego dowodem są liczne prace z zakresu językoznawstwa, literaturoznawstwa i teorii literatury. Mimo gwałtownego rozwoju mediolingwistyki badania nad stylizacją językową w polskich filmach i serialach fabularnych dopiero wkraczają w pola zainteresowań badaczy (przede wszystkim językoznawców).

Celem seminarium jest odkrycie dla potrzeb badań językoznawczych tego mało eksplorowanego dotychczas pola badawczego. Tematyka zajęć koncentruje się wokół następujących zagadnień:

1. Teoretyczne założenia badawcze dotyczące stylizacji językowej w literaturze i filmie.

2. Mediolingwistyka jako dziedzina badań językoznawczych.

3. Zróżnicowanie terytorialne współczesnej polszczyzny.

4. Socjolekty i profesjolekty jako bogactwo współczesnej polszczyzny.

5. Gwary ludowe i miejskie w polskich filmach i serialach.

6. Socjolekty i profesjolekty w polskich filmach i serialach.

7. Język epok dawnych w polskich filmach i serialach.

8. Nazwy własne jako element charakterystyki socjalnej bohaterów w polskich filmach i serialach.

Podczas zajęć analizie poddane zostaną następujące zagadnienia szczegółowe:

1. Różnice i podobieństwa w sposobach i funkcjach wykorzystania gwary podhalańskiej w "Janosiku", "Szpilkach na Giewoncie", "Trzeciej granicy";

2. Różnice i podobieństwa w sposobach i funkcjach wykorzystania gwar podlaskich w "Blondynce", "U Pana Boga za piecem", "U Pana Boga w ogródku", "U Pana Boga za miedzą", "Konopielce";

3. Językowa kreacja mieszkańców Warszawy w serialu "Dom", filmach: "Warszawskie gołębie", "Rezerwat";

4. Wpływ pochodzenia geograficznego aktorów na język granych przez nich postaci na podstawie filmów "Sami swoi", "Zgorszenie publiczne", "Ewa", "Wyjście awaryjne";

5. Wykorzystanie materiałów okołofilmowych w badaniach nad językiem bohaterów filmów na przykładzie analizy scenariuszów filmu "Sami swoi" (wcześniej: "I było święto");

6. Wykorzystanie nazw własnych w zabiegach stylizacyjnych na przykładzie filmów śląskich "Zgorszenie publiczne", "Angelus", "Ewa", "Paciorki jednego różańca";

7. Strategie gwarowej grzeczności językowej jako przejaw zabiegów stylizacyjnych w filmach "Jasne Łany", "Blondynka", "Cudownie ocalony";

8. Funkcje wulgaryzmów w stylizacji językowej filmowych policjantów w filmach "Drogówka" i "Psy";

9. Neosemantyzmy i neologizmy jako elementy filmowego języka pracowników służb specjalnych w filmie "Służby specjalne";

10. Język filmowej młodzieży jako przykład socjolektu na ekranie w świetle filmów "Galerianki" i "Baby blues";

11. Stylizacja czy reprezentacja? Język dzieci w filmach Jana Jakuba Kolskiego ("Jasminum", "Serce serduszko");

Szczegółowa tematyka zajęć w II semestrze zostanie dostosowana do zainteresowań badawczych uczestników seminarium.

Balbus S., 1993, Między stylami, Kraków.

Bartmiński J., 1990, Folklor – język – poetyka, Wrocław – Warszawa – Kraków.

Bartmiński J., 1997, O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji języka artystycznego, Lublin.

Bednarek S., 2000, Współczesna refleksja nad dziedzictwem PRL-u, [w:] Wiedza o kulturze polskiej u progu XXI wieku: materiały konferencji przedkongresowej, Wrocław 8-10 czerwca 2000, red. Stefan Bednarek, Krzysztof Łukasiewicz, Wrocław.

Burszta J., 1985, Chłopskie źródła kultury, Warszawa.

Cywińska I., 2003, Rozmowa z Izabellą Cywińska. Rozmawiała Jolanta Gajda-Zadworna, „Życie Warszawy” 31.07.2003.

Czarnecka K., 2014, Tekst literacki jako źródło informacji o nieistniejącej już gwarze kresowej (Andrzej Mularczyk, „Każdy żyje jak umie”), [w:] Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia red. K. Sikora, M. Rak, Kraków, s. 201-211.

Dejna K., 1973, Dialekty polskie, Wrocław.

Dubisz S., 1986, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego, Warszawa – Wrocław – Kraków.

Esslin M., Serial telewizyjny jako epicka sztuka ludowa, „Credo” 1991, nr 3.

