Taming words - language from a social, psychological, and cultural perspectives

Język naturalny nie jest systemem samowystarczalnym i autonomicznym, i nie można go opisać bez odwołania się do innych zjawisk – np. percepcji zmysłowej, motoryki ciała, kontekstu wypowiedzi, kultury czy wiedzy o świecie. Na zajęciach omawiane będą następujące zagadnienia: semantyka leksykalna, pragmatyka, językowy obraz świata, kategoryzacja i efekty prototypowe, teoria domen kognitywnych oraz profilowania, pojęcie ram interpretacyjnych, teoria amalgamatów, a także zjawisko metafory – jej rozumienie w różnych teoriach (porównaniowej, interakcyjnej, pragmatycznej, kognitywnej).

Na seminarium omówione będą następujące tematy:

1. Różne koncepcje znaczenia.

2. Klasyczna teoria kategoryzacji: cechy konieczne i wystarczające.

3. Analiza składnikowa znaczenia w semantyce: struktura predykatowo-argumentowa czasownika, role semantyczne argumentów, składniki semantyczne.

4. Pola leksykalne, sieci semantyczne typu WordNet. Relacje semantyczne: synonimia, antonimia, polisemia, hipo/hiperonimia, partytywność. polisemia, homonimia.

5. Słowa kluczowe, podstawy stylometrii. Analiza korpusowa.

6. Pojęcie konotacji

7. Definicja kognitywna

8. Kategoryzacja w ujęciu kognitywnym: teoria prototypów E. Rosh

9. Znaczenie wyrazów w ujęciu kognitywnym: pojęcie domeny kognitywnej, profilowania, ramy interpretacyjnej, ICM. Sieć FrameNet.

10. Pojęcie relatywizmu językowego (teza Sapira, Whorfa): kultura a kategoryzacja. Semantyka porównawcza.

11. Językowy obraz świata: sposoby rekonstrukcji

12. Performatywy i konstatacje, teoria aktów mowy Austina i Zasady Kooperacji Grice’a

13. Metafora pojęciowa w ujęciu Lakoffa i Johnsona: metafora w ujęciu klasycznym, interakcyjnym a metafora pojęciowa, funkcje metafory pojęciowej, proces metaforyzacji (domena źródłowa i docelowa)

14. Teoria amalgamatów (przestrzeni mentalnych).

15. Analiza dyskursu w kontekście psychologicznym i społecznym. Ramowanie w dyskursie.

Apresjan J.D., 2000, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, Wrocław.

Bartmiński J., 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Bergen B. K, 2017, Latające świnie - jak umysł tworzy znaczenie. Kraków.

Black M., 1971, Metafora, “Pamiętnik Literacki” LXII, z. 3, str. 217-234.

Dobrzyńska T., Metafora, red. M. R. Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, 1984.

Dobrzyńska T., Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, wyd. IBL, Warszawa 1994.

Filar D., Głaz A., 1996, Obraz ręki w języku polskim i angielskim [w:] Językowa kategoryzacja świata, Lublin.

Grzegorczykowa R., 1990, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Grzegorczykowa R., 1998, O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych [w:] Język a kultura, t. 12, Wrocław.

Grzegorczykowa R., 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa – rozdział: Pojęcie językowego obrazu świata i sposoby jego rekonstrukcji.

Jäkel O., 2003, Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywistyczno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki, Kraków.

Jordanskaja L., Mielczuk I., 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Kalisz R., 1994, Teoretyczne podstawy językoznawstwa kognitywnego [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa.

Kalisz R., 2001, Językoznawstwo kognitywne w świetle językoznawstwa funkcjonalnego, Gdańsk.

Kardela H., 1992, Gramatyka kognitywna jako globalna teoria języka [w:] Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, red. I. Nowakowska-Kempna, Wrocław.

Kövecses Z., 1998, Kognitywny model gniewu, [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Krzeszowski T.P., 1998, Aksjologiczne aspekty metafor [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Lakoff G, Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, Warszawa.

