Educating pupils' communication and language skills

Celem ćwiczeń jest przygotowanie studentów do prowadzenia lekcji z zakresu kształcenia językowego.

W trakcie zajęć omawiane są różnice między szkolnym a akademickim ujęciem poszczególnych zagadnień z wiedzy o języku oraz rozwijane umiejętności potrzebne nauczycielowi poloniście do realizacji celów dydaktycznych związanych z kształceniem językowym (rozwijaniem świadomości językowej oraz umiejętności wypowiadania się uczniów w mowie i piśmie).

Ćwiczenia poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. Wprowadzenie: organizacja procesu dydaktycznego (najważniejsze dokumenty polonisty: podstawa programowa, standardy wymagań egzaminacyjnych, informatory o egzaminie ósmoklasisty i egzaminie maturalnym).

2. Elementy pragmatyki językowej (m.in. sytuacja komunikacyjna, intencja). Akty mowy. Funkcje języka i wypowiedzi (interpretacja szkolna na tle ujęć akademickich). Dostosowywanie środków językowych do sytuacji, odbiorcy i celu (intencji) wypowiedzi.

3. Elementy retoryki w szkole (m.in. teza, argument, wniosek). Perswazja i manipulacja językowa. Odróżnianie informacji o faktach od opinii. Autoprezentacja maturalna.

4. Kształcenie umiejętności pisania dłuższych form wypowiedzi (ze szczególnym zwróceniem uwagi na zróżnicowanie gatunkowe i stylistyczne oraz kompozycję, spójność i organizację tekstu). Dobór i metody analizy tekstów wzorcowych. Ocenianie prac uczniów.

5. Kultura języka w szkole (podstawowe terminy, kryteria oceny poprawności językowej, poprawność a sprawność językowa, klasyfikacja i poprawa błędów językowych). Etyka i estetyka zachowań językowych (kłamstwo, agresja, eufemizmy i wulgaryzmy). Korzystanie ze słowników.

6. Zagadnienia fleksyjne. Funkcje i nacechowanie stylistyczne różnych form fleksyjnych poszczególnych części mowy.

7. Metodyka składni wypowiedzeń złożonych. Przeciwdziałanie monotonii składniowej i błędom w wypowiedziach uczniów. Interpunkcja w wypowiedzeniu złożonym.

8. Zagadnienia słowotwórcze (niekonsekwencje terminologiczne i interpretacyjne; słowotwórstwo na usługach literatury, dowcipu, reklamy). Wyrazy rodzime i zapożyczone.

9. Słownictwo jako system (pola leksykalno-semantyczne, polisemia a homonimia, synonimia, antonimia i hiperonimia) i jako tworzywo tekstu (słowo w tekście artystycznym).

10. Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny. Nacechowanie terytorialne, stylistyczne, chronologiczne słownictwa (m.in. wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy). Szkolna charakterystyka odmian i stylów języka polskiego. Stylizacja.

11. Historia języka polskiego (z elementami gramatyki historycznej) w liceum (pochodzenie polskiego języka literackiego, rozwój słownictwa na wybranych przykładach; objaśnianie najważniejszych zmian w systemie języka polskiego).

12. Językowy obraz świata (JOŚ utrwalony w związkach frazeologicznych, konstrukcjach słowotwórczych i znaczeniach słów).

Podstawa programowa, wybrane podręczniki i programy oraz informatory o egzaminie ósmoklasisty i egzaminie maturalnym.

E. Bańkowska, Rozprawka - przygoda człowieka rozumnego [w:] Na językoznawczych ścieżkach, red. A. Mikołajczuk, R. Pawelec, Warszawa 2007.

Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole. Szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne, red. A. Mikołajczuk, J. Puzynina, Warszawa 2004.

A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005 (r. 8 Typy błędów językowych; r. 13 Estetyka słowa. Brutalizacja języka publicznego. Grzeczność językowa).

D. Bartol-Jarosińska, Zagadnienia leksykalno-semantyczne [w:] Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1997.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, ABC stylistyki [w:] Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

E. Wierzbicka, ABC dobrego mówcy [w:] Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

Gatunki wypowiedzi w szkole [w:] Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa 2003.

H. Zgółkowa, Retoryka w zreformowanej szkole. Diagnozy i perspektywy [w:] Retoryka dziś, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Kraków 2001.

H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005 (cz. III Składnia, zwłaszcza: Szyk wyrazów w zdaniu; Użycie imiesłowowych równoważników zdania).

J. Podracki, Składnia polska, Warszawa 1997.

M. Nagajowa, Sztuka dobrego pisania i mówienia. Poradnik językowy dla młodzieży, Warszawa 2003.

R. Grzegorczykowa, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy [w:] Język a kultura, t. 4, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991.

R. Grzegorczykowa, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991.

S. Bortnowski, Warsztaty dziennikarskie, Warszawa 1999.

M. Bańko, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

S. Gala, Z dydaktyki języka ojczystego w szkole, Łódź 1996 – artykuły dotyczące nauczania fleksji i słowotwórstwa.

Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1999.

Wybrane słowniki języka polskiego

Wiedza:

Słuchacz ma ugruntowana wiedzę na temat metod kształcenia polonistycznego, konstrukcji programów, planowania lekcji i metod aktywizacji uczniów.

Słuchacz ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę na temat opisu gramatycznego języka polskiego (w tym jego przeszłości), zwłaszcza w funkcjonalnym aspekcie językoznawstwa polonistycznego.

Słuchacz zna własności szkolnych gatunków wypowiedzi; wie jak przeciwdziałać popełnianym przez uczniów błędom.

Umiejętności:

Słuchacz realizuje proces dydaktyczny, uwzględniając stan badań naukowych i trafnie dobierając metody nauczania, w celu wspomagania kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej uczniów.

Słuchacz wykorzystuje wiedzę w zakresie językoznawstwa w planowaniu procesu dydaktycznego.

Słuchacz skutecznie przygotowuje uczniów do tworzenia poprawnych i celowych wypowiedzi.

Słuchacz kontroluje i ocenia postępy uczniów w zakresie wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Słuchacz integruje wiedzę i umiejętności z różnych działów nauki o języku i literaturze, dąży do systematyzacji i funkcjonalizacji wiedzy.

Kompetencje społeczne:

Słuchacz świadomie i odpowiedzialnie kształtuje proces dydaktyczny w celu umożliwienia uczniom pełnego uczestnictwa w życiu społecznym z uwzględnieniem rozwoju ich kompetencji językowych.

Podstawą do wystawienia oceny jest:

1. Obecność na zajęciach.

2. Aktywny udział w zajęciach.

3. Wykonywanie prac cząstkowych (np. ocena wypracowania uczniowskiego, opracowanie konspektu lekcji) .

4. Zaliczenie na ocenę – projekt dydaktyczny.