Acoustic, Auditive and Pathoarticulative Phonetics

W wykładzie zostaną omówione następujące zagadnienia: związki między artykulacją a postacią dźwiękową mowy, szczegółowy opis akustycznej struktury poszczególnych dźwięków mowy polskiej oraz metod i narzędzi stosowanych do ich analizy, wpływ struktury akustycznej dźwięków mowy na ich percepcję, postać dźwiękowa mowy dla wybranych przypadków zaburzeń ze szczególnym uwzględnieniem mowy dziecięcej.

Oczekuje się, że wykład wraz z ćwiczeniami przyczyni się do rozszerzenia wiedzy studentów w zakresie fonetyki języka polskiego, a także do rozwinięcia umiejętności stosowania w praktyce logopedycznej narzędzi informatycznych do obiektywnej analizy mowy normalnej i patologicznej.

cz. 1

Wstęp - Co to jest fonetyka akustyczna?

Dział lingwistyki, którego przedmiotem jest analiza fal dźwiękowych generowanych przez narząd mowy podczas komunikacji werbalnej człowieka z otoczeniem

1. Podstawowe pojęcia akustyczne, źródła dźwięku, propagacja fal, rezonatory, fale stojące, częstotliwość, natężenie, iloczas, widmo oraz subiektywne: wysokość, głośność, długość, barwa dźwięku.

2. Metody wizualizacji narządu artykulacyjnego podczas fonacji i artykulacji pojedynczych lub ciągów głosek.

3. Narząd artykulacyjny człowieka jako szczególnego rodzaju układ akustyczny generujący dźwięki mowy. Akustyczna teoria powstawania sygnału mowy. Związek między artykulacją i cechami akustycznymi dźwięków mowy.

4. Artykulacja samogłoskowa: częstotliwości formantowe, kontrasty samogłoskowe, czworobok artykulacyjny w płaszczyźnie pierwszego i drugiego formantu, iloczasy, nazalizacja.

5. Artykulacja spółgłosek i ich cechy akustyczne: odwzorowanie miejsca i sposobu artykulacji w przestrzeni parametrów akustycznych. Wpływ miejsca artykulacji na zakresy częstotliwościowe szumu spółgłosek bezdźwięcznych i dźwięczno-szumowych.

6. Wpływ koartykulacji na cechy akustyczne dźwięków mowy.

7. Głoska a fonem. Podstawy segmentacji i transkrypcji fonetycznej akustycznego sygnału mowy.

8. Realizacja cech suprasegmentalnych (prozodycznych) mowy w płaszczyźnie akustycznej i ich opis. Percepcja melodii, rytmu wypowiedzi. Realizacja akcentu w języku polskim interpretowana w płaszczyźnie akustycznej.

9. Słuch i słyszenie ze szczególnym uwzględnieniem mowy. Wpływ wrodzonej lub stopniowej utraty słuchu na zniekształcanie postaci dźwiękowej wypowiedzi.

10. Wybrane przypadki patologii narządu mowy - wpływ zmian patologicznych w źródle krtaniowym i w torze głosowym na akustyczną postać dźwięków mowy.

cz.2

1. Fonetyka artykulacyjna a fonetyka akustyczna i audytywna. Fonetyka a fonologia. System fonologiczny języka polskiego. Cechy dystynktywne i niedystynktywne.

2. Pojęcie normy wymawianiowej a uzusu językowego. Dynamiczny charakter normy. Norma fonetyczna. Wada wymowy a błąd wymowy.

3. Pozasystemowe realizacje fonemów samogłoskowych i półsamogłoskowych.

3. Pozasystemowe realizacje fonemów spółgłoskowych.

4. Problemy z klasyfikacją i rejestrowaniem nienormatywnych realizacji fonemów. Zapis fonetyczny nieprawidłowych realizacji fonemów.

5. Słowniki i poradniki dotyczące wymowy.

cz.1

L. Dukiewicz, Fonetyka [w] Fonetyka i fonologia, Gramatyka współczesnego języka polskiego, red. H. Wróbel, Kraków 1995 (rozdz. 4, 5).

R. Gubrynowicz, Podstawy fonetyki akustycznej [manuskrypt wykładu], 2007.

B. Wierzchowska, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Warszawa1980.

J.R. Lawrence, G.J. Borden, K.S. Harris, Speech Science Primer 5th Edition, London 1957.

M. Huckvale, Acoustics of Speech & Hearing, http://www.phon.ucl.ac.uk/courses/spsci/b214/week.htm

Russel D. Acoustics and animation, http://www.kettering.edu./~drussell/Demos.html

http://faculty.washington.edu/dillon/PhonResources/PhonResources.html#Speech

cz.2

Dukiewicz L., Fonetyka [w:] Fonetyka i Fonologia (red. H. Wróbel), Gramatyka współczesnego języka polskiego, wyd. Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków, 1995 (rozdz. 4,5).

Madejska L., 2005, Słownik wariantywności fonetycznej współczesnej polszczyzny, Kraków, s. 7-26;

Szpyra-Kozłowska J., 2002, Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin, roz. 3, s. 55-78 oraz roz. 6, s. 125-146;

Wierzchowska B., Fonetyka i fonologia języka polskiego, Ossolineum, Warszawa,1980.

Wiśniewski M., Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytet Mikoła Kopernika, Toruń, 2001.

Po ukończeniu wykładu student:

- opisuje akustyczny sygnał mowy w terminach stosowanych przez fonetykę i fonologię

- dokonuje rozróżnienia sposobu artykulacji i zmian miejsca artykulacji dźwięków mowy w oparciu o analizę akustycznego sygnału mowy

- interpretuje zmiany patologiczne w narządzie artykulacyjnym w oparciu o analizę akustycznego sygnału mowy

- stosuje wiedzę o akustycznym sygnale mowy do oceny sprawności narządu artykulacyjnego

Egzamin

brak