Świat ujęzykowiony – słowa i pojęcia współczesnej polszczyzny

seminaria licencjackie

Uczestnik seminarium licencjackiego powinien mieć ukończone podstawowe kursy z zakresu językoznawstwa polonistycznego, szczególnie: gramatyki opisowej języka polskiego, kultury języka polskiego, wstępu do językoznawstwa synchronicznego. Powinien znać podstawowe słowniki ogólne języka polskiego oraz umiejętnie z nich korzystać.

w sali

W trakcie zajęć omówimy najważniejsze koncepcje współczesnej semantyki leksykalnej (od myśli strukturalistycznej po paradygmat kognitywny) oraz problemy metodologiczne opisu znaczenia wyrażeń językowych.

Będziemy wspólnie zastanawiać się m.in. nad tym:

- co to jest „znaczenie”, co to znaczy, że wyraz coś znaczy / coś oznacza?

- czy znaczenia wyrażeń językowych złożone są z mniejszych elementów?

- czy istnieją wyrażenia, które znaczą dokładnie to samo?

- czym różni się znaczenie językowe danego wyrażenia od wiedzy na temat jego desygnatu?

- jak znaczenia wyrazów są modyfikowane przez nadawców w tekstach?

- co jednostki leksykalne, którymi się posługujemy, mówią nam o świecie i sposobie jego rozumienia przez człowieka?

Przedmiotem dyskusji na zajęciach będą tak teksty teoretyczne, jak i prace empiryczne, w których określone narzędzia badawcze zostały wykorzystane do opisu semantyki wyrażeń językowych.

Zajęcia w I semestrze będą poświęcone zagadnieniom teoretycznym, aby zapoznać uczestników z podstawowymi pojęciami i metodami opisu znaczenia wyrażeń językowych. W trakcie II semestru będziemy się koncentrować na przygotowaniach prac licencjackich: omówimy zasady pisania pracy dyplomowej (kompozycja, przypisy, bibliografia, styl wypowiedzi i in.) i zrecenzujemy kilka przykładowych prac. Uczestnicy będą prezentować tematy i postępy w przygotowaniach własnych prac, które mają być analizą wybranych zjawisk leksykalno-semantycznych współczesnej polszczyzny, ujętych w szerszym kontekście kulturowo-komunikacyjnym, w różnego typu tekstach (mogą to być m.in. teksty publicystyczne, reklamowe, literackie lub szeroko rozumiane teksty internetowe).

I SEMESTR

1. Sposoby definiowania znaczenia (przegląd stanowisk lingwistycznych: referencjalna teoria znaczenia, trójkąt semiotyczny, język jako interpretacja świata)

2. Znaczenie systemowe a znaczenie w użyciu. Modyfikacje znaczeń wyrażeń językowych w tekstach (problem polisemii, znaczenia wariantywne, inwariant semantyczny)

3. Kompozycjonalne koncepcje znaczenia. Semantyka składnikowa. Rozkład semantyczny predykatów

4. Struktura znaczenia: miejsce wartościowania i wiedzy o świecie w strukturze znaczeniowej leksemu. Konotacje semantyczne, definicja otwarta (hierarchiczny model R. Tokarskiego, definicja kognitywna J. Bartmińskiego)

5. Podstawy rekonstrukcji językowego obrazu świata, czyli zawartej w języku (czyjejś) interpretacji fragmentu rzeczywistości

6. Perspektywa, punkt widzenia nadawcy odzwierciedlone w leksyce

7. Wartościowanie utrwalone w wyrażeniach językowych

8. Sposoby porządkowania leksyki. Koncepcje pola znaczeniowego. Tematyczne kręgi słownictwa

9. Semantyka rozumienia i ram interpretacyjnych Ch. Fillmore’a

10. Kategoryzacja klasyczna i przez prototyp

11. Elementarne jednostki semantyczne w ujęciu Anny Wierzbickiej.

Eksplikacje

12. Profilowanie jako mechanizm pojęciowy odzwierciedlający się w języku

13. Mechanizmy metafory i metonimii oraz ich funkcje w języku i w tekstach

14. Teoria amalgamatów kognitywnych G. Fauconniera i M. Turnera

II SEMESTR

Zajęcia praktyczne:

- korzystanie ze słowników i korpusów (typy i charakterystyka źródeł słownikowych, NKJP i inne zbiory tekstów współczesnej polszczyzny, kwerendy korpusowe)

- kompozycja pracy, przypisy, bibliografia

- recenzje przykładowych prac licencjackich

- regularne prezentowanie postępów w przygotowaniu prac licencjackich, omawianie kwestii problematycznych

Po ukończeniu zajęć (60 godz.) student

- posługuje się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu semantyki leksykalnej (strukturalistycznej oraz kognitywnej)

- zna założenia i wybrane metody badawcze semantyki strukturalistycznej i kognitywnej; dostrzega powiązania między tymi paradygmatami

- dobiera odpowiednią literaturę do podjętego tematu

- korzysta ze słowników, korpusów i innych źródeł danych językowych (prawidłowo oznacza pochodzenie opisywanego przez siebie materiału językowego)

- przygotowuje samodzielnie pracę licencjacką, która jest analizą wybranego zjawiska leksykalnego współczesnej polszczyzny

- obecność (dwie nieobecności nieusprawiedliwione dopuszczalne w semestrze) i aktywność na zajęciach (udział w dyskusjach)

- przygotowanie do zajęć (przeczytanie i opracowanie wskazanych tekstów, referat, przygotowanie zadań związanych z określonymi tematami)

- podstawowym kryterium jest ocena postępów w przygotowaniu pracy licencjackiej (do końca I semestru: wskazanie tematu, wybór metodologii, dobór literatury; do końca II semestru: złożenie pracy licencjackiej)