Langacker R.W., 1995, Wykłady z gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Lublin.

Libura A., Amalgamaty kognitywne. Powstanie i rozwój koncepcji integracji pojęciowej [w:] Amalgamaty kognitywne w sztuce, Universitas, Kraków 2007, s. 11-66.

Lyons J., 1984, Semantyka, t.1-2, Warszawa.

Pajdzińska A., 1990, Jak mówimy o uczuciach. Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Pajdzińska A., Tokarski R., 1996, Językowy obraz świata – konwencja i kreacja, „Pamiętnik Literacki” LXXXVII.

Tabakowska E., 1995, Gramatyka i obrazowanie, Kraków rozdz. 4, 5.

Tabakowska E., 1998, Bliżej wiersza: gramatyka kognitywna jako narzędzie interpretacji tekstu poetyckiego (na przykładzie „Miniatury średniowiecznej” Wisławy Szymborskiej), [w:} Tekst, analizy i interpretacje, red. J. Bartmiński, B. Bonecka. Lublin.

Taylor J. R., 1995, Kategoryzacja w języku, Kraków.

Taylor J.R. 2007, Gramatyka kognitywna, Kraków.

Tokarski R., 1990, Prototypy i konotacje. O semantycznej analizie słowa w tekście poetyckim, „Pamiętnik Literacki” LXXXI, z.2.

Waszakowa K., 1997, O nowych zjawiskach leksykalnych w świetle semantyki rozumienia [w:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, Warszawa.

Whorf B. L., Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa 1971 – wstęp i rozdział: Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem.

Wierzbicka A., 1999, Język —umysł — kultura, Warszawa.

Zawisławska M., Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2011.

Zdunkiewicz D. 1993, Akty mowy [w:] Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku, tom 2 Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław.

WIEDZA

Student zna i rozumie

1. w pogłębionym stopniu rolę refleksji językoznawczej w kształtowaniu kultury, ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej,

2. w stopniu zaawansowanym terminologię językoznawczą w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem terminologii stosowanej w najnowszych pracach badawczych z tych dziedzin,

3. w stopniu zaawansowanym zależności między głównymi subdyscyplinami filologii polskiej,

4. w stopniu pogłębionym główne kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii językoznawczych,

5. w stopniu pogłębionym kompleksową naturę języka polskiego oraz jego złożoność i historyczną zmienność znaczeń,

6. w stopniu rozszerzonym metody badawcze właściwe dla językoznawstwa synchronicznego.

UMIEJĘTNOŚCI

Student potrafi:

1. w stopniu pogłębionym samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych,

2. w stopniu pogłębionym samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności badawcze niezbędne do uczestniczenia w badaniach naukowych, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego,

3. wykorzystywać wnioski płynące z tekstów o charakterze naukowym i poprawnie stosować poznaną terminologię językoznawczą w pracach naukowych i własnych projektach badawczych,

4. w stopniu zaawansowanym posługiwać się w dyskursie naukowym ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej,

5. pisać samodzielne prace badawcze z właściwym doborem literatury przedmiotu ze szczególnym uwzględnieniem wyników najnowszych badań,

6. samodzielnie prowadzić na poziomie rozszerzonym pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego,

7. samodzielnie podejmować i inicjować działania naukowe,

8. wszechstronnie wykorzystywać innowacyjne narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Student jest gotów do:

1. organizowania własnego warsztatu badawczego i krytycznej oceny swoich dokonań,

2. wzięcia etycznej odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kierowania się uczciwością naukową oraz rzetelnością w prowadzeniu sporów naukowych i ideowych,

3. świadomego angażowania się w życie społeczne, naukowe i kulturalne,

4. uznania znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych,

5. kreowania życia kulturalnego regionu, kraju, Europy z wykorzystaniem kompetencji w zakresie języka polskiego.

Oceniana będzie aktywność na zajęciach (referowanie literatury przedmiotu, referowanie postępów w pracy magisterskiej). Do zaliczenia konieczne jest ukończenie pracy.