Geben K., 2003, Świadomość i kompetencja językowa a warstwy leksykalne w idiolektach młodzieży polskiego pochodzenia na Wileńszczyźnie, Warszawa.

Grek-Pabisowa I., Handke K., Ostrówka M., Zielińska A., 1998, Bohatyrowicze sto lat później, Warszawa.

Grodek-Kabat J., 1992, Polszczyzna kresowa repatriantów z Boryczówki (woj. tarnopolskie) osiedlonych w Brodowie (woj. legnickie), nieopublikowana praca magisterska, Wrocław.

Grzenia J., 2008, Słownik imion, Warszawa.

Hadaczek B., 2011, Historia literatury kresowej, Kraków.

Hendrykowski M., 1982, Słowo w filmie. Historia, teoria, interpretacja, Warszawa.

Henrykowski M., 2000, Film jako źródło historyczne, Poznań.

Jabłoński R., 1996, Filmowe arkadie i „raje utracone”. Próba analizy filmu nostalgicznego, [w:] Film – sztuka kulturowych poszukiwań i odkryć, red. Jan Trznadlowski, Wrocław.

Jakubowska U., 1998, Mit lwowskiego batiara, Warszawa.

Janiak B., 1995, Polsko-ukraińskie związki językowe na przykładzie gwary Niemirowa nad Bugiem. Fonetyka, fonologia, słownictwo, Łódź.

Janiak B., 2004, Pogranicze językowe polsko-wschodniosłowiańskie: na podstawie fleksji ukraińskiej i polskiej gwary Niemirowa nad Bugiem, Łódź.

Kantor R., 1991, Problematyka wiejska w polskim filmie fabularnym po II wojnie światowej. Krajobraz po klęsce, „Powiększenie” z. 1-2, s. 41-52.

Karaś H., 2002, Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Warszawa – Puńsk.

Karaś H., Kresa M., Wieczorek A., 2012, Towards a Corpus of Polish Dialect Texts, „Prace Filologiczne”, t. 63, s. 129-145.

Kisielewska A., 2008, Na przekór mitom. Obraz Kresów Wschodnich w „Bożej podszewce” Izabelli Cywińskiej, [w:] Kino polskie: reinterpretacje. Historia-ideologia-polityka, red. Konrad Klejsa, Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Kraków.

Kita M., 2013, Dyskurs radiowy. W: Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. Malinowska E. , Nocoń J., Żydek-Bednarczuk U., Kraków, s. 313-346.

Kłoskowska A., 1980, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa.

Kolbuszowski J., 1988, Legenda Kresów w literaturze polskiej XIX i XX w., [w:] Między Polską etniczną a historyczną, red. W. Wrzesiński, Wrocław, s. 47-96.

Kosyl Cz., 1998, Nazwy własne w literaturze pięknej, [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków, s. 363-387.

Kresa M., 2014, Janosik – gwara na szklanym ekranie, „Poradnik Językowy" 2014, z. 9, s. 22-41.

Kresa M., 2014, Stylizacja gwarowa w serialu „Blondynka” w reż. Macieja Gronowskiego, [w:] Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, red. K. Sikora, M. Rak, Kraków, s. 331-344.

Kresa M., 2015, Dialog pokoleń, czyli grzeczność językowa bohaterów filmu Jasne Łany w reż. Eugeniusza Cękalskiego, [w:] Dialog pokoleń, red. E. Wierzbicka-Piotrowska, Warszawa 2015, s. 425-435.

Kresa M., 2015, Gwary śląskie na ekranie - fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej w wybranych filmach śląskich, "Die Welt der Slaven. Sammelbände", 2015, s. 118-128.

Kresa M., 2015, Od słuchowska przez film po książkę – leksykalne wykładniki stylizacji językowej w „Samych swoich”, "Rozprawy Komisji Językowej ŁTN", t. XI (2015), s. 141-161.

Kresa M., 2015, Szkieły, cinkciarze, kolejorze, Ślonzoki. Stylizacja gwarowa jako narzędzie charakterystyki bohaterów krymianłu Ręczna robota Ryszarda Ćwirleja, "Kronika Miasta Poznania", nr 2, s. 110-121.

Kresa M., 2016, Polszczyzna kresowa w filmie – analiza języka bohaterów „Samych swoich” (fonetyka, fleksja, składnia), "Prace Filologiczne" t. 68 (2016), s. 167-182.

Kurzowa Z., 2007, Ze studiów nad polszczyzną kresową. Wybór prac, Kraków.

Kurzowa, Z., 1983, Język Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa: PWN.

