Historia języka polskiego

obowiązkowe

Kontakty polszczyzny z innymi językami dawniej i dziś 3003-P1B1KP
Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego 3003-11A2JD

Student:

1. Ma wiedzę z zakresu językoznawstwa diachronicznego.

2. Potrafi scharakteryzować kontakty polszczyzny z innymi językami w różnych okresach rozwoju języka: w dobie staropolskiej, średniopolskiej i nowopolskiej.

w sali

Przedmiot ma na celu zapoznanie studentów z dziejami polszczyzny i najważniejszymi tendencjami w jej rozwoju.

Tematyka wykładu:

1. Historia języka polskiego: czynniki sprawcze rozwoju polszczyzny. Periodyzacja dziejów języka polskiego.

2-3. Główne tendencje rozwoju systemu wokalicznego polszczyzny: podstawa rozwojowa, kierunek zmian na gruncie polskim.

4-5. Główne tendencje rozwoju systemu konsonantycznego polszczyzny.

6. Główne tendencje rozwoju fleksji imiennej. Relikty dawnych form fleksyjnych.

7. Główne tendencje rozwoju fleksji werbalnej. Geneza dzisiejszych form czasu przeszłego.

8. Znaczenie „Bulli gnieźnieńskiej” dla badań nad językiem polskim. Nazwy osobowe w „Bulli gnieźnieńskiej”.

9. Pochodzenie polskiego języka literackiego. Wpływ dialektu mazowieckiego i dialektów kresowych na polszczyznę literacką.

10. Dzieje grafii i ortografii polskiej: projekty ortograficzne, spory o ortografię.

11. Odrodzenie – historia, język i kultura. Kształtowanie się świadomości językowej.

12. Język polski w XVII wieku. Socjolekt szlachecki.

13. Język polski w XVIII wieku. Oświecenie – epoka przełomu w pojmowaniu roli języka ojczystego.

14. Język polski w XIX wieku. Spuścizna zaborów.

15. Sprawdzian.

Tematyka ćwiczeń:

1. Dzieje polskiej leksykografii; założenia leksykograficzne słowników: Mączyńskiego, Knapiusza, Troca, Lindego, wileńskiego, warszawskiego, Doroszewskiego; współczesne słowniki historyczne.

2. Leksyka prasłowiańska w dzisiejszym języku polskim. Charakterystyka słownictwa staropolskiego.

3. Zmiany znaczeniowe wyrazów; archaizmy i ich typy.

4-5. Geneza alternacji samogłoskowych w tematach fleksyjnych wyrazów i w rdzeniach wyrazów pokrewnych.

6-7. Geneza alternacji spółgłoskowych w tematach fleksyjnych wyrazów i w rdzeniach wyrazów pokrewnych.

8. Główne tendencje rozwoju polszczyzny - powtórzenie materiału. Sprawdzian pisemny.

9. Mapa onomastyczna Polski – nazwy miejscowości.

10. Przeszłość zapisana w naszych imionach i nazwiskach.

11-15. Analiza językowa tekstów (fragmentów) z różnych epok, od średniowiecza do wieku XIX – prezentacje indywidualne.

Stanisław Borawski, Antoni Furdal, Wybór tekstów do historii języka polskiego, Warszawa 2003.

Irena Bajerowa, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław 1964.

Irena Bajerowa, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1-2, Katowice 1986, 1992.

Irena Bajerowa, Zarys historii języka polskiego 1939-2000, Warszawa 2003.

Danuta Buttler, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.

Wanda Decyk, Kształtowanie się świadomości językowej w XVI wieku, „Poradnik Językowy" 1997, z. 9.

Wanda Decyk-Zięba, Bulla gnieźnieńska, w: Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003, s. 31-67.

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 i wyd. nast.

Stanisław Dubisz, Archaizacja w XX-wiecznej polskiej powieści historycznej o średniowieczu, Warszawa 1991 – rozdział: Archaizmy i archaizacja w utworze literackim, s. 21–38.

Stanisław Dubisz, Język, historia, kultura, t. 1, 2, 3, Warszawa 2002, 2007, 2012.

Henryk Fros, Franciszek Sowa, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, wyd. 4, Kraków 1995.

Glosariusz staropolski. Dydaktyczny słownik etymologiczny, red. W. Decyk-Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2008.

Lucyna A. Jankowiak, Prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne we współczesnej polszczyźnie ogólnej, Warszawa 1997.

Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939-1945), red. I. Bajerowa, Warszawa 1996.

Stanisław Jodłowski, Losy polskiej ortografii, Warszawa 1979.

Halina Karaś, Archaizmy jako wykładniki stylizacji w „Potopie” Henryka Sienkiewicza, „Poradnik Językowy” 2004, z. 9, s. 19-37.

Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 1974 i wyd. nast.

Marian Kucała, Polszczyzna dawna i współczesna, Kraków 2000.

Władysław Kupiszewski, Dlaczego Agnieszka a nie Ines? Warszawa 1991.

Władysław Kuraszkiewicz, Uwagi o polszczyźnie regionalnej, [w:] Polszczyzna regionalna w okresie renesansu i baroku, Wrocław 1984, s. 11–20.

Zofia Kurzowa, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich w XVI-XX wieku, Warszawa 1993.

Tadeusz Milewski, Główne etapy rozwoju polskiego języka literackiego, [w:] Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego, Warszawa 1969, s. 377–413.

Maria Malec, O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i współczesność, Kraków 1996.

Nazwy miejscowe Polski. Historia - pochodzenie – zmiany, red. Kazimierz Rymut, t. 1-9, Kraków 2004-2013.

Teresa Zofia Orłoś, Studia Tadeusza Lehra-Spławińskiego nad słownictwem prasłowiańskim, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 319-324.

Regina Pawłowska, Bogurodzica – język poetycki w epoce św. Wojciecha, [w:] Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. B. Kreja, Gdańsk 1999, s. 35–46.

Franciszek Pepłowski, Słownictwo i frazeologia polskiej publicystyki okresu oświecenia i romantyzmu, Warszawa 1961.

Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.

Stanisław Rospond, Kościół w dziejach języka polskiego, Wrocław 1985.

Rozprawy o historii języka polskiego, red. S. Borawski, Zielona Góra 2005.

Kazimierz Rymut, Nazwiska Polaków, Wrocław 1991.

Kazimierz Rymut, Nazwy miast polskich, Wrocław 1980.

Wojciech Ryszard Rzepka, Odbicie historii narodu polskiego w dziejach rozwoju języka polskiego, "Nurt" 1971, nr 1, s. 28-38.

Wojciech R. Rzepka, Bogdan Walczak, Łukasza Górnickiego teoria kultury języka, [w:] Łukasz Górnicki i jego czasy, Białystok 1993, s. 211–243.

Mirosława Sagan-Bielawa, Dziedzictwo pozaborowe. Społeczna świadomość językowa Polaków w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 2014.

Teresa Skubalanka, Historyczna stylistyka języka polskiego. Przekroje, Wrocław–Warszawa 1984 (wybrane fragmenty).

Zdzisław Stieber, Udział poszczególnych dialektów w formowaniu polskiego języka literackiego, [w tegoż:] Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s. 272–294.

Zdzisław Stieber, O typach polszczyzny regionalnej XVII wieku, [w tegoż:] Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s. 267–272.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Mieczysław Szymczak, Udział Mazowsza w kształtowaniu polskiego języka literackiego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4, Warszawa 1972.

Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.

Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. B. Kreja, Gdańsk 1999.

Stanisław Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.

Bogdan Walczak, Zarys dziejów języka polskiego, wyd. I Poznań 1995, wyd. II Wrocław 1999.

Aleksander Wilkoń, Dzieje języka artystycznego w Polsce, Kraków 2000.

Izabela Winiarska-Górska, Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku (na tle terminologii katolickiej), Warszawa 2004 (wybrane fragmenty).

Halina Wiśniewska, Kulturalna polszczyzna XVII wieku. Na przykładzie Zamościa, Lublin 1994.

Halina Wiśniewska, Świat płci żeńskiej baroku zamknięty w słowach, Lublin 2003.

Wybór tekstów z dziejów języka polskiego, t. 1: Do połowy XIX w., red. Marek Cybulski, Łódź 2015.