Lipińska N., Wiącek A., 2010, Rodzaje i funkcje stylizacji gwarowej w serialu „Ranczo”, [w:] Ogrody nauk i sztuk. Debiuty, red. A. Kobylarek, A. Gil, A. Kozak, Wrocław.

Lisiecki J., 2005, Warunki odbioru filmu jako dzieła sztuki, [w:] Relacje między kulturą wysoką i popularną w literaturze, języku i edukacji pod red. B. Myrdzik, M. Karwatowskiej, Lublin.

Lisowski T., 1997, Psy szczekają. O języku „Psów” Władysława Pasikowskiego, [w:] Poloniści o filmie, red. M. Hendrykowski, Poznań, s. 231-239.

Lisowski T., 1997, Psy szczekają. O języku „Psów” Władysława Pasikowskiego, [w:] M. Hendrykowski (red.), Poloniści o filmie, Poznań, s. 231-239.

Loewe I., 2013, Dyskurs telewizyjny, [w:] Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. Malinowska E. , Nocoń J., Żydek-Bednarczuk U., Kraków, s. 289-312.

Lubkiewicz-Urbanowicz T., 1998, Prawda mojej mamy, z autorką książki i scenarzystką serialu rozmawia Tadeusz Sobolewski, „Gazeta Wyborcza” 26.02.1998 – dodatek „Gazeta świąteczna”;

M. Pietrzak, 2004, Językowe środki kreowania postaci w twórczości historycznej Henryka. Sienkiewicza, Łódź.

Michałowska D., 1975, Podstawy polskiej wymowy scenicznej, Kraków.

Michałowska D., 2006, O polskiej wymowie scenicznej, Kraków.

Nowakowski P., 1997, Wariantywność współczesnej polskiej wymowy scenicznej, Poznań

Ożóg K., 1990, Zwroty grzecznościowe współczesnej polszczyzny mówionej

Ożóg K., 2010, Uwagi o współczesnej polskiej grzeczności językowej, [w:] K. Ożóg, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Rzeszów, s. 73-84.

Pawłowski, E., 1956, Gwara góralska w literaturze pięknej, Język Polski, 1, 45 – 55.

Peltz, J., 1967, Komedia sarmacka, Film 38, 4.

Pełczyński G., 1998, Kultura ludowa w filmie polskim lat siedemdziesiątych, „Etnografia Polska”, t. 12, z. 1-2.

Pełczyński G., 2002, Dziesiąta muza w stroju ludowym. O wizerunkach kultury chłopskiej w kinie PRL. Poznań: Wydawnictw Naukowe UAM.

Pełczyński G., 2007, Kresy Wschodnie w filmie fabularnym lat osiemdziesiątych, [w:] Obrazy kultur, red. G. Pełczyński, R. Vorbrich, Poznań, s. 121-129.

Płażewski Jacek, 1977, Na wsi i gdzie indziej, „Kino” 11/1977, s. 20-24.

Rieger J. (red.), 2008, Słownictwo kresowe. Studia i materiały, Warszawa.

Rieger J., 2006, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, [w:] Słownictwo dawnych Kresów Wschodnich, Warszawa, s. 11-47.

Rymut K., 1993, Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, Kraków.

Rymut K., 1995, Słownik imion współcześnie w Polsce używanych, Kraków.

Sadecka M., 1999, Konstrukcje potoczne (składnia, frazeologia) w dialogach „Człowieka z marmuru” według scenariusza Aleksandra Ścibor-Rylskiego, „Poradnik Językowy” z. 1 s. 44-54; z. 2/3 s. 25-33.

Sawaniewska-Moch Z., 1979, Dialektyzacja kresowa w „Dziurze w niebie” Tadeusza Konwickiego, Sprawozdania

Sawaniewska-Moch Z., 1985, O polszczyźnie «litewskiej» w „Dolinie Issy” Czesława Miłosza, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 23, s. 65-85.

Sawaniewska-Moch Z., 2010, Gwara w tekstach muzyki popularnej, [w:] „Studia Dialektologiczne” nr 4, s. 55-60.

Sawaniewska-Moch Z., Zielińska A., 2007, Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej. Ginąca część kultury europejskiej, Warszawa.

Seiffert I., 2010, Stylizacja kresowa w Wertepach Leopolda Buczkowskiego – elementy systemowe, „Rozprawy Komisji Językowej” 37, s. 141-148.

Seiffert-Nauka I., 1992, Dawny dialekt miejski Lwowa. Gramatyka, Wrocław.

Sikora K., 2010, Grzeczność językowa wsi, Kraków.