Internetowe witryny edukacyjne:

XVI-wieczne przekłady Ewangelii, pod red. I. Winiarskiej-Górskiej: www.ewangelie.uw.edu.pl

Ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego. Internetowe kompendium edukacyjne, red. W. Decyk-Zięba, A. Kępińska, M. Kresa, A. Piotrowska, I. Stąpor : www.gramatyki.uw.edu.pl

Słowniki dawne i współczesne. Internetowy przewodnik edukacyjny, pod red. M. Bańki, M. Majdak, M. Czeszewskiego: www.leksykografia.uw.edu.pl

Słownik pojęciowy języka staropolskiego, kierownik projektu: B. Sieradzka-Baziur http://spjs.ijp-pan.krakow.pl/spjs

Student

WIEDZA

1. Potrafi zdefiniować przedmiot i cele historii języka polskiego jako dyscypliny badawczej.

2. Potrafi wymienić główne tendencje rozwojowe polszczyzny.

3. Potrafi scharakteryzować chronologiczne fazy rozwoju polszczyzny na płaszczyźnie wszystkich podsystemów języka.

4. Potrafi wymienić i scharakteryzować najważniejsze czynniki mające wpływ na rozwój polszczyzny z poszczególnych okresach.

5. Zna i rozumie na poziomie podstawowym rolę refleksji literaturoznawczej i językoznawczej w kształtowaniu kultury.

6. Ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu filologii polskiej w relacji do innych nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filologii polskiej, w szczególności metod badawczych historii języka polskiego.

7. Zna podstawową terminologię językoznawczą w języku polskim, w szczególności tę dotyczącą historii języka polskiego.

8. Ma podstawową wiedzę o powiązaniach historii języka polskiego z innymi dziedzinami nauki i dyscyplinami naukowymi.

9. Zna zależności między głównymi subdyscyplinami historii języka polskiego.

10. Ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową obejmującą terminologię, teorie i metodologie z zakresu językoznawstwa diachronicznego.

11. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań językoznawczych.

12. Potrafi wyjaśnić przyczyny oboczności samogłoskowych i spółgłoskowych w rdzeniach i tematach fleksyjnych wyrazów występujące w polszczyźnie.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Potrafi wskazać elementy języka świadczące o wpływie poszczególnych dialektów na powstanie i rozwój języka polskiego.

2. Potrafi wskazać przykłady działania różnych tendencji w rozwoju języka.

3. Wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych, w szczególności sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami.

4. Pisząc pracę zaliczeniową, samodzielnie zdobywa wiedzę i rozwija umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego.

5. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej.

6. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą.

7. Ma umiejętność właściwego doboru argumentów, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz umiejętność poprawnego formułowania wniosków, które wykorzystuje przy pisaniu pracy zaliczeniowej.

8. Dobiera strategie argumentacyjne, na poziomie elementarnym konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę.

9. Prowadzi na poziomie podstawowym pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego.

11. Wykorzystuje narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej, w szczególności nowoczesne narzędzia badawcze – kwerendy słownikowe (słowniki elektroniczne).

12. Wskazuje i opisuje zmiany znaczeniowe, które zaszły w wybranych wyrazach.

13. Wykorzystuje słowniki historyczne i etymologicznie zgodnie z ich przeznaczeniem.

14. Umie wyjaśniać oboczności samogłoskowe i spółgłoskowe występujące w tematach i rdzeniach wyrazów.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Docenia znaczenie badań diachronicznych.

2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

5. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

6. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

7. Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej dla kształtowania się więzi społecznych.

8. Traktuje język jako integralną część kultury i historii danego narodu.

Wykład

Zaliczenie, które otrzymuje student na podstawie:

obecności (10%) i sprawdzianu pisemnego (90%).

Ćwiczenia

Zaliczenie na ocenę, które uzyskuje student na podstawie:

obecności (10%),

sprawdzianu pisemnego (40%),

aktywnego uczestnictwa w zajęciach (20%),

analizy językowej wybranego tekstu (fragmentu) z XV, XVI, XVII, XVIII lub XIX w. (30%).

Egzamin pisemny w sesji zimowej: warunkiem przystąpienia do egzaminu w sesji zimowej jest uzyskanie zaliczenia z wykładu i zaliczenia z ćwiczeń; do egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie z wykładu i ocenę co najmniej 4.5 z ćwiczeń.

Nie.