Sikora K., 2012, Grzeczność językowa wsi. Formy adresatywne. Kraków.

Skwarczyńska S., 1970, Stylizacja i jej miejsce w nauce o literaturze [w:] Wokół teatru i literatury, Warszawa.

Sobczak B., 2005a, Język w serialach, [w:] Polskie seriale telewizyjne, red. J. Uszyński, Warszawa, s.120-132.

Sobczak B., 2005b, Językowa agresja w filmie, [w:] Język a kultura, t. 17, Wrocław, s. 221-230.

Sobolewski T., 1998, Teatr życia w Juryszkach, „Gazeta Wyborcza” 28.02.1998.

Sulima R., 1985, Folklor i literatura, Warszawa.

Surmiak-Domańska K., Boża podszewka. Niechciane dziecko, „Gazeta Wyborcza” 2-3 grudnia 2006.

Szulowska W., 1992, Nazwy osobowe mieszczan Trembowli i Zbaraża w XVII w. [w:] Między Wschodem a Zachodem, cz. IV Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim, red. J. Bartmiński, M. Łesiów, Lublin, 175-181.

Taszycki, W., 1961, Język ludowy w „Krakowiakach i góralach” W. Bogusławskiego. W: tegoż, Rozprawy i studia polonistyczne (249 – 258), Wrocław – Kraków – Warszawa.

Toczyska B., 1988, Elementarne ćwiczenia dykcji, Gdańsk.

W. Wertenstein, 1974, Jasne Łany – spojrzenie na współczesność, „KINO” 1974, nr 102, s. 12.

Walczak- Deleżyńska M., 2001, Aby język giętki..., Wrocław.

Wieczorkiewicz B., 1970, Sztuka mówienia, Warszawa.

Wokół problemów adaptacji filmowej, 1997, red. Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Zbigniew Batko, Łódź.

Student:

WIEDZA

1. Zna i rozumie rolę refleksji literaturoznawczej i językoznawczej w kształtowaniu kultury;

2. Ma wiedzę o miejscu i znaczeniu filologii polskiej w relacji do innych nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filologii polskiej, w szczególności metod badawczych językoznawstwa diachronicznego.

3. Zna terminologię językoznawczą w języku polskim, w szczególności tę dotyczącą językoznawstwa diachronicznego i onoamstyki.

4. Ma wiedzę o powiązaniach filologii polskiej z innymi dziedzinami nauki i dyscyplinami naukowymi, w szczególności wiedzę dotyczącą interdyscyplinarności dialektologii, onomastyki itp.;

5. Zna zależności między głównymi subdyscyplinami filologii polskiej;

6. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń, w szczególności definiuje najważniejsze zmiany w systemie językowym wynikające z ewolucji języka;

7. Zna metody badawcze właściwe dla językoznawstwa diachronicznego i synchronicznego;

8. Wykorzystuje narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej, w szczególności nowoczesne narzędzia badawcze – kwerendy słownikowe (słowniki elektroniczne).

UMIEJĘTNOŚCI

1. Wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych, w szczególności sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami.

2. Pisząc pracę zaliczeniową, samodzielnie zdobywa wiedzę i rozwija umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego;

3. Umie posługiwać się ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej;

4. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą i onomastyczną;

5. Ma umiejętność właściwego doboru argumentów, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz umiejętność poprawnego formułowania wniosków, które wykorzystuje przy pisaniu pracy magisterskiej.

6. Przytacza główne tezy badaczy językoznawstwa, stosownie do ich istotności.

7. Formułuje w mowie i na piśmie problemy badawcze właściwe dla filologii polskiej, stawia tezy oraz artykułuje własne poglądy w sprawach językoznawczych;

8. Dobiera strategie argumentacyjne, konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę;

9. Prowadzi pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego;

10. Sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami.

11. Wiąże fakty językowe z faktami kulturowymi.

12. Formułuje hipotezy dotyczące etymologii wybranych nazw własnych.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju;

2. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotowy do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów;

3. Pisząc pracę, samodzielnie podejmuje i inicjuje działania badawcze;

4. Pisząc pracę, efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania;

5. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych;

6. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym;

7. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;

8. Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej dla kształtowania się więzi społecznych;

9. Traktuje język jako integralną część kultury danego narodu.

Zaliczenie na ocenę, które student otrzymuje na podstawie obecności, aktywności na zajęciach, przygotowanego referatu.

W pierwszym semestrze: Sformułowanie tematu, planu pracy, wstępna ekscerpcja materiału i wstępna bibliografia.

W drugim semestrze: napisanie pracy licencjackiej.

Nie.